Ανοικτή Επιστολή στον υπ. Παιδείας: Η αναγκαιότητα του θεσμού του Σχολικού Συμβούλου στην Πρωτοβάθμια και στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

Ανδρέας Ν. Ζεργιώτης, Σχολικός Σύμβουλος49ης Περιφέρειας Δημοτικής Εκπαίδευσης Αττικής

Αξιότιμε κύριε Υπουργέ,
η σχολική τάξη, αν και είναι ο ακροτελεύτιος λίθος της εκπαιδευτικής διαδικασίας, δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται άκριτα ως η κολυμβήθρα του Σιλωάμ, ούτε και η επιστροφή ενός εκπαιδευτικού - στελέχους σε αυτήν πρέπει να είναι ή να εκλαμβάνεται ως μια τιμωρητική γι’ αυτόν διαδικασία. Ωστόσο, με το παρόν νομοσχέδιο, η επιστροφή αυτή επιβάλλεται αδιακρίτως ως αναπόφευκτη σε όλα τα αποκαλούμενα «στελέχη της εκπαίδευσης», ανεξαρτήτως του έργου και της προφοράς τους στη θέση από την οποία υπηρέτησαν.

Το ερώτημα λοιπόν που τίθεται είναι: Είναι αυτή μια προσέγγιση που βοηθά την βελτίωση του παραγόμενου εκπαιδευτικού έργου και συμβάλει στην περαιτέρω βελτίωση της εκπαίδευσης;  Παρακάτω θα προσπαθήσω να αποδείξω, με λογικά όσο και με επιστημονικά επιχειρήματα, γιατί αυτή είναι μια λανθασμένη συνολικά αντίληψη, που οδηγεί αναπόδραστα σε λανθασμένες επιλογές.

Συνδυαστικά, αν μετρήσει κανείς τα ζητήματα και τις ρυθμίσεις στην εκπαιδευτική διαδικασία που εισάγονται με το παρόν νομοσχέδιο, διαπιστώνει με λύπη ότι καταβάλλεται μια στοχευμένη προσπάθεια, παρά τις όποιες περί του αντιθέτου εξαγγελίες, να αποδιοργανωθεί η εκπαιδευτική  πράξη και να αποδυναμωθεί το εκπαιδευτικό έργο που συντελείται καθημερινά μέσα στα σχολεία και στη σχολική τάξη. Οι αποκαλούμενοι «Συντονιστές Εκπαίδευσης» μάλλον θα αποσυντονίσουν τελικά, παρά θα καταφέρουν να συντονίσουν την εκπαιδευτική διαδικασία και να συμβάλλουν ουσιαστικά στην ποιοτική αναβάθμιση του παραγόμενου εκπαιδευτικού έργου, αν δεχτούμε εξ ορισμού ότι αυτό είναι το ζητούμενο.

Ας επανέρθουμε όμως στη σχολική τάξη. Ο εκπαιδευτικός που υπηρετεί μέσα στη σχολική τάξη, χρειάζεται εκτός των άλλων και συνεχή εξωτερική συμπαράσταση, μια εξωτερική πηγή έμπνευσης καθώς και μια πηγή ηθικής επιβράβευσης και αναγνώρισης για το έργο του. Όπως επίσης χρειάζεται και μια διαρκή επιστημονική υποστήριξη και καθοδήγηση. Χρειάζεται, δηλαδή, να υπάρχει θεσμοθετημένη μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα μια ουσιαστική ετοιμότητα για υποστήριξη και βοήθεια του κάθε εκπαιδευτικού, ο οποίος προσφέρει εκπαιδευτικό έργο μέσα τη σχολική τάξη. Για να είναι όμως αυτή η βοήθεια ελκυστική και επιλέξιμη κι από τον ίδιο τον εκπαιδευτικό, θα πρέπει να πληρούνται κάποιες αναγκαίες προϋποθέσεις:

•    Η πρώτη από αυτές είναι να υπάρχει μια συνεχής, αδιάλειπτη και εδραιωμένη, παιδαγωγική θα τολμούσα εδώ να πω, σχέση μεταξύ του υποστηριζόμενου και αυτού που έχει νομιμοποιητικό ρόλο σε αυτή την υποστήριξή του.

