Διασφάλιση Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση εν μέσω κορονοϊού

Γρέφει ο Βασίλης Τσιάντος, Καθηγητής Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος, πρώην Αντιπρόεδρος της ΑΔΙΠ

Η κρίση του κορονοϊού δημιούργησε καινούριες προκλήσεις σε πολλούς τομείς. Ένας από αυτούς είναι και η εξ αποστάσεως εκπαίδευση στις τρεις βαθμίδες εκπαίδευσης. Στο άρθρο αυτό θα αναφερθώ στις προκλήσεις στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Η Ανώτατη Εκπαίδευση στην Ελλάδα μέσα σε σύντομο, πιστεύουμε, χρόνο ανταποκρίθηκε στις νέες συνθήκες. Τα ελληνικά πανεπιστήμια οργανώθηκαν μέσα σε δύο-τρεις εβδομάδες, αγοράζοντας ή επεκτείνοντας άδειες για τα υπάρχοντα λογισμικά τηλε-εκπαίδευσης (Zoom, Webex, Skype for Business, κ.λπ.) έτσι ώστε μπόρεσαν να ξεκινήσουν χωρίς μεγάλα προβλήματα τα εξ αποστάσεως ηλεκτρονικά μαθήματα.

Το πρώτο ερώτημα που προκύπτει σχετικά με την Διασφάλιση της Ποιότητας είναι εάν τα Προγράμματα Σπουδών έχουν σχεδιασθεί για εξ αποστάσεως εκπαίδευση (e-learning). Η απάντηση είναι μάλλον όχι. Εκτός φυσικά από το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Τι ισχύει, όμως, για τις εξετάσεις; Έτσι, πηγαίνουμε στο δεύτερο ερώτημα, δηλαδή στο πώς πραγματοποιούνται οι εξετάσεις στα εξ αποστάσεως μαθήματα; Η απάντηση ίσως είναι εύκολη εάν έχουμε μικρές τάξεις και τα μαθήματα είναι θεωρητικά. Μπορεί κάλλιστα ο διδάσκων να κάνει προφορικές εξετάσεις σε μικρές ομάδες για την αποφυγή αιχμής για άνιση μεταχείριση, αλλά και για οικονομία χρόνου, πάντα εξ αποστάσεως. Για μεγάλες τάξεις, ή για μαθήματα των θετικών επιστημών όπου απαιτείται χρόνος για την επίλυση των θεμάτων, πώς μπορεί κάποιος να το αντιμετωπίσει εξ αποστάσεως; Υπάρχει λύση; Υπάρχει τρόπος διεξαγωγής γραπτών εξετάσεων εξ αποστάσεως; Ένας μάχιμος πανεπιστημιακός με αρκετά χρόνια εμπειρία μπορεί να καταθέσει τις προσωπικές του απόψεις, μεταφέροντας τις δυσκολίες από ένα καθολικό εγχείρημα αντικατάστασης της γραπτής δια ζώσης εξέτασης με την «γραπτή» ηλεκτρονική εξέταση. Σημασία, βέβαια, δεν έχει το τι πιστεύει ο καθένας μας, αλλά τι έχει κατατεθεί από ειδικούς εμπειρογνώμονες που μελέτησαν εις βάθος το θέμα.

Το ερώτημα της διασφάλισης της ποιότητας στην ανώτατη εκπαίδευση στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση απασχολεί τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διασφάλισης Ποιότητας, καθώς και άλλους φορείς διασφάλισης της ποιότητας σε όλο τον κόσμο, αλλά και τα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα παγκοσμίως, εδώ και αρκετά χρόνια (ενδεικτικά, Ian Roffe, E‐learning: engagement, enhancement and execution, Quality Assurance in Education,  Vol. 10, Iss. 1, pp. 40-50, 2002 - Josep Grifoll et al, Quality Assurance of E-learning, ENQA Workshop Report 14, 2009 - M'hammed Abdous, E-Learning Quality Assurance: A Process-Oriented Lifecycle Model, Quality Assurance in Education 17(3), January 2009, κ.λπ.).

