Μια σκέψη ή και περισσότερες για την τροπολογία που κατέθεσε η κ. Κεραμέως…..

Γράφει η Ιωάννα Γιαννοπούλου, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης

Το απόγευμα της 10ης Μαρτίου, όταν ανακοινώθηκε από το Υπουργείο Υγείας το κλείσιμο των σχολείων λόγω της πανδημίας δε θα μπορούσα να σκεφτώ – όπως ούτε πολλοί συνάδελφοι -  τις πιθανές προεκτάσεις που θα είχε αυτή η κίνηση ή κυβερνητική απόφαση. Τώρα βέβαια που κάνω έναν απολογισμό, περίπου δύο μήνες μετά,  διαπιστώνω ότι τα όσα ακολούθησαν, έγιναν με τρόπο ταχύτατο ίσως και σπασμωδικό και γι’ αυτό σε αρκετές περιπτώσεις δεν υπήρχε νηφαλιότητα και ψυχραιμία στη λήψη αποφάσεων από εμάς, τους εκπαιδευτικούς.  Το πρώτο και βασικό μέλημά μας ήταν να επικοινωνήσουμε με τους μαθητές μας, να τους στηρίξουμε ηθικά σε αυτή τη δύσκολη κατάσταση, να τους παρέχουμε υλικό και τους βοηθήσουμε να έχουν επαφή με την εκπαιδευτική διαδικασία. Το τελευταίο προφανώς ήταν εξαιρετικά δύσκολο γιατί παρόλο που θέλαμε να είμαστε παρόντες, στο πλάι των μαθητών μας, δεν υπήρχαν τα κατάλληλα τεχνικά μέσα (ας θυμηθούμε όλοι την προσπάθεια να συνδεθούμε στο e-class ή στο e-me, την αγχωτική κατάσταση, την πίεση και τον θυμό που μας κατέκλυζε όταν περνούσαμε μερόνυχτα μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή για να βοηθήσουμε τους μαθητές μας αλλά αδυνατούσαμε  - γιατί η ηλεκτρονική πλατφόρμα του ΠΣΔ δεν λειτουργούσε - να αναρτήσουμε το υλικό που είχαμε με τόσο κόπο ετοιμάσει). Και ενώ τα βιώναμε όλα αυτά η κ. Κεραμέως διέδιδε σε όλα τα μέσα με κυνισμό την επιτυχία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης  ενώ εμείς παράλληλα αναρωτιόμασταν αν ζούμε σε ένα παράλληλο σύμπαν γιατί η πραγματικότητα ήταν άλλη…. Το ξέρουμε αυτό τόσο εμείς όσο και οι μαθητές μας αλλά και οι γονείς τους.

Δε θεωρώ ότι έχει σημασία πλέον να λέμε στους εαυτούς μας ότι κακώς κάναμε τηλεδιασκέψεις γιατί ανοίξαμε τον ασκό του Αιόλου ή πολύ απλά «βάλαμε τα χεράκια μας και βγάλαμε τα ματάκια μας».

Δε νομίζω ότι είναι το ζητούμενο εδώ και σίγουρα δε μας προσφέρει τίποτα στην προκειμένη περίπτωση. Το να κατηγορούμε τους εαυτούς μας γιατί θελήσαμε να στηρίξουμε έστω και με αυτόν τον τρόπο της τηλεκπαίδευσης τους μαθητές μας είναι κάτι που μας τιμά. Όχι γιατί χρησιμοποιήσαμε αυτό το τεχνικό εργαλείο αλλά γιατί δεν αδιαφορήσαμε, δεν τεμπελιάσαμε, ούτε παραμείναμε αναίσθητοι στις ανάγκες των μαθητών μας. Κατηγορίες βέβαια που μεγάλο μέρος της κοινωνίας απευθύνει συχνά στους εκπαιδευτικούς κάθε φορά που αντιδρούν ή εκφράζουν τον σκεπτικισμό τους για τα σχέδια της οποιασδήποτε κυβέρνησης. Οπωσδήποτε πλέον δεν περιμένουμε να αναγνωριστούμε για το έργο μας, την ιδιότητά μας ή ακόμα και για την αξία μας ως άνθρωποι. Οι μόνοι που μπορούν να καταλάβουν το μόχθο και την αγωνία μας είναι οι μαθητές μας, αυτοί που μας βλέπουν να παλεύουμε καθημερινά στην τάξη (όχι την εικονική αλλά την πραγματική) για να μεταδώσουμε, να εμπνεύσουμε, να καθοδηγήσουμε, να παροτρύνουμε, να αποτρέψουμε, να συγκινήσουμε, να πλάσουμε όνειρα και συνειδήσεις πέραν του διδακτικού μας αντικειμένου.