•    Η δεύτερη, αναγκαία προϋπόθεση, είναι η υποστήριξη και η επιστημονική καθοδήγηση να παρέχεται από έναν συνάδελφο από τον ίδιο κλάδο, με προφανώς όμως αναβαθμισμένα επιστημονικά προσόντα και με κατά τεκμήριο μεγαλύτερη εμπειρία από αυτόν και μάλιστα εάν είναι δυνατόν σε περισσότερες από μια θέσεις μέσα στην εκπαίδευση, ώστε να μπορεί αβίαστα και ο ίδιος αυτός ο εκπαιδευτικός να τον αναγνωρίζει ως ένα πρόσωπο αναφοράς στο χώρο του, άρα και ως άξιο τελικά της εμπιστοσύνης του σε ό,τι αφορά στην αξία της παιδαγωγικής του άποψης και της επιστημονικής του καθοδήγησης.

Ο εκπαιδευτικός λοιπόν της τάξης, πέρα από την όποια προσωπική του αυτομόρφωση, χρειάζεται να έχει τη διαρκή, θεσμικά κατοχυρωμένη και εξασφαλισμένη δυνατότητα μιας άμεσης επαφής με ένα συνάδελφό του εγνωσμένου κύρους, ώστε να μπορεί να συζητά και να αλληλεπιδρά, να αναστοχάζεται μαζί του την εκπαιδευτική του εμπειρία, να μαθαίνει τελικά κι ο ίδιος μέσα από τις γνώσεις και την εμπειρία του. Αυτός είναι ο θεσμός του μέντορα, που σήμερα ενσωματώνεται, μεταξύ άλλων, στον πολυδιάστατο ρόλο του Σχολικού Συμβούλου. Να μπορεί δηλαδή ο εκπαιδευτικός αυτός μεμονωμένα, σε μια δυαδική σχέση μαζί του ή και ως μέλος μιας ευρύτερης ομάδας συναδέλφων και στο πλαίσιο μιας σχεδιασμένης επιμόρφωσης υπό την καθοδήγηση αυτού του με αυξημένα  προσόντα συναδέλφου του, να προβληματίζεται και να συνδιαλέγεται για τα ζητήματα της τάξης του και των μαθητών του χωρίς φόβο αλλά με ουσία. Να μπορεί να επιβεβαιώνει ή να αναδιαμορφώνει δικές του τεχνικές και πρακτικές σε σχέση με το ρόλο και το έργο του μέσα στην τάξη, να αποκομίζει οφέλη και από τους συναδέλφους του, μέσα σε ένα δημοκρατικό πλαίσιο συνεργασίας και διαλόγου υπό την καθοδήγηση του στην ομάδα επιμόρφωσης και να διευρύνει τελικά τους ορίζοντές του στην παιδαγωγική επιστήμη. Ένας ακόμα ρόλος που σήμερα υπηρετείται με τον αποκεντρωμένο θεσμό του Σχολικού Συμβούλου.

Κι όλα αυτά, επειδή, σύμφωνα με την επιστήμη της παιδαγωγικής η διδασκαλία «είναι τέχνη και τεχνική», ο εκπαιδευτικός της τάξης πρέπει να είναι σε θέση να ανανεώνει συνεχώς τις τεχνικές του, να αναστοχάζεται διαρκώς για το έργο του και μέσα από τη διαδικασία αυτή να βελτιώνει την παιδαγωγική του επάρκεια και τις διδακτικές τεχνικές του. Όλες αυτές οι παραπάνω ενέργειες του κάθε συναδέλφου εκπαιδευτικού της τάξης, με τη διακριτική αλλά σταθερή παρουσία του εντεταλμένου υπηρεσιακά για το ρόλο αυτό συναδέλφου-στελέχους, θα κατατείνουν τελικά, ώστε το υπηρεσιακό του ήθος, η παρουσία και η στάση του γενικότερα μέσα στην τάξη και το σχολείο του να είναι σύμφωνες με την επιστήμη της παιδαγωγικής και, επομένως, επωφελής στο μέγιστο δυνατό βαθμό για τους μαθητές του.  