Επιπλέον, από το 2016 μέχρι το 2019 υλοποιήθηκε ένα ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα με τον τίτλο «An Adaptive Trust-based e-assessment System for Learning (TeSLA)» χρηματοδοτούμενο από το πρόγραμμα Horizon 2020 με σκοπό να καθορισθεί και να αναπτυχθεί ένα σύστημα ηλεκτρονικής αξιολόγησης (e-assessment), το οποίο να διασφαλίζει τον έλεγχο της ταυτότητας και τα πνευματικά δικαιώματα των μαθητών σε διαδικτυακά και μικτά (blended) μαθησιακά περιβάλλοντα, αποφεύγοντας παράλληλα τους περιορισμούς χρόνου και φυσικού χώρου που επιβάλλονται στις δια ζώσης εξετάσεις (https://tesla-project-eu.azurewebsites.net/). Στο έργο συμμετείχαν 18 εταίροι από 8 πανεπιστήμια, 3 φορείς διασφάλισης ποιότητας, 4 ερευνητικά κέντρα και 3 εταιρίες. Πολλά από τα ευρήματα του έργου παρουσιάστηκαν σε σεμινάρια και συνέδρια. Στο διήμερο συνέδριο που διοργανώθηκε από την ΑΔΙΠ και την ENQA, με τίτλο «Social dimension of e-learning –Addressing challenges through QA» στην Αθήνα στις 12-13 Δεκεμβρίου 2016 τέθηκε και αναλύθηκε το ερευνητικό ερώτημα και ο σχεδιασμός της ερευνητική ομάδας, που αποτελείτο από περίπου πενήντα ερευνητές και τεχνικούς. Στην 8η Γενική Συνέλευση της ENQA στις 19-20 Απριλίου 2018, στην Σαραγόσα της Ισπανίας, στην οποία παραβρέθηκα ως Αντιπρόεδρος της ΑΔΙΠ, μαζί με την Γενική Διευθύντρια της ΑΔΙΠ, παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα του έργου μέχρι εκείνη την στιγμή. Από την παρουσίαση της εκπροσώπου του έργου αντιλήφθηκα την πολυπλοκότητα και τις διαστάσεις του προβλήματος, κάτι που ως καθηγητής το ζούσα στην πράξη. Οι δυσκολίες έγκεινται μεταξύ άλλων στην ροπή πολλών φοιτητών προς την αντιγραφή, αλλά και στο θέμα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων. Στα τελικά αποτελέσματα του έργου επισημαίνεται η εξαιρετική δυσκολία του εγχειρήματος της διεξαγωγής εξετάσεων από απόσταση, διότι χρειάζεται εξοπλισμός και λογισμικό, καθώς και η έγκριση του φοιτητή για την εγκατάσταση λογισμικού στον υπολογιστή του. Στην τελική αναφορά γίνεται λόγος για την ευθυγράμμιση των προτάσεων του έργου, σχετικά με την διασφάλιση ποιότητας, με τα «στάνταρντς» και τις κατευθυντήριες οδηγίες (ESG) της ENQA.

Επομένως, στην αξιολόγηση των φοιτητών για την επίτευξη των μαθησιακών αποτελεσμάτων δεν μπορούν να γίνουν εκπτώσεις, αλλά θα πρέπει να τηρηθούν τα κριτήρια που έχουν τεθεί από τον κάθε διδάσκοντα στην αρχή του εξαμήνου. Ο λόγος είναι απλός. Τα Προγράμματα Σπουδών έχουν σχεδιασθεί για δια ζώσης διδασκαλία και η υλοποίησή τους θα είναι, μάλλον, κατά το μεγαλύτερο μέρος με δια ζώσης διδασκαλία. Άρα, κατά την άποψή μου, στην παρούσα φάση θα πρέπει να μετατεθούν οι γραπτές εξετάσεις για το τέλος Αυγούστου, εκτός από τα εργαστήρια και κλινικές, όπου αυτά μπορούν να πραγματοποιηθούν, ηλεκτρονικά ή δια ζώσης. Επίσης, σε μικρά τμήματα φοιτητών, εάν ενδείκνυται για κάποια μαθήματα θα μπορούσε να γίνει προφορική εξέταση. Για τα υπόλοιπα μαθήματα η γραπτή εξέταση θα πρέπει να γίνει πριν το χειμερινό εξάμηνο του ακαδημαϊκού έτους 2020-21 (δύο εξεταστικές). Αν τώρα το πρόβλημα του κορονοϊού αναγκάσει την πολιτεία να συνεχίσει είτε τον εγκλεισμό, είτε τον περιορισμό των μετακινήσεων, τότε θα πρέπει να μελετηθεί η περίπτωση μίας λύσης, όπως η λύση που προτείνει το πρόγραμμα TeSLA. Για το τελευταίο, φυσικά, θα χρειασθεί καλός σχεδιασμός και ακριβής υπολογισμός του κόστους. Ειδικότερα, για το κόστος αγοράς και εγκατάστασης εξοπλισμού και λογισμικού στους υπολογιστές των φοιτητών θα πρότεινα να καλυφθεί από την πολιτεία, λόγω των ιδιαίτερα δύσκολων οικονομικών συνεπειών από τον κορονοϊό.

Κλείνοντας, θεωρώ ότι δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθούν γραπτές εξετάσεις εξ αποστάσεως στην εξεταστική του Ιουνίου, εκτός ειδικών περιπτώσεων, διότι δεν μπορεί να διασφαλιστεί η διαφάνεια της διαδικασίας. Μπορεί, όμως, αυτό να σχεδιασθεί και να υλοποιηθεί πιθανά από τον Σεπτέμβριο, ειδικά εάν το πρόβλημα του κορονοϊού παραμείνει.