Νεοελληνική γλώσσα και λογοτεχνία : Σκέψεις για τα θέματα

08/06/2020

Άκουσε το άρθρο

Με δεδομένη την αλλαγή που συντελέστηκε στη διδασκαλία και στην εξέταση του ενιαίου πλέον μαθήματος «Νεοελληνική γλώσσα και λογοτεχνία», κρίνουμε σκόπιμο να ασχοληθούμε με τη λογική των θεμάτων και των ζητουμένων που, ενδεχομένως, προκαλούν άγχος στους/στις υποψηφίους/υποψήφιες  και όχι να παρουσιάσουμε ορισμένα προτεινόμενα θέματα. Άλλωστε τα σχολικά εγχειρίδια, το διαδίκτυο, αλλά και τα εξωσχολικά βοηθήματα προσφέρουν ένα πολύ μεγάλο πλήθος προτεινόμενων θεμάτων.

Οι επισημάνσεις και οι όποιες «λύσεις» ή οδηγίες συνθέτουμε αποτελούν προϊόν της διδασκαλίας και των πραγματικών συνθηκών της τάξης. Έχουν, επομένως, παραχθεί μέσα στις πραγματικές συνθήκες και τις πραγματικές δυσκολίες των μαθητών. Επιπλέον έχουν προκύψει μέσα από τη διετή τριβή μας με τα νέα προγράμματα, την παρακολούθηση ποικίλων ημερίδων και σεμιναρίων, την επίμονη και συχνά επίπονη συζήτηση με συναδέλφους, οι οποίοι, επίσης, μοχθούν μέσα στις πραγματικές συνθήκες της τάξης. Τέλος, πολλές από αυτές τις απόψεις, οδηγίες κ.λπ έχουν διαμορφωθεί στο πλαίσιο συζητήσεων στον ιστότοπο agathi.pbworks.com.

Μετά τις αναγκαίες διευκρινίσεις που προηγήθηκαν, θυμίζουμε τι προβλέπει η διάταξη για την εξέταση του μαθήματος.

I.  Δίνονται στις μαθήτριες και τους μαθητές δύο ή τρία μη διδαγμένα κείμενα, συνολικής έκτασης έως τρεις σελίδες, ένα εκ των οποίων είναι λογοτεχνικό, σε ολοκληρωμένη ή αποσπασματική μορφή, (ποίημα, διήγημα, μυθιστόρημα ή θεατρικό έργο)· τα υπόλοιπα κείμενα μπορεί να είναι σε ολοκληρωμένη, ελαφρώς διασκευασμένη ή αποσπασματική μορφή: δημοσιογραφικά άρθρα, συνεντεύξεις, κριτικές, δοκίμια, επιστημονικά κείμενα, αφίσες με λεζάντα, πληροφοριακά κείμενα με εικόνες, σκίτσα, πίνακες ή διαγράμματα κ.ά.), διαφορετικά μεταξύ τους ως προς το κειμενικό είδος, ώστε να αποτιμάται η αναγνωστική ικανότητα των μαθητών και μαθητριών σε ποικιλία κειμενικών ειδών. Τα κείμενα μπορούν να συνοδεύονται από σύντομο εισαγωγικό σημείωμα χωρίς ερμηνευτικά σχόλια.

Επομένως οι μαθητές πρέπει να γνωρίζουν ότι θα έχουν να αντιμετωπίσουν τρία κείμενα, χωρίς να αποκλείεται η ΚΕΕ να επιλέξει τελικώς δύο, αν το μη λογοτεχνικό είναι μεγάλο και επαρκές σε φορτίο πληροφοριών και ιδεών. Ειδικότερα:

1.    Τα μη λογοτεχνικά κείμενα ανήκουν σε διαφορετικό κειμενικό είδος, δηλαδή αφήγηση και εξήγηση ή περιγραφή και επιχειρηματολογία κ.λπ., χωρίς αυτό να είναι πάντοτε εφικτό. Είναι ισχυρά πιθανό με τη διατύπωση αυτή να εννοείται διαφορετικός κειμενικός τύπος παρά διαφορετικό κειμενικό είδος· δηλαδή: άρθρο και δοκίμιο, συνέντευξη και διάγραμμα, άρθρο και συνέντευξη κ.λπ.  

2.    Τα μη λογοτεχνικά κείμενα μπορεί να είναι κείμενα λόγου ή πολυτροπικά κείμενα (εικόνες, διαγράμματα, σκίτσα κ.λπ).

3.    Το λογοτεχνικό κείμενο μπορεί να ανήκει σε οποιοδήποτε λογοτεχνικό είδος (ποίηση, πεζογραφία, θέατρο).

Το Α θέμα : άσκηση πύκνωσης

Τα θέματα είναι τέσσερα με διαφορετική έκταση, δυσκολία και βαθμολόγηση.