Σήμερα, δεν πιστεύουμε απλά στο χαρισματικό δάσκαλο, αλλά σε αυτόν που έχει όραμα για την εκπαίδευση και καθημερινά προσπαθεί σε ένα μεγάλο βαθμό να επιμορφώνεται και να εμπλουτίζει διαρκώς τις γνώσεις και τις δεξιότητές του. Σε αυτόν που διαρκώς επιδιώκει να αναπροσαρμόζει και να εμπλουτίζει τις διδακτικές πρακτικές του αλλά και να υπερνικά τις αντιστάσεις της όποιας «προσωπικής του θεωρίας» για τη διδασκαλία. Αυτή η προσωπική θεωρία των εκπαιδευτικών, σύμφωνα με τη Θεωρία της Προσωπικής Δόμησης (Personal Construct Theory), έχει συνήθως συντηρητικά χαρακτηριστικά. Κι αυτό, γιατί αποτελείται από το σύνολο των αντιλήψεων, των πεποιθήσεων, των στάσεων και των αξιών του εκπαιδευτικού για τους σκοπούς της εκπαίδευσης, το ρόλο του εκπαιδευτικού στη διδασκαλία και την εκπαίδευση, αλλά και για τον προσανατολισμό του εκπαιδευτικού προγράμματος γενικότερα.

Οι αντιλήψεις όμως και οι στάσεις αυτές, τις περισσότερες φορές βρίσκονται σε λανθάνουσα μορφή μέσα στη συνείδηση του κάθε εκπαιδευτικού, η οποία διαμορφώνεται, συνήθως, χωρίς μια συνειδητή-επιστημονική προσπάθεια συστηματοποίησής τους και αναπτύσσεται μέσα από τις προσωπικές κυρίως εμπειρίες του ίδιου, τις εμπειρίες δηλαδή που είχε εκείνος ως μαθητής και, στη συνέχεια, μέσα από την ατομική διδακτική του εμπειρία ως εκπαιδευτικός. Αυτή ακριβώς η εγγενής αδυναμία, στην ανάπτυξη και στην απρόσκοπτη εξέλιξη του επαγγελματικού του προφίλ και στην οποία υπόκειται κάθε εκπαιδευτικός της πράξης, είναι ένας από τους βασικούς στόχους της αναγκαιότητας επιστημονικής υποστήριξης και καθοδήγησής του από έναν συνάδελφό του εγνωσμένου επιστημονικού κύρους και αξίας στο χώρο του επαγγέλματος και της επιστήμης.

Είναι αυτή ακριβώς η αναγνωρισμένη, τόσο επιστημονικά όσο και εμπειρικά, αναγκαιότητα για επιστημονική καθοδήγηση και υποστήριξη του εκπαιδευτικού της τάξης, που ώθησε το 1982 τις τότε συνδικαλιστικές οργανώσεις και τις ηγεσίες του κλάδου των εκπαιδευτικών να διεκδικήσουν και να πετύχουν τη θεσμοθέτηση του Σχολικού Συμβούλου στη Γενική και Μέση-Τεχνική Επαγγελματική Εκπαίδευση. Οι συνδικαλιστικές αυτές οργανώσεις της τότε εποχής, δεν θα μπορούσε κάποιος βάσιμα να ισχυριστεί ότι ήταν λιγότερο φωτισμένες ή λιγότερο προοδευτικές από τις σημερινές. Μάλλον το αντίθετο θα υποστηρίζαμε, αν αναλογιστούμε τις κοινωνικοοικονομικές συγκυρίες και τα μεγάλα πολιτικά γεγονότα της εποχής εκείνης.

