Γιώργος Μπαγάκης, Καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
1. Εισαγωγικά
Όταν με τον ερχομό της νέας κυβέρνησης άλλαξαν κάποια στοιχεία σε σχέση με αυτό που αποκαλούν ως «Πρότυπα Πειραματικά Σχολεία», προσωπικά δεν είχα καμία διάθεση να ανοίξει εκ νέου η συζήτηση για το συγκεκριμένο θέμα. Είχα αποδεχτεί την αδυναμία μου να κατανοήσω τις έννοιες αυτές, τη σύζευξή τους καθώς και τη χρησιμότητά τους για τη σύγχρονη ελληνική εκπαίδευση. Υπήρξα το 1990 καθηγητής για μικρό διάστημα σε ένα από αυτά τα σχολεία, , -εκείνη την εποχή όμως υπήρχε μόνο η λέξη ¨πειραματικά¨. Δυσκολευόμουνα βέβαια ακόμα και τότε να διακρίνω τον πειραματισμό, παρόλο που οι συνθήκες ήταν ικανοποιητικές ως προς την ποιότητα των μαθητών (αρκετοί καλοί μαθητές σε σχέση με το προηγούμενο μου σχολείο). Υπήρχαν δε και αρκετά καλοί καθηγητές (συγκριτικά πάντα), με επαρκή τυπικά προσόντα.
Η μοίρα μου το φύλαγε τα παιδιά μου να πάνε στο ίδιο σχολείο, λίγο πριν το μεταβατικό στάδιο στη διάρκεια του οποίου δίπλα στη λέξη ¨πειραματικό¨ μπήκε και η λέξη ¨πρότυπο¨, ενώ στο σχετικό θεσμικό πλαίσιο προστέθηκαν κάποια νέα στοιχεία. Επειδή όμως και πάλι δεν κατανόησα τα στοιχεία που προστέθηκαν, - παρόλο που δεν τα θεωρώ ως το μείζον θέμα της εκπαίδευσης, το δάσος δηλαδή, αλλά μάλλον το δέντρο-, δεν ασχολήθηκα ιδιαίτερα με αυτό το θέμα, ενδεχομένως και λόγω του μεγάλου φόρτου εργασίας από την ενασχόληση μου με άλλα εκπαιδευτικά θέματα κατά την περίοδο εκείνη.
Το 2011, όμως, την περίοδο που συζητιόταν το σχετικό νομοσχέδιο για τα λεγόμενα πρότυπα πειραματικά σχολεία, είχα την τύχη να παρευρίσκομαι και να έχω τη δυνατότητα διατύπωσης γνώμης στο Συμβούλιο Πρωτοβάθμιας & Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Σ.Π.Δ.Ε.) του Εθνικού Συμβούλιου Παιδείας (Ε.ΣΥ.Π.), και μάλιστα ως Πρόεδρος κυβερνητικού οργανισμού για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Δίπλα μου ακριβώς καθόταν ο πρόεδρος έτερου κυβερνητικού ερευνητικού οργανισμού της εκπαίδευσης, ο οποίος τυπικά είχε υποστηρίξει σε πολιτικό και επιστημονικό επίπεδο το υπό κατάθεση τότε νομοσχέδιο. Ακούγοντας τις λεπτομέρειες και τη συζήτηση, μου ήταν αδύνατο να μη διαφωνήσω με αυτό το νομοσχέδιο, παρά το ότι όπως προανέφερα εκπροσωπούσα κυβερνητικό οργανισμό. Στην τοποθέτηση μου τότε τέθηκαν σημαντικά ζητήματα, όπως αυτά του πειραματισμού, της αριστείας, της βελτίωσης του σχολείου, των χαρισματικών μαθητών (δες στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 το πλήρες κείμενο της τοποθέτησης όπως έχει καταγραφεί στο Σ.Π.Δ.Ε. του Ε.ΣΥ.Π.)..
Θα επισημάνω επίσης ότι εκείνη την περίοδο μου είχε προταθεί από ηγετικά στελέχη της Διοικούσας Επιτροπής Προτύπων Πειραματικών Σχολείων (Δ.Ε.Π.Π.Σ.) να συμμετάσχω σε κάποιο Επιστημονικό Εποπτικό Συμβούλιο (ΕΠ.Ε.Σ.). Αρνήθηκα εκφράζοντας τη διαφωνία μου με το όλο εγχείρημα.
2. Η εφαρμογή του νόμου για τα λεγόμενα «Πρότυπα Πειραματικά Σχολεία» και το μετεκλογικό τοπίο
Ακολούθησε σταδιακά η εφαρμογή του νόμου, το 2012, με σταδιακές αλλαγές στον τρόπο στελέχωσης και διοίκησης αυτών των σχολείων. Προέκυψαν νέα ακρώνυμα όπως: ΕΠ.Ε.Σ., Δ.Ε.Π.Π.Σ.. Το σχολικό έτος 2012-2013 τέθηκε το θέμα των εξετάσεων που επρόκειτο να πραγματοποιηθούν για πρώτη φορά σε αυτά τα σχολεία στο τέλος του σχολικού έτους, για την είσοδο των μαθητών από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο και από το Γυμνάσιο στο Λύκειο.