α) Το πρώτο θέμα σχετίζεται με τα μη λογοτεχνικά κείμενα και αφορά στη συνοπτική νοηματική απόδοση από τους μαθητές και τις μαθήτριες μέρους ενός κειμένου ή τη συνοπτική απόδοση των απόψεων που διατυπώνονται σε ένα κείμενο για κάποιο ζήτημα. Το πρώτο θέμα βαθμολογείται με 15 μονάδες.

Σύμφωνα με τις συμπληρωματικές οδηγίες του ΥΠΑΙΘ, Ιανουάριος 2020:

«Για τη «συνοπτική νοηματική απόδοση» (το πρώτο θέμα κατά τον «τρόπο εξέτασης...» ) επισημαίνονται τα εξής:

α. Ζητείται από τους/τις μαθητές/-ήτριες να αποδώσουν περιληπτικά μέρος του κειμένου ή να παρουσιάσουν συνοπτικά συγκεκριμένες απόψεις του/της συγγραφέα.

β. Τα ερωτήματα που τίθενται στο πρώτο θέμα καλούν τους μαθητές και τις μαθήτριες να εντοπίσουν τις σχετικές πληροφορίες στο κείμενο, να τις παραφράσουν και να τις παρουσιάσουν συνοπτικά. Γι’ αυτό οι ερωτήσεις πρέπει να είναι πληροφοριακές»

Στο Α Θέμα λοιπόν καλούνται οι μαθητές/τριες να συνοψίσουν:

α) ένα μέρος του κειμένου. Σε αυτήν την περίπτωση δίνεται συνήθως το μέρος με αναφορά σε συγκεκριμένες παραγράφους. Θεωρητικά, θα πρέπει αυτές οι παράγραφοι να έχουν συνοχή και αλληλουχία και ορισμένη νοηματική αυτοτέλεια.

Π.χ. Να παρουσιάσετε συνοπτικά, σε 60 - 80 λέξεις, το περιεχόμενο των τριών πρώτων παραγράφων του κειμένου.

Σε αυτήν την περίπτωση, καθώς πρόκειται ρητά για πληροφοριακού τύπου κείμενο, ο/η μαθητής/τρια ορθό είναι να αρχίσει το κείμενό του με αναφορά στο θέμα που συνέχει το τμήμα του κειμένου το οποίο του ζητείται να αποδώσει συνοπτικά. Π.χ. «Ο/Η αρθρογράφος, ο/η συγγραφέας, ο/η συντάκτης αναφέρεται στον ρόλο που διαδραματίζει η τέχνη …..» (εάν υποθέσουμε ότι οι τρεις παράγραφοι έχουν αυτό το θέμα).

β) εναλλακτικά μπορεί να ζητηθεί η «συνοπτική απόδοση των απόψεων που διατυπώνονται σε ένα κείμενο για κάποιο ζήτημα».

Αυτή η διατύπωση, αν και πάντοτε ανήκει στον εντοπισμό πληροφοριών σε ένα κείμενο, συνδυάζει την πύκνωση με την κατανόηση ολόκληρου του κειμένου και, ίσως, είναι πιο απαιτητική. Ιδίως εάν πρέπει να εντοπιστούν απόψεις διάσπαρτες σε ολόκληρο το κείμενο. Π.χ. Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις απόψεις του συγγραφέα σχετικά με την ευθύνη της Πολιτείας για την έξαρση του φαινομένου της βίας. (60-80 λέξεις).

Τότε για να είναι πλήρης η απάντηση πρέπει να συμπεριληφθούν όλες οι απόψεις οι σχετικές, όμως, με τις ευθύνες της πολιτείας, σε όποιο σημείο του κειμένου και να βρίσκονται. Σε τέτοια εκφώνηση υπάρχουν οι εξής κίνδυνοι / λάθη που πρέπει να αποφύγει ο μαθητής:

i)    να παραλείψει ταιριαστή νοηματικά πληροφορία του κειμένου

ii)    να αναφέρει στοιχεία/ απόψεις που δεν εμπίπτουν στον περιορισμό. Για παράδειγμα να αναφέρει ευθύνες για τον περιορισμό της βίας που αφορούν την οικογένεια και όχι την πολιτεία.

Και σε αυτήν την περίπτωση ενδείκνυται ο μαθητής να αρχίσει το κείμενο του με ορισμένη, αλλά πολύ σύντομη αναφορά. Π.χ. «Ο/Η συγγραφέας θεωρεί ότι η πολιτεία πρέπει να ενισχύσει τους προληπτικούς μηχανισμούς εναντίον της βίας…..»

Και στην α και στη β περίπτωση είναι πολύ σημαντικές μερικές πολύ απλές αρχές:

•    Στο μαθητικό κείμενο  παρουσιάζονται συνοπτικά όλες οι ουσιώδεις για το νοηματικό κέντρο πληροφορίες.

•    Αξιοποιούνται όσες συμπληρωματικές πληροφορίες είναι αναγκαίες και «χωρούν».

