Του Αντώνη Λιοναράκη (Κοσμήτορας της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του ΕΑΠ και μέλος της Διοικούσας Επιτροπής του Ιδρύματος)
Το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο ξεκίνησε τα πρώτα του βήματα χωρίς να αποτελέσει είδος ανταγωνισμού, ούτε απειλή για τα συμβατικά πανεπιστήμια και γενικότερα για το συμβατικό σύστημα ανώτατης εκπαίδευσης. Τα πολιτικά κόμματα στη διάρκεια της ψήφισης του ιδρυτικού του νόμου στη Βουλή στο σύνολό τους ήταν ιδιαίτερα σκεπτικά για το νεοφερμένο ίδρυμα. Εξαιρέσεις υπήρξαν μόνο σε προσωπικό επίπεδο. Στελέχη της πολιτικής ζωής και πολλοί ακαδημαϊκοί ήταν εξ αρχής ιδιαίτερα θερμοί για το ξεκίνημά του. Το γεγονός αυτό ίσως ήταν και ο βασικός λόγος που προχώρησε η υλοποίησή του. Από τη μία οι συγκυρίες, από την άλλη οι πιέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης δημιούργησαν ένα θετικό κλίμα σε αναμονή. Όταν βρέθηκαν τα χρήματα μέσα από το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (1996) δόθηκε το πράσινο φως από την πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας να ξεκινήσει ο σχεδιασμός και η υλοποίησή του. Η πρόκληση ήταν μοναδική. Θα έπρεπε να προσδιοριστούν όλες οι νομικές, ακαδημαϊκές και διοικητικές λεπτομέρειες. Να σχεδιαστεί επί χάρτου και να πάρει νομική και κανονιστική μορφή. Να δημιουργηθεί ένα νέο ακαδημαϊκό ίδρυμα, ένα εναλλακτικό πανεπιστήμιο, καινοτόμο και διαφορετικό από όλα τα άλλα.
Εξ αρχής οι καινοτομίες ήταν ελκυστικές και πρωτοπόρες. Συγκεντρώνανε όμως μια εμπειρία από τις υπάρχουσες εναλλακτικές μορφές εκπαίδευσης, από τη λειτουργία ανοικτών πανεπιστημίων στο εξωτερικό και κυρίως τη θέληση και βαθιά επιθυμία για κάτι το διαφορετικό στην ανώτατη εκπαίδευση της χώρας. Οι περισσότεροι ακαδημαϊκοί γνώριζαν το Open University της Βρετανίας έχοντας μια θετική εικόνα, χωρίς όμως να γνωρίζουν λεπτομέρειες ακαδημαϊκού χαρακτήρα και διαχείρισης.
Η πρόκληση για την αρχική Ομάδα Εκτέλεσης Έργου ήταν τεράστια. Πώς χτίζεις εξ αρχής ένα διαφορετικό πανεπιστημιακό ίδρυμα με διαφορετική φιλοσοφία στο συντηρητικό και σχεδόν εχθρικό ακαδημαϊκό σύστημα της χώρας; Και τι σημαίνει «διαφορετικό»; Μέχρι ποιο σημείο θα είναι διαφορετικό; Ποιες αλλαγές έπρεπε να συντελεστούν; Πώς θα ορίζονταν οι στόχοι του νέου ιδρύματος;
Οι καινοτομίες που σχεδιάστηκαν ήταν σε τρία διαφορετικά επίπεδα:
• Καινοτομίες υποδομής
• Καινοτομίες στρατηγικής
• Εκπαιδευτικές καινοτομίες
Καινοτομίες υποδομής
• Το ΕΑΠ ίδρυσε θεσμικά τη Μονάδα Εσωτερικής Αξιολόγησης. Για πρώτη φορά στα χρονικά υπήρξε μια μονάδα η οποία αξιολογούσε όλες τις ακαδημαϊκές, διοικητικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες.
• Ίδρυσε θεσμικά το Εργαστήριο Εκπαιδευτικού Υλικού και Εκπαιδευτικής Μεθοδολογίας ως εργαστήριο έρευνας και εφαρμογής για την ανάπτυξη και βελτίωση των μεθοδολογιών της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.