Παρά τις έντονες, πολύμορφες, καθολικές και μαζικές αντιδράσεις των συλλόγων γονέων-κηδεμόνων, -οι οποίες μάλιστα έφτασαν μέχρι την προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας-, οι εξετάσεις επιβλήθηκαν με την αγαστή συνεργασία της συγκυβέρνησης Ν.Δ., ΠΑ.ΣΟ.Κ., ΔΗ.ΜΑ.Ρ. σ’ αυτό το θέμα. Μεταξύ τους υπήρχε σύμπνοια τόσο σε επίπεδο Υπουργείου Παιδείας, όσο και σε επίπεδο Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.). Στο Διοικητικό Συμβούλιο μάλιστα του Ι.Ε.Π. και με βάση το γνωστό αλγόριθμο της «μοιρασιάς» του 4-2-1, είχε οριστεί από τη ΔΗ.ΜΑ.Ρ. το άτομο που από τη συγκεκριμένη θέση και με την πλήρη στήριξη του κύριου διαμορφωτή/εμπνευστή της πολιτικής του Αρβανιτόπουλου στο Ι.Ε.Π., επέβαλε τα όσα ακολούθησαν στη συνέχεια στα λεγόμενα Πρότυπα Πειραματικά Σχολεία (Π.Π.Σ.). Ήταν μάλιστα τόσο καλή η συνεργασία τους, ώστε ακόμα και όταν η ΔΗ.ΜΑ.Ρ. αποσύρθηκε μαζί με τα στελέχη της από την κυβέρνηση και τους κυβερνητικούς οργανισμούς, αυτό το στέλεχος της ΔΗ.ΜΑ.Ρ. δεν θέλησε να εγκαταλείψει την αγαστή του συνεργασία με την πολιτική Αρβανιτόπουλου.
Οι εξετάσεις, λοιπόν, επιβλήθηκαν από το περιβάλλον Αρβανιτόπουλου, ώστε να αποκτήσει η λέξη «πρότυπο» πραγματική υπόσταση. Θα υπενθυμίσω βέβαια ότι οι εκάστοτε συντηρητικοί εκπαιδευτικοί κυβερνητικοί κονδυλοφόροι (Παπαματθαίου του «Βήματος», Λακασάς της «Καθημερινής» και όχι μόνο) συνεπικουρούμενων από τα αντίστοιχα κανάλια) συνέβαλαν δεόντως στο να πλασάρουν το μύθευμα. Στη συνέχεια, οι από το 2010 αυτόκλητοι σωτήρες της ελληνικής εκπαίδευσης, με τη αμέριστη στήριξη υφυπουργικών, υπουργικών γραφείων έφτασαν μέχρι τον Φεβρουάριο του 2015 να ευαγγελίζονται την αλλαγή του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος μέσα από την «επανάσταση» των λεγόμενων «προτύπων πειραματικών σχολείων»! Ισχυροί σύμμαχοί τους ο Αρβανιτόπουλος και οι γνωστοί ακροδεξιοί σύμβουλοί του, καθώς και οι διοικήσεις των Οργανισμών εκπαιδευτικής πολιτικής στους οποίους συνυπηρετούσε και συνυπόγραφε ανερυθρίαστα, ο αριστερός(;) «εμπνευστής»/«αρχιτέκτονας» των «πρότυπων πειραματικών σχολείων». Δεν πείραζε αν διαλυόταν η τεχνική εκπαίδευση, δεν πείραζε αν η εκπαίδευση των τελευταίων χρόνων θύμιζε μελανές σελίδες της ελληνικής εκπαίδευσης. Τα «πρότυπα πειραματικά σχολεία» να είναι καλά γιατί αυτά θα άλλαζαν τον ρου της ελληνικής εκπαίδευσης! Στην ίδια υποστηρικτική κατεύθυνση βρισκόταν και διάφοροι επώνυμοι δικηγόροι, γλωσσολόγοι και μηχανικοί που ερασιτεχνική μόνο σχέση είχαν με τη σχολική εκπαίδευση.
Η «μανέστρα» χάλασε, όμως, όταν οι προσβάσεις στους υφυπουργούς, υπουργούς και πρωθυπουργούς κόπηκαν με την νέα κυβέρνηση. Συναγερμός, λοιπόν, τότε από τους αυτόκλητους σωτήρες στους ποικίλους κονδυλοφόρους των media. Όταν ούτε και αυτό δεν φάνηκε να αποδίδει επαρκώς, τότε χρησιμοποιήθηκαν οργανωμένα οι γονείς και λιγότερο εκπαιδευτικοί.
Ας δούμε δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις:
Περίπτωση 1: Βρέθηκα πρόσφατα σε ένα από αυτά τα σχολεία που ο Διευθυντής του, - ο εμπνευστής ή ο «αρχιτέκτονας» του μυθεύματος κατά την ταπεινή μου γνώμη, των προτύπων πειραματικών σχολείων-, κάλεσε τους γονείς σε ενημερωτική συνάντηση, η οποία μέσα σε ένα τρίωρο και παρουσία του, μετατράπηκε από τους παριστάμενους γονείς σε μομφή κατά του προέδρου του Συλλόγου Γονέων-Κηδεμόνων. Είναι ευνόητο ότι η ενημερωτική συνάντηση δεν αποτελεί νομίμως συγκλιθείσα συνέλευση του Συλλόγου Γονέων-Κηδεμόνων (αυτό προϋποθέτει έγκαιρη ενημέρωση των μελών από το Δ.Σ. του Συλλόγου Γονέων-Κηδεμόνων, ημερήσια διάταξη κ.τ.λ.). Παρόλα αυτά η μομφή είχε τις ευλογίες του Διευθυντή!!! Όλα αυτά, σε ένα κλίμα που θύμιζε περισσότερο γήπεδο με φανατικούς παρά σχολείο. Ο Πρόεδρος του Συλλόγου Γονέων-Κηδεμόνων, μετά από αυτή την απαράδεκτη κατά τη γνώμη μου διοικητικά ενέργεια του Διευθυντή και μέσα στο κλίμα που περιγράφηκε, παραιτήθηκε από ευθιξία. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε τη μήτρα για επακόλουθα γεγονότα, καθόλου αυθόρμητα και τυχαία:
Μετά από λίγες ημέρες, σε ενημερωτική συνάντηση με συνεργάτιδα του αναπληρωτή Υπουργού Παιδείας, εμφανίστηκε μια λαλίστατη εκπρόσωπος του «συντονιστικού» που προέκυψε από αυτή τη διαδικασία να μάχεται μαζί με εκλεγμένους εκπροσώπους από άλλα Π.Π.Σ. για τη σωτηρία τους! Για να φαιδρύνουμε μάλιστα αυτή τη συζήτηση, στην επιχειρηματολογία ενός γονέα ακούστηκε ότι τα σχολεία αυτά είναι πάρα πολύ καλά γιατί «εφαρμόζουν τη μέθοδο Piza»!!!”
