Βασίλης Τσιάντος,
Καθηγητής Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος
πρώην Αντιπρόεδρος της ΑΔΙΠ
Το θέμα του τρόπου διεξαγωγής της εξεταστικής του Ιουνίου, ίσως και του Σεπτεμβρίου, απασχολεί την πανεπιστημιακή κοινότητα από την έναρξη της κρίσης του κορονοϊού. Τα μαθήματα πραγματοποιήθηκαν εξ αποστάσεως μετά την απόφαση για απαγόρευση των μετακινήσεων και τον εγκλεισμό (lockdown). Στο κείμενο αυτό θα αναφερθώ στις νέες προκλήσεις που τίθενται προς συζήτηση και επίλυση σχετικά με την αξιολόγηση των φοιτητών. Στο άρθρο αυτό θα αναφερθούμε στο τι προβλέπει η διεθνής/ευρωπαϊκή/εθνική εμπειρία Διασφάλισης της Ποιότητας για την αξιολόγηση των φοιτητών και σε πρακτικές Πανεπιστημίων άλλων χωρών για την αξιολόγηση των φοιτητών.
Άποψή μου είναι ότι ακόμη και στις ειδικές συνθήκες που βιώσαμε δεν θα πρέπει να απεμποληθεί η υψηλή ποιότητα του έργου των Πανεπιστημίων και η υπερπροσπάθεια όλων των εμπλεκομένων. Θα ήθελα, λοιπόν, να σημειώσω τα πιθανά λάθη, τα οποία θα πρέπει να αποφευχθούν σχετικά με την αξιολόγηση των φοιτητών. Οι Ευρωπαϊκές Σταθερές και Κατευθυντήριες Οδηγίες του 2015 (ESG 2015) της ENQA προβλέπουν στο Τμήμα 1 (Part 1) , πεδίο 1.3 «Φοιτητοκεντρική μάθηση, διδασκαλία και αξιολόγηση» (έχει ενσωματωθεί από την ΑΔΙΠ στο έντυπο «Πρότυπο για την Πιστοποίηση της Ποιότητας των Προγραμμάτων Προπτυχιακών Σπουδών») τα παρακάτω:
1. Οι αξιολογητές είναι γνώστες των υπαρχόντων τεστ και μεθόδων αξιολόγησης και υποστηρίζονται στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους στον τομέα αυτό.
Ερώτημα: Οι αξιολογητές, δηλαδή, οι διδάσκοντες είναι γνώστες «των υπαρχόντων τεστ και μεθόδων αξιολόγησης»; Η απάντηση είναι ότι το μεγαλύτερο ποσοστό δεν είναι. Υπάρχουν ειδικότητες που πιθανά είναι και έχουν χρησιμοποιήσει τεχνικές αξιολόγησης εξ αποστάσεως. Ποια είναι η εμπειρία τους; Διασφαλίζεται η ποιότητα; Διασφαλίζονται τα προσωπικά δεδομένα; Είναι αδιάβλητη αυτή η διαδικασία; Πώς διασφαλίζεται η δικαιοσύνη (ότι τα θέματα είναι δίκαια σε περίπτωση που υπάρχει επιλογή από το σύστημα διαφορετικών θεμάτων για κάθε φοιτητή μέσα από μία μεγάλη δεξαμενή θεμάτων); Πώς διασφαλίζεται η ισότητα μεταξύ φοιτητών που διαθέτουν τα τεχνικά μέσα και φοιτητών που δεν τα διαθέτουν; Σχετικά με όσους δεν είναι εξοικειωμένοι, τι θα γίνει; Είμαι ενήμερος ότι κάποια Πανεπιστήμια ξεκίνησαν να ενημερώνουν τους διδάσκοντες για τις τεχνικές που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στην εξ αποστάσεως εξέταση, αλλά μόλις πρόσφατα και χωρίς να εξασφαλίζονται τα παραπάνω (διαφάνεια, λογοκλοπή, αντιγραφή, προσωπικά δεδομένα, δικαιοσύνη, ισότητα, κ.λπ.). Σημειωτέον ότι τα Πανεπιστήμια του εξωτερικού θέτουν σε εμφανή θέση τους κανόνες και τις ποινές για την αντιγραφή (plagiarism). Στην Ελλάδα, αντίθετα, σε πολλά Τμήματα Πανεπιστημίων δεν έχουν καθιερωθεί κανόνες για την αντιγραφή και ποινές. Άρα, γιατί να μην υποθέσει ο φοιτητής ότι είμαστε «χαλαροί» σε αυτά τα θέματα. Βέβαια εδώ προκύπτει και το ερώτημα της έλλειψης εκπαίδευσης των φοιτητών στους κανόνες της αντιγραφής. Τι θεωρείται, δηλαδή, αντιγραφή.