Η εισαγωγή, λοιπόν, του θεσμού του Σχολικού Συμβούλου που έγινε το 1982, ήρθε ως αποτέλεσμα μιας μεγάλης τότε εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, η οποία έτυχε της πλήρους αποδοχής του εκπαιδευτικού και του συνδικαλιστικού κινήματος και η οποία θεσμοθετήθηκε με τον Ν. 1304/1982.  Ως έργο του Σχολικού Συμβούλου αποφασίστηκε να είναι η επιστημονική και παιδαγωγική καθοδήγηση και η συμμετοχή του στην επιμόρφωση και στην αξιολόγηση των εκπαιδευτικών, καθώς και η προσπάθεια και η ενθάρρυνση από την πλευρά του κάθε προσπάθειας για έρευνα στο χώρο της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.  Όπως έγραψαν πολλοί, και μεταξύ αυτών και ο Δ. Καραγεώργος δέκα περίπου χρόνια αργότερα σε άρθρο του στο περιοδικό Εκπαιδευτικά, με τίτλο «Ο ρόλος του Σχολικού Συμβούλου στο Εκπαιδευτικό μας Σύστημα», 1994, τεύχος. 2, σελ.  35, «ο θεσμός του Σχολικού Συμβούλου ήρθε για να γίνει ο εμπνευστής και εκφραστής ενός νέου πνεύματος, με το οποίο θα πρέπει οι εκπαιδευτικοί να διαπαιδαγωγούν τη νέα γενιά, σε μια σύγχρονη κοινωνία».

Θεωρούμε ότι σε κάθε εποχή, οποιαδήποτε παρέμβαση στην εκπαιδευτική διαδικασία και πράξη θα πρέπει να γίνεται με γνώμονα και αποκλειστικό κριτήριο το βαθμό που μπορεί αυτή να οδηγήσει στην ανάπτυξη ενός ικανού, δημοκρατικού μηχανισμού βελτίωσης της εκπαιδευτικής πράξης και του ίδιου του εκπαιδευτικού. Αντίθετα, αυτό που βλέπουμε σήμερα με τα επονομαζόμενα ΠΕΚΕΣ, πρώτα με την αριθμητική αποδυνάμωση κατά 50% (από 300 σε 150 προβλέπονται να είναι οι συνεχιστές των ΣΣ στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση)  και στη συνέχεια με την απομάκρυνση από τα σχολεία και τους νομούς όλης της χώρας των απαραίτητων δομών υποστήριξης και καθοδήγησης του εκπαιδευτικού έργου, δεν προοιωνίζουν και δεν προδιαγράφουν κατά την άποψή μας σε καμία περίπτωση τη βελτίωση αυτή. Είμαστε βέβαιοι, ως επιστήμονες παιδαγωγοί, για την αναγκαιότητα της παιδαγωγικής καθοδήγησης στην εκπαιδευτική πράξη, η οποία μπορεί να εξασφαλιστεί μόνο με τη στελέχωση των δομών αυτών σε όλους τους νομούς και  με τη χωροταξική τους εγγύτητα σε όλα τα σχολεία της χώρας.

Με τον περιορισμό των θητειών, που άκριτα και χωρίς καμία επιστημονική τεκμηρίωση εισάγει το νέο νομοσχέδιο, όλα τα έμπειρα στελέχη που με τη δράση τους ωφέλησαν και εξακολουθούν και σήμερα να ωφελούν πολλαπλασιαστικά και να υποστηρίζουν το παραγόμενο εκπαιδευτικό έργο όχι μόνο σε μία αλλά σε πάρα πολλές σχολικές τάξεις, ίσως μάλιστα και σε περισσότερες από όσες θα τους αναλογούσαν και θα έπρεπε να αναλογούν με επιστημονικά αλλά και ανθρώπινα κριτήρια, εξωθούνται και εξαναγκάζονται να περιορίσουν την εμβέλεια της αποδοτικότητάς τους στο χώρο της εκπαίδευσης. Πιο συγκεκριμένα, από 2700 μαθητές που αναλογούν σήμερα περίπου σε κάθε Σχολικό Σύμβουλο Δημοτικής Εκπαίδευσης (12- 20 σχολεία κατά μέσο όρο), ή 120-300 μαθητές που αναλογούν σε κάθε Διευθυντή Σχολείου, οι συνάδελφοι αυτοί υποχρεώνονται στο σύνολο τους, και εκτός ελαχίστων ίσως εξαιρέσεων, μετά την ψήφιση και εφαρμογή των διατάξεων αυτού του νομοσχεδίου και την επιστροφή τους στη σχολική τάξη, να συρρικνώσουν το εύρος της εμβέλειάς τους και να ωφελούν με τη δράση τους μόνο 15-25 μαθητές το χρόνο το πολύ, αφού τόσος είναι ο αριθμός μαθητών που αντιστοιχεί σε μία σχολική τάξη!!!