Σε λίγες εβδομάδες συγκλήθηκε Συντονιστικό των Συλλόγων Γονέων-Κηδεμόνων των Π.Π.Σ. στην Αθήνα, στο οποίο όμως δεν συμμετείχαν εκπρόσωποι από όλα τα Π.Π.Σ. Έθεσαν στόχο να ψηφίσουν ένα κείμενο που συνοπτικά πρότεινε να μην αλλάξει τίποτα στα σχολεία αυτά και μάλιστα να αυξηθούν σε αριθμό. Όλως παραδόξως, στην πορεία της συνάντησης αποδείχτηκε ότι αυτοί που προήδρευαν/συντόνιζαν τη συγκεκριμένη συνάντηση δεν ήταν εκλεγμένοι εκπρόσωποι Διοικητικού Συμβουλίου από Π.Π.Σ.. Απλώς ήταν άτομα που πρωτοστάτησαν στη μετατροπή της ενημερωτικής συνάντησης του Διευθυντή που προαναφέρθηκε σε πρόταση μομφής για τον εκλεγμένο Πρόεδρο του ιδίου σχολείου. Ενός κακού μύρια έπονται. Αναμένομε δε τη συνέχεια…
Περίπτωση 2: Σε ένα πολύ γνωστό σχολείο που προορίζεται να παραμείνει πρότυπο, η πολύ δραστήρια Πρόεδρος του Συλλόγου Γονέων-Κηδεμόνων παραιτήθηκε διότι αρνήθηκε να υπερασπιστεί την ανάγκη εξάπλωσης δικτύου Π.Π.Σ. για τη βελτίωση του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Στο κείμενο παραίτησής της επισημαίνει τα μυθεύματα για το δίκτυο των Π.Π.Σ. και τις ελιτίστικες λογικές (δες το πλήρες κείμενο παραίτησης στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2).
3. Μυθεύματα, εννοιολογικές αποσαφηνίσεις και ρεαλιστική προοπτική
Ας συζητήσουμε όμως μερικά σημαντικά ανοιχτά ζητήματα, και ενδεχομένως τη διαδικασία αναζήτησης εναλλακτικών στην κατάσταση που διαμορφώνεται.
Το εκπαιδευτικό υπόβαθρο των ατόμων που αυτόκλητα δημιούργησαν τον μύθο για τα πρότυπα πειραματικά σχολεία.
Τα γεγονότα δείχνουν ότι πέρα από το ποιοι βρέθηκαν κατά καιρούς στη Δ.Ε.Π.Π.Σ., τα άτομα που επεξεργάστηκαν τη νέα εκδοχή των Π.Π.Σ. και που σήμερα μανιωδώς μάχονται με κάθε μέσο για τη διάσωσή τους είναι λίγα, έχουν εμπειρία ως Διευθυντές σχολείων, αλλά δε διαθέτουν ιδιαίτερο υπόβαθρο στις επιστήμες της εκπαίδευσης. Ένας μάλιστα εξ αυτών είχε βρεθεί αρχικά σε διευθυντική θέση στην ιδιωτική εκπαίδευση, στην οποία όμως δεν ευδοκίμησε. Έτσι, μπορεί να γίνουν κατανοητά διάφορα δάνεια από ιδιωτικά σχολεία, τα οποία μεταφέρθηκαν και διαπερνούν τα Π.Π.Σ.. Το πλαίσιο/συγκείμενο, όμως, της δημόσιας εκπαίδευσης είναι διαφορετικό.
Η έννοια του πειραματισμού σήμερα στην εκπαίδευση
Όπως αναφέρεται και στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1, σήμερα δε βρισκόμαστε στην εποχή του John Dewey με τα πειραματικά του σχολεία στις Η.Π.Α., ούτε στην εποχή του Αλέξανδρου Δελμούζου με το όραμα των πειραματικών σχολείων που είχαν τότε αυτοί οι φωτισμένοι άνθρωποι της σχολικής εκπαίδευσης, και όχι μόνο. Έχει περάσει σχεδόν ένας αιώνας από τότε. Πολλά άλλαξαν στις επιστήμες τις εκπαίδευσης από το πρωτόλειο, εμπειρικό στάδιο που βρισκόταν τότε. Έχουν αναπτυχθεί έκτοτε σημαντικά επιστημονικά επιτεύγματα σε πολλές και διαφορετικές κατευθύνσεις, όπως η διδακτική διαφόρων γνωστικών αντικειμένων, τα προγράμματα σπουδών, η εκπαιδευτική ηγεσία, η εκπαιδευτική αλλαγή, η κοινωνιολογία της εκπαίδευσης, η διαπολιτισμική εκπαίδευση, πολλές εκδοχές της εκπαιδευτικής έρευνας κ.ά. . Επιπλέον, από τη δεκαετία του 1960 και μέχρι σήμερα, έχουν πραγματοποιηθεί στις ανεπτυγμένες χώρες πάρα πολλές μεταρρυθμίσεις, εκπαιδευτικές αλλαγές και καινοτομίες που έχουν αλλάξει καθοριστικά το τοπίο από την περίοδο του μεσοπολέμου. Έτσι, ο πειραματισμός στην εκπαίδευση σήμερα μπορεί να έχει πολύ διαφορετικούς στόχους, πλαίσια, μεθόδους, κ.ά.