Πώς γίνεται η αναφορά σε εργασία άλλων. Σχετική ενημέρωση θα έπρεπε να υπάρχει στις ιστοσελίδες των Τμημάτων στο τμήμα για την αξιολόγηση των φοιτητών.
2. Τα κριτήρια και οι μέθοδοι αξιολόγησης, καθώς και τα κριτήρια βαθμολόγησης δημοσιεύονται εκ των προτέρων.
Ερώτημα: Έγινε κάτι τέτοιο; Όχι. Μπορούμε, όμως να αποδεχθούμε ότι οι συνθήκες είναι πρωτόγνωρες και ότι κάτι έπρεπε να κάνουμε κάτω από αυτές τις συνθήκες, λαμβάνοντας υπόψη τις οδηγίες από τους ειδικούς στον χώρο της υγείας. Σωστό, λογικό και αποδεκτό. Με τίποτε, όμως, δεν μπορούμε να μειώσουμε την ποιότητα. Ένας βασικός σκοπός της διασφάλισης της ποιότητας είναι η συνεχής βελτίωση. Άρα, ό,τι αποφασίσουμε να κάνουμε θα πρέπει να βελτιώνει την ποιότητα και όχι να την χειροτερεύει.
3. Η αξιολόγηση των φοιτητών επιτρέπει στους φοιτητές να επιδείξουν τον βαθμό επίτευξης των επιδιωκόμενων μαθησιακών αποτελεσμάτων. Στους φοιτητές πρέπει να παρέχεται ανατροφοδότηση και εάν είναι δυνατόν να παρέχονται συμβουλές για την μαθησιακή διαδικασία.
Το θέμα των μαθησιακών αποτελεσμάτων, κατά την άποψή μου, δεν έχει συζητηθεί ευρέως στην Ελλάδα. Τι είναι τα μαθησιακά αποτελέσματα; Πώς θέτουμε τα μαθησιακά αποτελέσματα; Πόσα πρέπει να είναι; Επιπλέον, θέτουμε στα περιγράμματα των μαθημάτων (σύμφωνα με τις οδηγίες της ΑΔΙΠ) μαθησιακά αποτελέσματα, τα οποία δεν έχουν «μετρηθεί» αν ικανοποιούνται ή όχι. Εδώ θα έπρεπε να υπάρχει προκαθορισμένη η ευθυγράμμιση «διδακτέας ύλης» - διδαχθείσας – αξιολόγησης – βαθμολόγησης (curriculum alignment). Δηλαδή, ένα συμβόλαιο διδάσκοντα-φοιτητή, που θα «υπογράφεται» στην αρχή του εξαμήνου, και στο τέλος πάντα να υπάρχει ο έλεγχος πραγματοποίησης των μαθησιακών αποτελεσμάτων, ώστε να διορθώνονται την επόμενη χρονιά τα σημεία προς βελτίωση.
4. Ο κανονισμός για την αξιολόγηση των φοιτητών αφήνει συγκεκριμένα περιθώρια επιείκειας.
Η επιείκεια σε ορισμένες περιπτώσεις είναι επιβεβλημένη, γι’ αυτό πολλά Πανεπιστήμια προβλέπουν συγκεκριμένη διαδικασία, όπως το Πανεπιστήμιο του Γουέστμίνστερ (https://www.westminster.ac.uk/current-students/guides-and-policies/asse…). Μάλιστα, αναφέρουν αναλυτικά τις πιθανές περιπτώσεις, οι οποίες θα πρέπει να είναι απρόβλεπτες και να διαταράσσουν σημαντικά την απόδοση των μαθητών στην αξιολόγηση. Στην περίπτωση του κορονοϊού, θεωρώ ότι αρκετοί φοιτητές αντιμετώπισαν προβλήματα, από τον υπολογιστή τους που άφησαν στο σπίτι/δωμάτιο που έμεναν στην πόλη της φοίτησής τους, τα βιβλία που πιθανά δεν πήραν μαζί τους (να σημειώσω εδώ ότι σε μαθήματα όπως τα μαθηματικά, τα βιβλία των προηγουμένων εξαμήνων είναι πολύ χρήσιμα, π.χ. του Διαφορικού Λογισμού Ι για τον Διαφορικό Λογισμό ΙΙ) και λόγω βάρους (υπάρχουν βιβλία που ζυγίζουν πέντε κιλά!), η κακή σύνδεση στο Διαδίκτυο, η πιθανή ασθένεια ή απώλεια στενού συγγενικού προσώπου, κ.λπ. Άρα, και αυτό το γεγονός θα πρέπει να ληφθεί υπόψη. Στα Πανεπιστήμια, όμως, που έχουν τέτοιες διαδικασίες οι φοιτητές θα πρέπει να υποβάλλουν το αίτημα, στο παρελθόν γραπτώς, στις νέες συνθήκες ηλεκτρονικά, αιτιολογημένο και με τα απαραίτητα έγγραφα που αιτιολογούν το αίτημα.