• Δημιουργήθηκε μια οριζόντια υποδομή διαχείρισης και οργάνωσης του ιδρύματος, η οποία ήταν ιδιαίτερα ευέλικτη και δεν απαιτούσε μεγάλο αριθμό υπαλλήλων. Αυτό μείωνε το κόστος και την άσκοπη κινητικότητα μεγάλων αριθμών υπαλλήλων.
• Σημαντική ιδιαιτερότητα του πανεπιστημίου ήταν η συμμετοχή των φοιτητών στις δαπάνες των σπουδών τους, πράγμα το οποίο έδινε τη δυνατότητα ανεξαρτησίας και ελευθερίας στη διοίκησή του.
Πρωτάκουστες καινοτομίες στρατηγικής
• Το ΕΑΠ εξ αρχής επιμόρφωσε 240 διδάκτορες σε θέματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης έτσι ώστε να υπάρξει η πρώτη μαγιά για τα στελέχη του πανεπιστημίου.
• Επιμόρφωσε 1.500 περίπου δημιουργούς εκπαιδευτικού υλικού, έτσι ώστε να αναπτύξουν αλληλεπιδραστικό και ευέλικτο διδακτικό / μαθησιακό πακέτο για τα προγράμματά του. Πρώτη φορά στην ιστορία ακαδημαϊκοί και επιστήμονες ακολούθησαν επιμορφωτικά προγράμματα για συγγραφή ακαδημαϊκών κειμένων.
• Οι δημιουργοί αυτοί ανέπτυξαν περίπου 600 τίτλους βιβλίων / εγχειριδίων όλων των προγραμμάτων σπουδών. Τα βιβλία αυτά αξιολογήθηκαν και ελέγχθηκαν από ένα τριπλό σύστημα ακαδημαϊκού ελέγχου
• Επιμόρφωσε σταδιακά όλους τους διδάσκοντες των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών στις ιδιαιτερότητες της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία ακαδημαϊκοί δάσκαλοι παρακολούθησαν σεμινάρια για το πώς να διδάξουν.
• Έδωσε τη δυνατότητα σε υποψήφιους φοιτητές να ενταχθούν με κλήρωση αρχικά σε προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών χωρίς εξετάσεις. Πρώτη φορά στη σύγχρονη ελληνική ιστορία υπήρξε ελεύθερη πρόσβαση υποψηφίων φοιτητών στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση χωρίς τη διαδικασία των εξετάσεων.
Πρωτοπόρες εκπαιδευτικές καινοτομίες
• Κατήργησε την έννοια του «μαθήματος» και το αντικατέστησε με την ετήσια Θεματική Ενότητα ως διεπιστημονική και διαθεματική εκπαιδευτική μονάδα.
• Αναπροσδιόρισε την έννοια «μάθημα – εισήγηση – διδασκαλία από έδρα» και υιοθέτησε την Ομαδική Συμβουλευτική Συνάντηση, ως κυρίαρχο τρόπο διδασκαλίας και μάθησης. Οι εναλλακτικές μορφές διδασκαλίας προσδιόρισαν την ποιότητα στην εκπαιδευτική πράξη.
• Αναβάθμισε το ρόλο του διδάσκοντα – καθηγητή και από κύριο εισηγητή στο μάθημα τον μετέτρεψε σε «καθηγητή – σύμβουλο». Ο καθηγητής – σύμβουλος αντιπροσωπεύει κυρίως τον αγγλοσαξονικό ρόλο του «tutor» ή ακόμα και του «tutor – counselor». Η βασική φιλοσοφία του καθηγητή – συμβούλου βρίσκεται στις ρίζες της αντιαυταρχικής εκπαίδευσης, της κριτικής παιδαγωγικής και των σύγχρονων μεθόδων διδασκαλίας. Από τη μία ο φοιτητής λειτουργεί αυτόνομα και αυτορυθμίζει τη μελέτη του και από την άλλη ο καθηγητής – σύμβουλος υποστηρίζει το εκπαιδευτικό υλικό, το οποίο κυρίαρχα διδάσκει και ανοίγει δρόμους για την ανακαλυπτική μάθηση.