Εξ όσων δε γνωρίζω διεθνώς, κατά κανόνα, δεν είναι πάντα ίδια τα σχολεία στα οποία υλοποιείται ο όποιος πειραματισμός, αντιθέτως αυτά ποικίλουν ανάλογα με τη φύση του πειραματισμού και το πλαίσιο της εκάστοτε έρευνας. Π.χ. για ένα πειραματισμό στη διαπολιτισμική εκπαίδευση δεν είναι το ιδανικότερο ένα πειραματικό σχολείο στο Κολωνάκι. Το Πέραμα στην Αττική ή η Θράκη είναι ασυγκρίτως καλύτερα.
Σε τι μπορεί να είναι χρήσιμα τα υπάρχοντα πειραματικά σχολεία;
Τα ελληνικά πειραματικά σχολεία έχουν μια παράδοση στην πρακτική άσκηση των φοιτητών. Πρόκειται για ένα πεδίο πολύ σημαντικό, συχνά είναι υποβαθμισμένο στη χώρα μας. Αυτός κατά τη γνώμη μου είναι ένας χώρος στον οποίο τα ελληνικά πειραματικά σχολεία μπορούν να αξιοποιήσουν την όποια τεχνογνωσία και πείρα διαθέτουν, όπως και τα αυξημένα τυπικά προσόντα των εκπαιδευτικών τους, ώστε να συμβάλλουν στην αναβάθμιση της πρακτικής άσκησης επ΄ ωφελεία και του Πανεπιστημίου αλλά και του σχολείου. Βέβαια, αυτό δεν είναι απαραίτητο να συμβεί μόνο στα υπάρχοντα πειραματικά σχολεία.
Αν κάποιοι επιθυμούν τα ανταγωνιστικά πρότυπα ας τα έχουν αλλά χωρίς μυθεύματα.
Παρόλο που διαφωνώ με τη λογική των φίλτρων στη δημόσια σχολική εκπαίδευση, αν κάποιοι γονείς επιθυμούν σφόδρα τα ανταγωνιστικά πρότυπα με τις εξετάσεις, ας τα έχουν. Να μην υπάρχουν, όμως, παιδαριώδη και αστήριχτα θεωρητικά μυθεύματα ότι τα συγκεκριμένα σχολεία θα αποτελέσουν την ατμομηχανή του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Εξ όσων γνωρίζω, δεν υπάρχει κάποια χώρα που στηρίζει την προοπτική της εκπαίδευσης της σε αυτή τη λογική. Μορφές προτύπων σχολείων υπάρχουν και σε άλλες χώρες, όπως π.χ. τα περίπου 160 grammar schools στην Αγγλία των 50 και πλέον εκατομμυρίων κατοίκων, τα οποία όμως δεν παίζουν κάποιο ιδιαίτερο ρόλο.
Το σοβαρό ζήτημα της αξιοποίησης των χαρισματικών μαθητών
Παραμένει βέβαια πάντα ανοικτό το ζήτημα εύρεσης τρόπου (ενδεχομένως με διαφοροποιημένα προγράμματα ή με ξεχωριστές τάξεις σε συγκεκριμένα γνωστικά αντικείμενα) για τους χαρισματικούς μαθητές που υπάρχουν και που συχνά πλήττουν μέσα στις συμβατικές σχολικές τάξεις. Το ίδιο περίπου ισχύει με τη βελτίωση των όσων παρέχονται στα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες. Σε όλα αυτά, όμως, τη λύση δεν φαίνεται να τη δίνουν οι διαφορετικοί τύποι σχολείων, αλλά η κατάλληλη μέριμνα στην υπάρχουσα σχολική μονάδα. Θα πρέπει βέβαια να επισημανθεί ότι όλα αυτά που προτείνονται δεν υλοποιούνται εύκολα στο δύσκαμπτο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και ότι οι σχετικές ελληνικές επεξεργασίες δεν είναι άπειρες.
Ας ανοίξει μια σοβαρή συζήτηση από τους εμπλεκόμενους σε κατάλληλο πλαίσιο
Το πλήρωμα του χρόνου νομίζω έχει έρθει για την έναρξη μιας σοβαρής συζήτησης για τα ζητήματα που τέθηκαν, σε κατάλληλο όμως πλαίσιο. Σε αυτό το πλαίσιο, δεν θα πρέπει να πρωτοστατούν οι κατεστημένοι ευκαιριακοί κονδυλοφόροι των κυρίαρχων δημοσιογραφικών συγκροτημάτων, ούτε οι σεβαστοί επώνυμοι σε αντικείμενα που δεν έχουν σχέση με τη σχολική εκπαίδευση (νομικοί, μηχανικοί κτλ.). Το πλαίσιο θα πρέπει να διαμορφωθεί από επαγγελματίες των επιστημών που αφορούν στη σχολική εκπαίδευση (ως ειδήμονες) αλλά και από άλλους πολύ σημαντικούς εμπλεκόμενους, όπως τους εκπαιδευτικούς (αυτοί που έχουν την κύρια ευθύνη της υλοποίησης της όποιας απόφασης), τους γονείς (ως τα άτομα που υφίστανται στα παιδιά τους τα αποτελέσματα της όποιας πολιτικής απόφασης), την πολιτική ηγεσία (έχει την πολιτική ευθύνη για την όποια τελική απόφαση).
Αυτός ο δημόσιος διάλογος, στο πλαίσιο που περιγράφηκε, δεν έχει υπάρξει μέχρι τώρα. Πολλές πολιτικές για τα θέματα αυτά διαμορφώθηκαν εν κρυπτώ σε διαφορετικές αυλές υφυπουργών, υπουργών, πρωθυπουργών, από αυτόκλητους σωτήρες, και καθιερώθηκαν με τη συμβολή συγκεκριμένων δημοσιογράφων και επωνύμων, συχνά αποφοίτων προτύπων σχολείων, χωρίς να υπάρξει επαρκής συζήτηση με την εκπαιδευτική αλλά και την ευρύτερη κοινότητα. Αρκετοί από τους τελευταίους εδράζονται στις κοίτες του Ποταμιού του Σταύρου Θεοδωράκη που ανήγαγε τα ΠΠΣ ως μείζον θέμα.