Και φτάσαμε σήμερα εδώ… μετά από δύο μήνες – δεν είναι πολύ το χρονικό διάστημα αλλά πόσο βάρος σηκώσαμε στη διάρκειά του – για να ακούσουμε με έκπληξη όλοι μας την είδηση της κατάθεσης της τροπολογίας από την υπουργό. Κίνηση ματ από το υπουργείο και όλοι κοιταχτήκαμε με αγωνία, άγχος, θυμό ή αμηχανία…. Το περιμέναμε κάποιοι -  λέγαμε μέσα μας εδώ και καιρό ότι η τηλεκπαίδευση είναι εργαλείο που αν δε χρησιμοποιηθεί σωστά – όπως κάθε εργαλείο - θα αποβεί μοιραίο γιατί θα μετασχηματίσει ή καλύτερα μεταλλάξει όλη την εκπαιδευτική διαδικασία. Και τελικά αυτό που σκεφτόμασταν ή υποψιαζόμασταν στην αρχή της περιόδου της τηλεκπαίδευσης έγινε πραγματικότητα και ξυπνήσαμε από το όνειρο…. ή από τον εφιάλτη άραγε;

Δε θα αναφερθώ στα νομικά ή ηθικά ζητήματα του εγχειρήματος της «ζωντανής μετάδοσης με ήχο και εικόνα» του μαθήματος στην τάξη. Δε θα αναφερθώ  όχι γιατί δεν υπάρχουν αλλά γιατί ως μορφωμένοι άνθρωποι με κρίση, συνείδηση και αίσθημα υπευθυνότητας, που είναι βασικά για το λειτούργημά μας, θεωρώ ότι τα έχουμε όλοι σκεφτεί, συζητήσει και προβληματιστεί. Και σήμερα το πρωί όταν άνοιξα τα μάτια μου είχα τόσο πλέον κουραστεί από τον καταιγισμό και την πλημμυρίδα των σκέψεων, που ένιωσα την ανάγκη να τις καταθέσω σε τούτο το χαρτί θα έλεγα – αλλά χμ…και αυτό είναι εικονικό – για να τις βγάλω από μέσα μου και να τις μοιραστώ….

Η υπουργός αιτιολογεί την πρότασή της λέγοντας ότι με αυτόν τον τρόπο και τα παιδιά που δεν θα παρευρίσκονται στο σχολείο θα παρακολουθούν την εκπαιδευτική διαδικασία και δηλώνει: «Διασφαλίζουμε την πρόσβαση στην εκπαίδευση και τη σύνδεση με τη φυσική τους τάξη και σε εκείνα τα παιδιά που δεν μπορούν να είναι στο σχολείο, είτε γιατί έχουν στο σπίτι άτομα που βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο ή νοσούν τα ίδια». Φαινομενικά, το Υπουργείο δείχνει γνήσιο ενδιαφέρον για τους μαθητές μας και δημιουργεί τις συνθήκες ώστε να μην υπάρχει αποκοπή από την εκπαιδευτική διαδικασία. Όμως μια προσεκτικότερη ανάλυση αυτών των δεδομένων γεννά προβληματισμούς πολλούς που σίγουρα δεν προμηνύουν ένα ευοίωνο μέλλον για το χώρο της εκπαίδευσης  - που ας το θυμηθούμε, γιατί νομίζω ότι το έχουμε ξεχάσει κάποιοι, είναι χώρος συλλογικής διεργασίας, συμμετοχής και διαρκούς αλληλεπίδρασης….

1ο Ερώτημα λοιπόν: Η αιτιολογική έκθεση για την τροπολογία αναφέρει ότι «με τη θέσπιση της δυνατότητας της απευθείας διδασκαλίας και μετάδοσης μαθήματος σε πραγματικό χρόνο οι μαθητές δε θα αποξενώνονται από τη μαθησιακή διαδικασία και το αγαθό της γνώσης, αμβλύνοντας έτσι τις δυσμενείς συνέπειες στη διαπαιδαγώγηση και ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους». Και ερωτώ ενδεχομένως αφελώς αλλά κάτι πραγματικά δεν καταλαβαίνω…. Πώς θα διασφαλίζεται η συμμετοχή και η αυτενέργεια των μαθητών που θα παρευρίσκονται στην τάξη, όταν θα παρακολουθούνται από την ανοιχτή κάμερα του Webex; Θεωρούμε, βάζοντας το χέρι στην καρδιά και έχοντας την εμπειρία χρόνων, ότι οι μαθητές μας θα εκφράζονται θαρραλέα και θα νιώθουν ελεύθεροι στις κινήσεις τους όταν θα βλέπουν μπροστά τους την κάμερα; Πώς θα συμβάλλω στην διαπαιδαγώγησή τους και στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους όταν πλέον στη διαπροσωπική σχέση καθηγητή  - μαθητή παρεμβάλλεται η ψυχρότητα της οθόνης, αποκλείεται συνεπώς η δυνατότητα της άμεσης επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης; Ας μην κοροϊδευόμαστε και ας μην τρέφουμε αυταπάτες όσον αφορά το τελευταίο ερώτημα. Στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας που κάνω στη Γ΄ Λυκείου επισημαίνω πολλές φορές στους μαθητές και μαθήτριές μου ότι οι διαπροσωπικές σχέσεις έχουν γίνει πλέον απρόσωπες και ψυχρές, έχουν χάσει τη μαγεία τους καθώς παρεμβάλλονται πλέον τα τεχνικά μέσα. Δε μπορώ λοιπόν να λέω άλλα και άλλα να κάνω στην τάξη. Θα φαίνομαι ψεύτικη, κάλπικη… Και αυτό άλλωστε θα αντιλαμβάνονται και οι μαθητές μου. Δε βοηθάω στη διαπαιδαγώγησή τους έτσι..Αυτοαναιρούμαι και αυτοακυρώνομαι…Και σίγουρα η όλη διαδικασία επιδρά αρνητικά και στον ψυχισμό των μαθητών και μαθητριών μου.