5. Η αξιολόγηση των φοιτητών πρέπει να έχει συνέπεια και συνοχή, να εφαρμόζεται δίκαια σε όλους τους φοιτητές και να πραγματοποιείται σε συμφωνία με τις διαδικασίες που έχουν ορισθεί.
Τα Πανεπιστήμια δεν είχαν προβλέψει περιπτώσεις έκτακτες σαν τον κορονοϊό, οπότε δεν διέθεταν διαδικασίες για την εξ αποστάσεως εξέταση των φοιτητών. Στην καλύτερη τότε περίπτωση θα πρέπει να δοθεί η δυνατότητα στους φοιτητές να επιλέξουν από μία σειρά επιλογών, με ανοικτή και την δια ζώσης γραπτή εξέταση, για να είναι δίκαιο το νέο σύστημα εξέτασης, όπως έκανε το Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ (), αλλά και άλλα (μεταξύ αυτών και το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών με απόφαση της Συγκλήτου). Διαφορετικά, κατά την γνώμη μου, καταστρατηγείται η ίση και δίκαιη μεταχείριση των φοιτητών.
Επιπλέον, κατά την γνώμη μας, πρόκειται να συμβούν καταστάσεις αξιομνημόνευτες στην εξεταστική του Ιουνίου. Για παράδειγμα, φοιτητής από την Αθήνα θα δίνει εξετάσεις εξ αποστάσεως στο ΕΚΠΑ.
Γιατί αυτός ο φοιτητής δεν έχει δικαίωμα να γράψει τις εξετάσεις δια ζώσης; Θα πει κάποιος λόγω συγχρωτισμού. Δεν μπορεί το Πανεπιστήμιο να ακολουθήσει τους κανόνες υγιεινής και προστασίας;
Δεν μπορεί να γίνει η εξέταση σε δύο ή περισσότερες ομάδες; Άλλη περίπτωση. Πώς θα γράψουν ηλεκτρονικά εξετάσεις στα μαθηματικά, και σε άλλα σχετικά αντικείμενα; Με πολλαπλή επιλογή;
Χρησιμοποιώντας τις πλατφόρμες, eclass, moodle, κ.λπ.; Υπάρχουν σε κάθε Πανεπιστήμιο κατάλληλο λογισμικό συνδεδεμένο με τις πλατφόρμες αυτές για την λογοκλοπή; Επόμενο ερώτημα είναι πώς θα διασφαλισθεί ότι σε πολλές περιπτώσεις οι απαντήσεις θα είναι παρόμοιες, π.χ. στα μαθηματικά; Πώς θα ελεγχθεί εάν πολλοί φοιτητές «γράφουν» από τον ίδιο υπολογιστή; Θα ελεγχθεί η διεύθυνση IP του υπολογιστή (η εμπειρία μου από την χρήση του moodle για τεστ πολλαπλών επιλογών την περίοδο 2010-13 λέει ότι συνέβη και αυτό, αλλά και άλλα πολλά!) ;
Κλείνοντας, διότι δεν θέλω να μακρηγορήσω, θεωρώ ότι θα έπρεπε να εξετασθεί πιλοτικά η εφαρμογή της εξ αποστάσεως εξέτασης, ίσως από το ΕΑΠ, για την εξεταστική του Ιουνίου, και είτε να γινόταν δια ζώσης είτε να αναβαλλόταν για το τέλος Αυγούστου. Ταυτόχρονα, η ΑΔΙΠ/ΕΘΑΑΕ θα πρέπει να δουλέψει στο πεδίο της δημιουργίας κριτηρίων και δεικτών για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση με έμφαση την αξιολόγηση των φοιτητών, ειδικά εάν το πρόβλημα του κορονοϊού παραμείνει.
Η εξεταστική Σεπτεμβρίου, αν δεν υπάρχει έξαρση της ασθένειας, θα πρέπει να διεξαχθεί κανονικά με φυσική παρουσία φοιτητών στις αίθουσες.