Ας μη ξεχνάμε όμως ότι εκτός από το δένδρο των αποκαλούμενων «προτύπων πειραματικών σχολείων», το οποίο αφορά μόνο μερικές δεκάδες σχολεία, υπάρχει και το δάσος της ελληνικής εκπαίδευσης, το οποίο αφορά τα δεκάδες χιλιάδες σχολεία όλης της ελληνικής επικράτειας!
Ας μη ξεχνάμε επίσης ότι εκτός από τη συζήτηση για το δέντρο των Π.Π.Σ. υπάρχουν και οι ευρύτερες πολιτικές του δάσους που αφορούν τη βελτίωση όλων των σχολικών μονάδων, τα προγράμματα σπουδών, την επιμόρφωση και την επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών, τα σχολεία σε υποβαθμισμένες περιοχές που χρήζουν επιπλέον ενίσχυσης κ.ά.
Υστερόγραφο: Τις μέρες που ολοκλήρωνα το άρθρο, πληροφορήθηκα ότι εκτός από τον Πρόεδρο, που ήδη υπήρχε, ορίστηκαν και τα υπόλοιπα μέλη της νέας Δ.Ε.Π.Π.Σ.
Καλή τους επιτυχία για την προοπτική του δέντρου, και κυρίως του δάσους της ελληνικής εκπαίδευσης. Ίδωμεν…
ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΠΗΓΕΣ
Ημερίδα: Ο διαγωνισμός ως τρόπος επιλογής των μαθητών για την είσοδο σε δημόσια γυμνάσια και λύκεια. Διεθνείς εμπειρίες, πρότυπα, πειραματικά σχολεία (βιντεσκοπημένη ημερίδα με διεθνή συμμετοχή που διοργανώθηκε από τη Μονάδα Μεθοδολογίας, Πολιτικών και Πρακτικών Επιμόρφωσης του Τμήματος Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και το Σύλλογο Γονέων του 2ου Προτύπου Πειραματικού Γυμνασίου Αθηνών στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων τον Απρίλιο του 2014)
http://dsep.uop.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=694%3A
Κωνσταντακόπουλος, Σ. (2015) Οι άριστοι και οι μηδαμινοί. (Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Εποχή στις 24-2-2015 και στο portal Alfavita στις 4-3-2015)
Μπαγάκης, Γ. (2015) Κριτική θεώρηση για τη συγχώνευση και τον βηματισμό του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής (Ι.Ε.Π.). Αθήνα: Γρηγόρης.
Στεργιόπουλος, Κ. (2015) Από ποιον κινδυνεύουν τα Πειραματικά Σχολεία;. Ας δούμε τι έχει να πει επ' αυτού η εμπειρία από τη λειτουργία των ΠΠΣ. ( Portal Alfavita, 3-3-2015)
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1
ΜΙΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ (ΕΣΥΠ)
Εισαγωγικά
Το ζήτημα της βελτίωσης της λειτουργίας των πειραματικών σχολείων αναγκαστικά θέτει προς συζήτηση και διερεύνηση κομβικά σημεία θεμελιωδών ζητημάτων της εκπαίδευσης, όπως:
a. Τη φυσιογνωμία των πειραματικών/προτύπων σχολείων και το πως μπορεί αυτή να ιδωθεί υπό το πρίσμα των σύγχρονων, ελληνικών και διεθνών εξελίξεων στις επιστήμες της εκπαίδευσης, αρκετές δεκαετίες μετά την ίδρυση τους και έχοντας υπόψη την αίσθηση που υπάρχει από την προσφορά τους τα τελευταία χρόνια.
b. Τον πειραματισμό και την έρευνα η οποία έχει ενδιαφέρον για τους εκπαιδευτικούς και τα σχολεία σήμερα.
c. Τη βελτίωση και την αριστεία του σχολείου στο σύγχρονο, παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον
Η φυσιογνωμία των πειραματικών/προτύπων σχολείων σήμερα
Τα πρώτα θεμελιακά ζητήματα τίθενται ως προς τη φυσιογνωμία των πειραματικών/πρότυπων σχολείων.
1. Πρόκειται για σχολεία για προικισμένους (gifted) μαθητές; Αν και το πεδίο των προικισμένων μαθητών αποτελεί ένα ενδιαφέρον και αξιοποιήσιμο πεδίο, -το οποίο δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένο στη χώρα μας-, εννοείται ότι τα πειραματικά/πρότυπα σχολεία δεν εντάσσονται σε αυτή την κατεύθυνση.
2. Πρόκειται για σχολεία πρακτικής άσκησης και πειραματισμού νέων μεθόδων και αναλυτικών προγραμμάτων; Αν ναι, είναι τα μόνα σχολεία που θα έπρεπε να γίνονται τα προηγούμενα; Η απάντηση είναι σαφώς όχι, για λόγους τουλάχιστον δειγματοληψίας του εγχειρήματος αυτού. Αν τα σχολεία αυτά εξ αιτίας του θεσμικού τους πλαισίου και από τη σύνθεση του διδακτικού τους προσωπικού διευκολύνουν τα προηγούμενα, σαφώς να αξιοποιηθούν και αυτά, αλλά όχι μόνον αυτά.
3. Έχει νόημα σήμερα να μιλάμε για πειραματικά σχολεία ή για πειραματικά προγράμματα; Η εμπειρία έχει δείξει ότι η αριστεία, οι καλές πρακτικές, η κουλτούρα συνεργασίας και καινοτομίας έρχονται και παρέρχονται από τα διάφορα σχολεία. Το γεγονός αυτό σχετίζεται σε μια δεδομένη περίοδο με πολλές παραμέτρους, όπως είναι η διεύθυνση, οι εκπαιδευτικοί, οι γονείς κ.ά.. Καλό δε είναι να παίρνονται μέτρα ενίσχυσης και ενδυνάμωσης προς αυτή την κατεύθυνση από το επίσημο κράτος για την μεγαλύτερη δυνατή διάρκεια και έκταση των πολύ σημαντικών αυτών στοιχείων (αριστεία κτλ).