• Εισήγαγε τη σύνταξη των γραπτών εργασιών ως υποχρεωτικών και ως προϋπόθεση για τις τελικές εξετάσεις και τις προσδιόρισε ως κυρίαρχο εργαλείο μάθησης. Ταυτόχρονα καθιέρωσε τα αναλυτικά σχόλια στις εργασίες αυτές τονίζοντας το διδακτικό ρόλο του καθηγητή – συμβούλου.
• Τέλος, το κύτταρο της καινοτομίας του αποτέλεσε το εκπαιδευτικό υλικό που διαμόρφωσε με τη μεθοδολογία του την καρδιά του συστήματος. Ένα εκπαιδευτικό υλικό που θα πρέπει σε συνεχή βάση να επικαιροποιείται και να βελτιώνεται, έτσι ώστε να είναι σε θέση να λειτουργεί ως αλληλεπιδραστικός μηχανισμός αποτελεσματικής διδασκαλίας και μάθησης.
Οι κίνδυνοι μιας συγχώνευσης
Όλα τα παραπάνω αποτελούν κληρονομιά της σύγχρονης Ελλάδας και παρακαταθήκη της ανώτατης εκπαίδευσης στη χώρα μας. Το μοναδικό ΑΕΙ της χώρας με θεσμικό ρόλο την εξ αποστάσεως διδασκαλία και μάθηση κινδυνεύει να χαθεί σ έναν κυκεώνα πολιτικών αποφάσεων και θεσμικών (και ασφαλώς προσωπικών) επιλογών. Το πανεπιστήμιο που επηρέασε τα περισσότερα ΑΕΙ της χώρας σε εκπαιδευτικές και οργανωτικές καινοτομίες αυτές τις μέρες εμπαίζεται και κινδυνεύει να αποτελέσει μπαλάκι στα χέρια κάποιων στελεχών της εκπαίδευσης. Σε περίπτωση που χάσει την πιο σημαντική του ιδιαιτερότητα, που είναι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση, δημιουργείται ο κίνδυνος ανισορροπίας της εκπαιδευτικής πολιτικής και των δυνατοτήτων που εκφράζονται μέσα από την ύπαρξή του.
Εν κατακλείδι:
• Στην προοπτική οποιωνδήποτε θεσμικών αλλαγών όλα τα μέρη, χωρίς εξαίρεση, θα πρέπει να λάβουν μέρος, και ασφαλώς συμπεριλαμβανομένου και του ΕΑΠ.
• Να υπάρξει πλήρης ενημέρωση και διαφάνεια των συζητήσεων και αποφάσεων που έχουν ληφθεί μέχρι σήμερα, αλλά και των επόμενων που πρόκειται να γίνουν.
• Σε καμία περίπτωση, σε κανένα σενάριο δεν θα πρέπει να αλλοιωθεί η καινοτόμα φυσιογνωμία του ΕΑΠ και κυρίαρχα η εξ αποστάσεως διδασκαλία και μάθηση.
• Το ΕΑΠ θα πρέπει να συνεχίσει να έχει τη δυνατότητα καινοτομιών και εναλλακτικών δυνατοτήτων σε θέματα εφαρμογών της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.
• Ο πανεπιστημιακός και ακαδημαϊκός χαρακτήρας του ΕΑΠ θα πρέπει να μείνει ξεκάθαρος και αναλλοίωτος.
• Το ΕΑΠ να παραμείνει ο μοναδικός θεσμικός φορέας – ΑΕΙ παροχής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, τουλάχιστον προπτυχιακού επιπέδου.