Ποιος πραγματικά ωφελείται από την αλλαγή αυτή; Σίγουρα πάντως όχι οι μαθητές, ούτε και οι εκπαιδευτικοί που σήμερα υπηρετούν στις τάξεις. Κι αυτό γιατί τόσο οι μαθητές όσο και οι εκπαιδευτικοί θα στερηθούν εντελώς αδικαιολόγητα των υπηρεσιών καταξιωμένων και έγκριτων δασκάλων/συναδέλφων τους, οι οποίοι σήμερα τους καθοδηγούν και τους υποστηρίζουν στο έργο τους, και θα αφεθούν στους νέους αλλά άπειρους -αποτελεί μάλιστα και προαπαιτούμενο προσόν- και ταυτόχρονα αποδεκατισμένους αριθμητικά Συντονιστές Εκπαίδευσης, οι οποίοι όχι μόνο τις αυξημένες αναλογικά σχολικές μονάδες δεν θα προλαβαίνουν να επισκέπτονται (40 με 50 σχολεία τουλάχιστον θα αναλογούν σε κάθε Συντονιστή) αλλά ούτε καν τις εκθέσεις αυτό-αξιολόγησης των σχολείων δεν θα προλαβαίνουν να διαβάζουν και να αποδελτιώνουν, στα απομακρυσμένα γραφεία τους.

Η προβολή του (νομο)σχεδίου αυτού στην ευρύτερη κοινωνία και σε άλλους επαγγελματικούς κλάδους του δημοσίου ή του ιδιωτικού φορέα θα μπορούσε, συνοπτικά και αναλογικά, να απεικονιστεί ως εξής: «Πανεπιστημιακός, ο οποίος έχει εξαντλήσει την εξέλιξή του στην ιεραρχία και έχει εκλεγεί στη θέση του τακτικού Καθηγητή, μόλις διανύσει δύο συνεχόμενες τριετίες μετά την εκλογή του στη θέση αυτή, επανέρχεται αυτοδίκαια στη θέση του Επίκουρου Καθηγητή». Ή αλλιώς, «Ιατρός του ΕΣΥ, ο οποίος έχει επιλεγεί και υπηρετήσει στη θέση του Διευθυντή στο ΕΣΥ επί δύο συνεχόμενες τριετείς θητείες, επανέρχεται αυτοδίκαια στη θέση του Επιμελητή Α΄» Ή αλλιώς, «Δικαστικός λειτουργός, ο οποίος έχει διανύσει δύο τριετίες στη θέση Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου θα επανέρχεται αυτοδίκαια στη βαθμίδα του Εισαγγελικού Παρέδρου κλπ.

Κι όλα αυτά, συμβαίνουν μέσα σε ένα διαφαινόμενο πνεύμα αντιπαλότητας και πόλωσης, επειδή απλά και μόνο οι συνάδελφοι αυτοί, τα σημερινά δηλαδή στελέχη της εκπαίδευσης- τόλμησαν να εκτεθούν δημόσια και με διάρκεια μέσα στην εκπαιδευτική κοινότητα και στους συναδέλφους τους, να συναγωνιστούν με τα προσόντα τους και να διεκδικήσουν νόμιμες θέσεις με ηθικό, αξιοκρατικό και δημοκρατικό τρόπο, ώστε να μπορούν στη συνέχεια από τις θέσεις αυτές να προσφέρουν πολλαπλασιαστικά σε περισσότερους μαθητές και συναδέλφους τους και  για περισσότερες από δύο τριετίες. Είμαι, προσωπικά, απολύτως βέβαιος ότι αυτού του είδους η μεταχείριση όλων αυτών των έμπειρων και καταξιωμένων συναδέλφων, εκτός από παγκόσμια πρωτοτυπία, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να είναι για το καλό της εκπαίδευσης!!!