Ήταν τα υπάρχοντα πειραματικά/πρότυπα σχολεία τα μόνα ή τα πρωτοπόρα
προς αυτή την κατεύθυνση; Παρά τη θετική τους συμβολή, η απάντηση είναι
πως όχι.
Σε μια διαφορετική κατεύθυνση θα μπορούσε κάποιος να συζητήσει για πολιτικές με στόχο τον προσεκτικό σχεδιασμό, την υλοποίηση και την αξιολόγηση καινοτόμων εκπαιδευτικών προγραμμάτων, με στόχο την επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών και τη βελτίωση της σχολικής μονάδας, εντός και πέραν των υπαρχόντων θεσμοθετημένων προαιρετικών προγραμμάτων (περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, πολιτιστικών κτλ.). Αυτό θα μπορούσε να συμβεί με πολύ μικρότερο κόστος και ενδεχομένως με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα εντός και πέρα από τα πειραματικά/πρότυπα σχολεία. Αυτή είναι η συνήθης πρακτική σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες.
Ο πειραματισμός και η ιδιαίτερη εκπαιδευτική έρευνα, η οποία έχει ενδιαφέρον για τους εκπαιδευτικούς και τα σχολεία σήμερα.
Αρκετές δεκαετίες μετά την ίδρυση των πειραματικών σχολείων, σήμερα, εν έτει 2011, η εκπαιδευτική κοινότητα είναι πολύ περισσότερο εξοπλισμένη θεωρητικά και μεθοδολογικά. Η ελληνική και διεθνής εμπειρία μας έχει κάνει πολύ πιο σοφούς, μέσα από το μεγάλο και ποικίλο πειραματισμό που έχει πραγματοποιηθεί και μελετηθεί, τόσο στο μικρο-επίπεδο της τάξης όσο και στο μακρο-επίπεδο μεγαλύτερων εκπαιδευτικών εγχειρημάτων.
Το πώς ένα σχολείο μπορεί να πειραματιστεί, να γίνει ευφυές, να μάθει, να γίνει αποτελεσματικό και να βελτιωθεί συμπυκνώνεται διεθνώς στα 2 κύρια ερευνητικά ρεύματα της σχολικής αποτελεσματικότητας (school effectiveness) και της βελτίωσης του σχολείου (school improvement).
Πιο απλά, στην πρώτη περίπτωση από τη δεκαετία του 1980 σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες άρχισαν να τίθενται εξωτερικά standards και στόχοι στα σχολεία, ώστε να γίνουν καλύτερα από το επίπεδο που βρισκόταν, ενώ στη δεύτερη περίπτωση, κυρίως από τη δεκαετία του 1990, πάλι με τον ίδιο στόχο, εμφανίστηκαν ρεύματα που δίνουν έμφαση στο κρυμμένο κεφάλαιο του κάθε σχολείου, δίνοντας έμφαση στη δημιουργία κοινοτήτων μάθησης εντός του σχολείου, στην αυτοαξιολόγηση που αποφασίζει η ίδια η σχολική μονάδα, στη διανεμημένη ηγεσία του σχολείου, στην έρευνα δράσης, κτλ.
Μέσα από αυτά τα 2 ρεύματα δημιουργήθηκε ένας πλούτος μεθοδολογικών και πρακτικών εργαλείων, ποιοτικών και ποσοτικών. Με καθένα από αυτά μπορεί κάποιος να διαφωνεί ή να συμφωνεί, υπάρχουν άλλωστε έντονες αντιπαραθέσεις και ζωντανός διάλογος προς την κατεύθυνση αυτή. Από κανένα όμως στοιχείο δεν προκύπτει ότι αυτά θα πρέπει να εφαρμοστούν σε ένα συγκεκριμένο τύπο πειραματικού/πρότυπου σχολείου. Αντίθετα, το ζητούμενο είναι πως αυτά εφαρμόζονται στο κάθε σχολείο και από τον κάθε εκπαιδευτικό. Αν στα πειραματικά/πρότυπα σχολεία μπορούν τα παραπάνω να εφαρμοστούν ευκολότερα και καλύτερα, αυτό θα πρέπει να γίνει. Πάντως, οι ενδείξεις που υπάρχουν μέχρι τώρα δεν πείθουν αρκετά προς την κατεύθυνση αυτή.
Η βελτίωση και η αριστεία του σχολείου στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον.
Η πολιτική ηγεσία του Υ.Π.Δ.Β.Μ.Θ. πολύ σωστά θέτει το θέμα της αριστείας και της βελτίωσης του υπάρχοντος σχολείου. Το διεθνές παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον άλλωστε το επιβάλλει. Σε επίπεδο Ε.Ε. αλλά και σε πάρα πολλά ανεπτυγμένα κράτη η εκπαίδευση αποκτά πολύ πιο σημαντική θέση από αυτήν που είχε μερικές δεκαετίες πριν.
Επιπλέον, όπως προαναφέρθηκε στην τοποθέτηση μου, η εκπαιδευτική έρευνα στο πώς ένα οποιοδήποτε σχολείο μπορεί να γίνει καλύτερο, σε σχέση με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται σε μια δεδομένη στιγμή, παρέχει σήμερα πολλές μεθόδους, εργαλεία και πρακτικές που δεν υπήρχαν όταν ιδρύονταν ή μετασχηματίζονταν πολλά πειραματικά/πρότυπα σχολεία στη χώρα μας, δεκαετίες πριν.