Βέβαια, κάποιοι θα πουν ότι δεν έχουν τίποτα να φοβούνται γιατί αυτοί που θα  τους βλέπουν θα είναι οι συμμαθητές τους. Και έτσι πάμε στο δεύτερο ερώτημα….

2ο Ερώτημα: Εφόσον λοιπόν τα παιδιά δε θα αυτολογοκρίνονται ούτε θα καταστέλλουν τους εαυτούς τους υπό το φόβο ή την «σκέπη της αγίας κάμερας» -  γιατί, σύμφωνα με κάποιους, θα παρακολουθούνται από τους φίλους και συμμαθητές τους – πώς άραγε μπορούμε εμείς αλλά και η ανώτατη ηγεσία να διασφαλίσουμε ότι όντως θα παρακολουθούνται από αυτούς; Θα υποχρεώσει άραγε το Υπουργείο και τους ίδιους τους μαθητές που θα βρίσκονται στα σπίτια τους να κάνουν χρήση κάμερας; Φυσικά και δεν πρόκειται να γίνει κάτι τέτοιο. Επομένως, ποιοι άραγε θα παρακολουθούν το μάθημα; Κανείς δε μπορεί με ασφάλεια να δώσει μια απάντηση. Και εδώ παραθέτω το σημείο του κειμένου της τροπολογίας: «προβλέπεται ότι δεν επιτρέπεται η καταγραφή και αποθήκευση του μεταδιδόμενου μαθήματος με τεχνικά μέσα». Πώς ακριβώς διασφαλίζεται η μη καταγραφή; Μήπως εγώ ή οι μαθητές μου στην τάξη μπορούμε να γνωρίζουμε ότι τα όσα λέγονται στην τάξη δεν θα καταγράφονται ή δε ηχογραφούνται από τον κινητό των παιδιών που βρίσκονται στο σπίτι; Ποια νομική κάλυψη υπάρχει; Μπορεί να γίνει σύσταση θα ήταν μια απάντηση που θα μπορούσε να δοθεί. Αλλά φυσικά η απάντηση είναι αφελής γιατί με τη σύσταση δε διασφαλίζεται η πιθανότητα της καταγραφής του περιεχομένου της εκπαιδευτικής διαδικασίας από αυτόν/αυτήν που παρακολουθεί μέσω τηλεδιάσκεψης. Οπότε στην πραγματικότητα είμαστε τόσο εμείς όσο και οι μαθητές μας εντελώς ακάλυπτοι και εκτεθειμένοι καθώς δεν υπάρχει κανενός είδους ασφάλεια.

Και εμείς φυσικά θα κάνουμε το μάθημά μας – δεν έχουμε τίποτα να κρύψουμε– γιατί ακούστηκε και αυτό – αλλά οι μαθητές μας θα τολμάνε να ξεστομίσουν την άποψή τους, την αντίρρησή τους ή την ενόχλησή τους για οτιδήποτε; Τι ακριβώς είναι αυτό που θα διδάσκουμε με αυτόν τον τρόπο στους μαθητές μας; Θα λέμε δηλαδή στα παιδιά ότι δεν είναι κακό που παρακολουθούνται με κάμερα τα όσα λέμε στην τάξη; Δεν είναι ειρωνικό και απίστευτα κυνικό; Δεν συμβάλλουμε στο να διαμορφώσουν τα παιδιά μας μια αλλοιωμένη άποψη για την πραγματικότητα;