Το ότι η κοινωνία μπορεί κατά καιρούς να απογοητεύεται από κάποιους θεσμούς, σημαίνει ότι πιθανόν και να ήρθε η ώρα ύστερα από εμπεριστατωμένη και επιστημονικά τεκμηριωμένη μελέτη να γίνουν κάποιες αλλαγές.

Ωστόσο, ο τρόπος και η έκταση αυτών των αλλαγών πρέπει να αποφασίζεται μέσα από αυστηρά δημοκρατικές διαδικασίες διαλόγου και συμμετοχής όλων των ενδιαφερομένων, χωρίς διακρίσεις και εξαιρέσεις. Γιατί, φαντάζομαι ότι θα συμφωνείτε κύριε Υπουργέ, οι κοινωνίες πολλές φορές απογοητεύονται και από την πολιτική και τους πολιτικούς τους.  Όμως αυτός δεν είναι επαρκής λόγος για να καταργήσουμε ούτε την πολιτική ούτε τους πολιτικούς!!!    

Ακούστε, λοιπόν, τη φωνή των εκπαιδευτικών, των οργανώσεων, της Πανελλήνιας Ένωσης Σχολικών Συμβούλων και όλων των υπολοίπων επιστημονικών σωματείων που προέρχονται από όλους τους χώρους της εκπαίδευσης, κ. Υπουργέ. Ο στόχος όλων μας μας πρέπει να είναι κοινός. Δεν πρέπει βιαστικά να γκρεμίζουμε τις όποιες γέφυρες συνεννόησης μεταξύ μας, αλλά να οικοδομούμε τις νέες πραγματικότητες με προοπτική μέσα στην κοινωνία και να εξελίσσουμε τους θεσμούς μέσα από ευρύτερες δημοκρατικές συναινέσεις και συνεργασίες.

Υπάρχουν κι άλλες λύσεις, υπάρχει σίγουρα κι άλλος δρόμος. Ναι, είμαστε έτοιμοι να συζητήσουμε και να βρούμε τις νέες ισορροπίες. Ναι, είμαστε έτοιμοι να βελτιώσουμε τους εκπαιδευτικούς θεσμούς και μαζί να δημιουργήσουμε νέους αν χρειαστεί. Εκπαιδευτικούς θεσμούς, όμως, που θα σέβονται τα θεμελιωμένα εργασιακά και ανθρώπινα δικαιώματα, θα υπηρετούν την ατζέντα του ΟΗΕ για την ανάπτυξη, την εκπαίδευση και την αειφορία με ορίζοντα το έτος 2030, θα προωθούν την ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση και τη μάθηση για όλους μέσα σε ένα δημοκρατικό σχολείο και εκπαιδευτικό σύστημα και θα εγγυώνται, τελικά, την ατομική και τη συλλογική ανάπτυξη μέσα σε ένα πλαίσιο αδιάλειπτης λειτουργικότητας ολόκληρης της κοινωνίας και των πολιτών της.

Όλοι μαζί έχουμε υποχρέωση να οικοδομήσουμε ένα καλύτερο μέλλον για τους μαθητές και τους νέους αυτού του τόπου, γιατί όλοι μαζί γράφουμε την ιστορία στην εκπαίδευση, κ. Υπουργέ. Άλλος με μικρότερα κι άλλος με μεγαλύτερα γράμματα, αλλά ο καθένας από εμάς αφήνει το αποτύπωμά του. Μην αφήσετε το δικό σας αποτύπωμα να αμαυρωθεί με την προώθηση προς ψήφιση αυτού του νομοσχεδίου, το οποίο εμφανώς βλάπτει, αντί να ωφελεί, την εκπαίδευση και τους εκπαιδευτικούς στη χώρα μας.