Ασχολούμαι με πειραματισμούς στα ελληνικά σχολεία περισσότερο από 30 χρόνια, είτε ως ενεργός εκπαιδευτικός στο παρελθόν, είτε ως ερευνητής, είτε ως κριτικός φίλος και συντονιστής προγραμμάτων βελτίωσης σχολείων (school improvement), στην Ελλάδα καθώς και σε άλλες χώρες. Έχω εργαστεί επίσης σε πειραματικό σχολείο στο παρελθόν ως εκπαιδευτικός.
Η αριστεία υπάρχει και σήμερα σε κάποια σχολεία στην Ελλάδα, και όχι μόνο στα πειραματικά/πρότυπα σχολεία. Υπάρχουν εκπαιδευτικοί, ομάδες εκπαιδευτικών, δίκτυα εκπαιδευτικών, σχολεία τα οποία θα πρέπει να ενισχυθούν με κάθε τρόπο, ώστε να γίνουν φάροι για τα υπόλοιπα σχολεία για να τα επισκέπτονται οι φοιτητές, οι διπλανοί εκπαιδευτικοί, οι σχολικοί σύμβουλοι, οι πανεπιστημιακοί, καθώς αυτά πραγματικά φωτίζουν και τροφοδοτούν τις πρακτικές των φοιτητών, τις πρακτικές των άλλων εκπαιδευτικών, την καθοδήγηση των σχολείων, την εκπαιδευτική έρευνα. Αυτά τα σχολεία μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στην εκπαίδευση των μεντόρων καθώς και στις ευρύτερες καινοτομίες και εκπαιδευτικές αλλαγές. Αυτά τα σχολεία αποτελούν το άλας και την προωθητική δύναμη της εκπαίδευσης. Αυτά όμως τα σχολεία δεν είναι κατ’ ανάγκη τα υπάρχοντα πειραματικά/πρότυπα αλλά σίγουρα υπάρχουν, τα έχω βιώσει και στη χώρα μας και υποκλίνομαι μπροστά τους.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2
Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΓΟΝΕΩΝ ΚΑΙ ΚΗΔΕΜΟΝΩΝ
ΠΡΟΣ: το Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου Γονέων του Πρότυπου Λυκείου Βαρβακείου Σχολής
Αγαπητά μέλη,
Σας υποβάλλω την παραίτησή μου από τη θέση Προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου.
Γνωρίζετε, ήδη, ότι ο λόγος της παραίτησής μου σχετίζεται με αίτημα που δεν αφορά άμεσα τη λειτουργία της Βαρβακείου Σχολής αλλά το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα στο σύνολό του και το οποίο μπορώ, μεν, να παραθέσω, όχι όμως να υπερασπιστώ. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις πρόσφατες ανακοινώσεις του Υπουργείου Παιδείας, το Βαρβάκειο θα λειτουργεί βάσει του καταστατικού ίδρυσής του, γεγονός που δεν μπορεί παρά να είναι αποδεκτό από όλους μας. Παράλληλα, προωθείται από Συλλόγους Γονέων των Πρότυπων Πειραματικών Σχολείων αίτημα για την αναγκαιότητα ανάπτυξης δικτύου Πρότυπων σχολείων, ως μέσο βελτίωσης του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος.
Αν και στη Γενική Συνέλευση της 8ης Μαρτίου 2015 δεν ψηφίστηκε ανάλογη πρόταση, ακολουθώ τη γενίκευση ότι η πλειοψηφία των Γονέων του Βαρβακείου Λυκείου, πιθανώς, επιθυμεί τον πολλαπλασιασμό των Πρότυπων Σχολείων στη χώρα μας και παραιτούμαι από τη θέση της Προέδρου, ακριβώς για να υπερασπιστεί κάποιος άλλος τη θέση αυτή.
Προσωπικά, όπως και η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων, συνδέω με έμφαση το μέλλον και την ευημερία της χώρας μας με την αποτελεσματική εκπαίδευση των παιδιών μας και αγωνιώ, όπως η συντριπτική πλειοψηφία των Γονέων, για άμεσες βελτιώσεις σε όλα τα σχολεία της χώρας. Δεν έχουμε ούτε έναν μαθητή για χάσιμο. Πιστεύω, λοιπόν, ότι αντιστρέφουμε τις προτεραιότητές μας αν προτάξουμε την επένδυση σε δίκτυο Πρότυπων έναντι της προαπαιτούμενης ομαλής λειτουργίας των σχολείων “της γειτονιάς” που αυτή τη στιγμή απουσιάζει. Άλλωστε, η διεθνής εκπαιδευτική βιβλιογραφία και επιτυχημένη πρακτική δεν έχει συνδέσει την αποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών συστημάτων με την ύπαρξη Πρότυπων σχολείων.
Επιπλέον, είμαι απολύτως βέβαιη πως όλοι οι γονείς, σε αυτό το σχολείο, σεβόμαστε απόλυτα τη σημασία των καλών ακαδημαϊκών επιδόσεων στην ανάπτυξη των παιδιών. Δεν μπορεί, όμως, κανείς να θεωρεί ότι, αυτομάτως, αποδεχόμαστε συγκεκριμένη ρητορική που προωθείται ως αναπόσπαστη από το θεσμό των Πρότυπων Σχολείων. Είμαστε πολλοί Γονείς που απέχουμε από κορώνες περί αριστείας ή αυτάρεσκες προσεγγίσεις περί υπέρτερων μαθητών, εξισωτισμού προς τα κάτω (ή προς τα πάνω) και άλλων συναφών. Αν αναλογιστούμε την εκφορά λόγου σπουδαίων όπως ο Αϊνστάιν ή ο Ελύτης, σίγουρα, εμείς οι απλοί άνθρωποι θα αποκτήσουμε αίσθηση μέτρου και θα αφήσουμε τα παιδιά μας ήρεμα να πορευτούν δημιουργικά τα μαθητικά τους χρόνια με άξιους εκπαιδευτικούς.