3ο Ερώτημα: Τον Σεπτέμβριο του 2019 η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα με την υπ' αριθμ. 21/2019 απόφασή της, έκρινε ότι «ένα δημόσιο σχολείο δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιεί σύστημα βιντεοεπιτήρησης κατά τις ώρες που αυτό λειτουργεί». Αναρωτιέμαι λοιπόν: Η κάμερα του Webex δεν αποτελεί είδος βιντεοεπιτήρησης; Είναι άραγε δικαιολογημένη η χρήση της αφού κατά του Υπουργείο εξυπηρετούνται στόχοι εκπαιδευτικής φύσεως;  

Επίσης, ένα χρόνο νωρίτερα στην εγκύκλιο με αριθμό Φ.25/103373/Δ1 δηλωνόταν ξεκάθαρα στο άρθρο 3 ότι «οι εκπαιδευτικοί δύνανται να χρησιμοποιήσουν ηλεκτρονικές συσκευές τηρώντας τους κανόνες ασφάλειας και τις σχετικές διατάξεις περί προστασίας των προσωπικών δεδομένων των μαθητών και των εκπαιδευτικών (νόμοι 2472/1997 (ΦΕΚ 50/τ.Α’/1997) και 3471/2006 (ΦΕΚ 133/τ. Α'/2006). Πώς μπορώ να τηρήσω τους κανόνες ασφάλειας για την προστασία των προσωπικών δεδομένων τόσο των δικών μου όσο και των μαθητών μου;

Τελευταίο ερώτημα: Το Υπουργείο οδηγείται σε αυτή την τροποποίηση λόγω της επιδημικής νόσου, όπως αναφέρει. Εφόσον λοιπόν η επιδημική νόσος εξακολουθεί να υφίσταται γιατί να μη συνεχιστεί η εξ αποστάσεως με τον τρόπο που γινόταν τον προηγούμενο καιρό και μάλιστα τόσο επιτυχημένα σύμφωνα με τις εξαγγελίες του Υπουργείου Παιδείας; Άλλωστε αυτή η τακτική συνεχίζει να υφίσταται για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Γιατί να μη συνεχιστεί και στις δύο προηγούμενες βαθμίδες λοιπόν; Ποια σκοπιμότητα άραγε εξυπηρετείται με το βεβιασμένο άνοιγμα των σχολείων ένα μήνα πριν τη λήξη του διδακτικού έτους;

Ας μη γελιόμαστε, ούτε βέβαια να τρέφουμε αυταπάτες. Είμαστε νοήμονες άνθρωποι και γνωρίζουμε πολύ καλά ότι δε γίνεται να «παντρευτεί» η δια ζώσης με την εξ αποστάσεως. Εκ των πραγμάτων είναι δύο διαδικασίες εντελώς αντίθετες που στην πραγματικότητα αν συνδυαστούν, όπως επιθυμεί διακαώς το Υπουργείο, θα οδηγηθούμε στην υποβάθμιση της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας αλλά και στην εκμηδένιση της όποιας ενεργητικής συμμετοχής. Το μάθημα παλεύουμε εδώ και χρόνια να είναι ομαδοκεντρικό αλλά δυστυχώς με τις τελευταίες εξαγγελίες του Υπουργείου ξαναγυρίζουμε στον δασκαλοκεντρικό χαρακτήρα όπου βέβαια ο δάσκαλος ή καθηγητής θα αποτελεί και αυτός ο έρμος ένα άβουλο υποχείριο, εργαλείο στα σχέδια της κυβέρνησης. Το μάθημα μας θα   είναι ψυχρό και τυποποιημένο….γιατί μεταξύ των δύο βασικών συστατικών του (εκπαιδευτικού και μαθητή) θα παρεμβάλλεται το μάτι της κάμερας…..ένα εφιαλτικό σκηνικό εν ολίγοις .

Για το Υπουργείο λοιπόν «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Όμως η ανθρώπινη ιδιότητα μας αλλά και η ιδιότητα που έχουμε ως εκπαιδευτικοί επιβάλλει να σταθούμε στο ύψος των περιστάσεων και να διασφαλίσουμε τις συνθήκες εκείνες που συμβάλλουν στη διεξαγωγή ενός μαθήματος δημιουργικού, απολαυστικού για εμάς και τους μαθητές μας. Γιατί άλλωστε στόχος μας δεν είναι η απλή μετάδοση και αναπαραγωγή γνώσεων αλλά η δημιουργία ελεύθερων προσωπικοτήτων με κριτική ικανότητα και αυξημένο αίσθημα ατομικής και συλλογικής ευθύνης. Για να υλοποιήσουμε όμως αυτό το στόχο μάλλον πρέπει να ξεκινήσουμε από εμάς τους ίδιους, να κάνουμε την αυτοκριτική μας και να δοκιμάσουμε τις αντοχές μας στους χαλεπούς καιρούς που διανύουμε.