• Τέλος, το ΕΑΠ να μπορεί να πιστοποιεί άλλα ιδρύματα και φορείς που παρέχουν εξ αποστάσεως εκπαίδευση στη βάση της διασφάλισης της ποιότητας
@alexandros
Παρακαλώ λίγο προσοχή, με τις ανακρίβειες τις όποιες αναφέρεις καθώς υπάρχει κόσμος εδώ (απλοί πολίτες, μαθητές, γονεις, φοιτητές και άλλοι) που διαβάζοντας τις ανακριβειες που αναφέρεις σχετικά με το επίπεδο των ΤΕΙ βγάζει λάθος συμπεράσματα.. Μπερδεύεις τα τότε ΤΕΙ με τα τωρινά ΤΕΙ που δεν έχουνε καμία σχέση τα περισσότερα τμήμα. Αρχικά τα ΤΕΙ δεν γίναν ΑΕΙ μόνο για κομματικούς λόγους τότε οπως κακώς πιστεύετε.. Τώρα όμως λίγο πριν τελειώσει ο θεσμός των ΤΕΙ, υπήρξαν αξιολογήσεις (βλεπε 2016) όπου επίτρεψαν και τις διδακτορικές διατριβές στα ΤΕΙ. Αυτό και μόνο "κάνει" τμήματα πανεπιστημιακά. Αφού θέλει συγκεκριμένες προϋποθέσεις ένα τμήμα για να οργανώσει τρίτο κύκλο σπουδών (επαρκής αριθμός μελών ΔΕΠ, φοιτητών, διοργάνωση μεταπτυχιακών για συγκεκριμένο διάστημα, υποδομές και αλλα). Τα ΤΕΙ τα τελευταία χρόνια, έχοντας αρκετά τμήματα τα οποία είναι ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ στο εξωτερικο, προχώρησαν σε εκσυγχρονισμό των προγραμμάτων σπουδών (κυριως των τμημάτων που είναι πανεπιστημιακά στο εξωτερικό) με βάση τα προγράμματα σπουδών των αντίστοιχων σχολών του εξωτερικού. Συνήθως με αυτών των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων. (Σε τμήματα Τεχνολογίας Τροφίμων, Φυσιοθεραπείας,Εργοθεραπείας, Βιοιατρικές Επιστήμες ή ιατρικών εργαστηρίων, Λογοθεραπειας κλπ).
Σχετικά με τις "πιστωτικές μονάδες"..
Τέτοιες απαρχαιωμένες-φιλελέ αντιλήψεις εχω να ακούσω από την τομεάρχη της νδ η οποία ευθέως απαξιώνει τα ΤΕΙ δίχως να λαμβανει υποψιν τα παραπάνω που ανέφερα. Τι πιστωτικές μονάδες και μη ισάξιες με τα Πανεπιστήμια? Μαλλον ζείτε ακόμα στην εποχή των κατεε με τους εργοδηγούς... Και ευθέως , με ασυνειδησία απαξιώνετε φοιτητές και αποφοίτους που εργάζονται και αρκετοί προχωράνε σε διδακτορικές σπουδές, και διδάσκουν σε ξένα όμως Πανεπιστήμια. Γιατί στην Ελλάδα ακόμα βαστούν απόψεις όπως οι δικές σας..
Εγώ ρωτάω με την σειρά μου, αφού έχετε απαξιωτικές αντιλήψεις σχετικά με τα ΤΕΙ και λέτε και πως γιναν Μόνο για πολιτικούς λόγους ΑΕΙ, και τα οποία τωρα καλώς θα γίνουν Πανεπιστήμια. Οι σχολές-ακαδημίες που πανεπιστημιοποιήθηκαν κυριολεκτικά εν μια νυκτί, είχαν έντυπες αξιολογήσεις? Αναφέρομαι στις ακαδημίες σωματικής αγωγής, παιδαγωγικές, χαροκόπειος σχολή οικιακής Οικονομίας και άλλες.. Είχαν αξιολογήσεις "λίαν Καλώς" όπως τα περισσότερα ΤΕΙ? Υπάρχουν έντυπες αξιολογήσεις? Είχαν ολα τα τμήματα τους αντικείμενα σπουδών με Διεθνές επιστημονικό ενδιαφέρον? Να τις δούμε Τέλος πάντων!