Τέλος, παραμένω στο Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου. Οι Γονείς στο Βαρβάκειο Λύκειο που επενδύουμε στη φιλομάθεια, τη γνώση, την Παιδεία, την καινοτομία, την κοινωνική ενσυναίσθηση δεν τελούμε σε ασυμβίβαστο με τον επιφανή ιδρυτή του που ευεργετούσε με σεμνότητα. Στο Βαρβάκειο του Βαρβάκη δεν είμαστε αταίριαστοι.
Με ιδιαίτερη εκτίμηση,
Τριαν. Τριπερίνα Μονεμβασιώτη
Σε όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα του κόσμου συναντάει κανείς δημόσια σχολεία, τα οποία σε κάποιο βαθμό διαφοροποιούνται από την κυρίαρχη εκπαιδευτική λογική. Και διαφοροποιούνται τα σχολεία αυτά τόσο ως προς το τον τρόπο με τον οποίο ιεραρχούν τα περιεχόμενα των σπουδών, όσο και ως προς τον τρόπο με τον οποίο περιχαρακώνουν τα περιεχόμενα σπουδών (ας θυμηθούμε εδώ τον Bernstein και τον αείμνηστο Ιωσήφ Σολωμόν που μας τον έμαθε). Τα σχολεία αυτά, επειδή ακριβώς προσφέρουν ένα νέο εκπαδευτικό συμβόλαιο με τον λαό, ονομάζονται “charter schools” ή “σχολεία γονεϊκής επιλογής” (από το “charter” που σημαίνει «χάρτα»). Συμβόλαιο δηλαδή.
Όπου όμως υπάρχει «συμβόλαιο» υπάρχει προσφορά και ζήτηση. Πάρτε για παράδειγμα τα Μουσικά Σχολεία, τα οποία μετρούν 25 χρόνια πετυχημένης λειτουργίας και αυξήθηκαν σε αριθμό εν μέσω οικονομικής κρίσης από την προηγούμενη κυβέρνηση. Ποια είναι η προφορά και η ζήτηση στα μουσικά σχολεία; Οι πολιτικοί προφέρουν στην ελληνική κοινωνία ένα σχολείο στο οποίο επιβιώνει ο ελληνικός πολιτισμός. Οι μεγάλοι ποιητές μας, οι συνθέτες μας, η δημοτική μας μουσική, τα λαϊκά μας όργανα και τα τραγούδια, το μεγάλο κεφάλαιο της Βυζαντινής μας Μουσικής, καθώς και η όποια μικρή έστω ευρωπαϊκή μουσική μας «σχολή». Οι γονείς από την άλλη μεριά έχουν ένα δημόσιο σχολείο (έστω «μουσικό»), το οποίο παρέχει δωρεάν μεταφορά και σίτιση, όμορφα κτήρια, φροντισμένα παιδιά του λεγόμενου «εμπλουτισμένου γλωσσικού κώδικα» (να πάλι ο Bernstein), τα οποία εκφράζονται εντός πλαισίου με κοινωνικώς «εντάξει» τρόπους (rock, «έντεχνο» και άλλα εκφραστικά μέσα που εγώ αγνοώ ως μη ειδικός περί μουσικής επιστήμης και τέχνης. Κάθε παιδί έχει “ταλέντο”, όπως διατείνονται οι Σχολικοί Σύμβολοι εκπαιδευτικών Μουσικής. Πόσο ταλέντο; Τόσο όσο να υπογραφτεί το πολυπόθητο συμβόλαιο. Μέχρι φυσικά την τελευταία τάξη του λυκείου οπότε το συμβόλαιο λύνεται μονομερώς από την οικογένεια του μαθητή και αυτός επιστρέφει στο σχολείο της γειτονιάς του. Δεν είναι πλέον καλό το «μουσικό»; Ασφαλώς και είναι. Τα μουσικα σχολεία είναι κατά τη γνώμη μου τα καλύτερα δημόσια σχολεία στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Ο μαθητής, όμως, παίρνει μεταγραφή για άλλο άθλημα. Το φροντιστήριο, την εισαγωγή του στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Εκεί σταματάει η μουσική (κακώς κατά την ταπεινή μου άποψη) και το συμβόλαιο λύνεται.
Η «αριστεία» των μαθητών των Πρότυπων – Πειραματικών Σχολείων (ΠΠΣ) είναι φυσικά αδιαμφισβήτητη. Πρόκειται για παιδιά που πήγαν φροντιστήριο για να εισέλθουν στα σχολεία αυτά. Πρόκειται για παιδιά του εμπλουτισμένου γλωσσικού κώδικα (τρίτη φορά ο Bernstein). Πρόκειται για παιδιά οικογενειών που δεν βούλιαξαν στην οικονομική κρίση. Η σχέση μεταξύ κοινωνικοοικονομικού επιπέδου και σχολικής επίδοσης είναι γνωστή από τη δεκαετία του 1960 και από τότε μέχρι σήμερα διάφοροι ειδικοί περί «εκπαιδευτικής ηγεσίας» προσπαθούν να βρουν την κατάλληλη μίξη υλικών, ώστε να αυξήσουν το «σχολικό αποτέλεσμα». Κανείς όμως δεν το έχει καταφέρει πλήρως, παρόλο που οι σχετικές έρευνες και οι διδακτορικές διατριβές γεμίζουν τα ράφια των βιβλιοθηκών. Μακάρι να μπορούσε το σχολείο να αλλάξει την κοινωνία. Το γεγονός ότι η «αριστεία» των ΠΠΣ αποδίδεται αποκλειστικά στα καινοτόμα προγράμματα και στους ομίλους σημαίνει, κατά την ταπεινή μου άποψη, ότι κάτι δεν πάει καλά στον χώρο της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Γιατί δεν μιλούν οι Έλληνες Κοινωνιολόγοι για τα συστατικά της αριστείας; Πού είναι οι Κοινωνιολόγοι της Εκπαίδευσης;