•    Αποτυπώνεται η «λογική» του αρχικού κειμένου: η οργάνωσή του, οι λογικές σχέσεις που διέπουν τις ιδέες με τις οποίες συγκροτείται, η συλλογιστική πορεία.

•    Το μαθητικό κείμενο δεν πρέπει να μιμείται το αρχικό· κοινώς να μην «αντιγράφει» το αρχικό κείμενο. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο μαθητής υποχρεώνεται να αντικαταστήσει όλες τις λέξεις του αρχικού κειμένου με συνώνυμες (κάτι που μπορεί να παγιδεύσει ακόμη και σε νοηματικά, λάθη), αλλά να επιτύχει την απόδοση του αρχικού κειμένου με τον δικό του τρόπο/ύφος.

•    Έχει την αναγκαία γλωσσική ποιότητα: σαφήνεια, ακρίβεια, τήρηση των γραμματικοσυντακτικών κανόνων.

•    Τηρεί το όριο των λέξεων, όπως αυτό ορίζεται στην εκφώνηση.

•    Γενικώς, το μαθητικό κείμενο έχει νοηματική αυτοτέλεια: δεν προϋποθέτει δηλαδή να έχει διαβάσει ο αναγνώστης το αρχικό για να μπορεί να παρακολουθήσει τη συνοπτική απόδοση. Άλλωστε ο πραγματικός λόγος μιας συνοπτικής απόδοσης (της α ή της β μορφής) είναι να έχει ο αναγνώστης μια πρώτη εικόνα του περιεχομένου από ένα κείμενο που δεν έχει διαβάσει.

Το Β θέμα: 3 ερωτήματα

Το Β θέμα είναι το πιο πολύπλοκο διότι:

•    αποτελείται από τρία διαφορετικά ερωτήματα και το ένα από τα τρία μπορεί να διαιρείται σε δύο υποερωτήματα
•    αφορά το 40% της συνολικής βαθμολογίας, επιμερισμένο στα ερωτήματα· αλλιώς τα δύο από τα τρία ερωτήματα του Β θέματος ισοδυναμούν, το καθένα, με το Α αλλά και με το Γ θέμα
•    προβλέπεται ένα μεγάλο εύρος ερωτήσεων, αφού ελέγχονται ποικίλες ικανότητες του/της υποψηφίου:
−    να αντλεί πληροφορίες από τα κείμενα αναφοράς
−    να κατανοεί – ερμηνεύει τα κείμενα αναφοράς
−    να αξιολογεί και να κρίνει ιδέες και απόψεις
−    να ανταποκρίνεται σε φαινόμενα και ζητούμενα γραμματικοσυντακτικά, δομικά/οργανωτικά, σημασιολογικά κ.λπ.
−    να αξιοποιεί θεωρητικό υλικό από τα εγχειρίδια παλαιότερα και νεότερα (τα τεύχη του Έκθεση – Έκφραση, το γλωσσάρι, τη Γραμματική του Γυμνασίου κ. ά)
•    κάποια από τις ερωτήσεις μπορεί να είναι κλειστού τύπου (Σ/Λ, πολλαπλής επιλογής) με τεκμηρίωση από τα κείμενα αναφοράς

Σύμφωνα με το ΦΕΚ αξιολόγησης:

«Το δεύτερο θέμα σχετίζεται με τα μη λογοτεχνικά κείμενα και αναλύεται σε τρία ερωτήματα, διαφορετικά μεταξύ τους, με δυνατότητα κάποιο/κάποια από αυτά να είναι κλειστού τύπου και με ενδεχόμενη αιτιολόγηση της απάντησης. Ένα από αυτά μπορεί να διαιρείται σε δύο υποερωτήματα.

Τα ερωτήματα σχετίζονται με:

α) την αξιοποίηση του πλαισίου των κειμένων (κοινωνικού, ιστορικού, πολιτιστικού, του χώρου και του χρόνου) με σκοπό την κατανόηση των λόγων και των ενεργειών των υποκειμένων (ατομικών και συλλογικών) που αναφέρονται στα κείμενα, και των σχέσεων μεταξύ τους [….]

β) τον εντοπισμό και την ερμηνευτική προσέγγιση σκοπών, στάσεων, βασικών θέσεων και προθέσεων του συντάκτη / συντακτών των κειμένων, καθώς και την τεκμηρίωση της βασικής ιδέας του κειμένου,

γ) την αξιολόγηση της συνάφειας ιδεών, επιχειρημάτων, τίτλων, υπότιτλων, εικόνων κ.ά. με μια θέση, άποψη ή ζήτημα που θέτει το κείμενο και της αποδεικτικής τους αξίας,

δ) τον εντοπισμό και τη συσχέτιση συγκεκριμένων κειμενικών δεικτών που οργανώνουν το κείμενο ως σημασιοδοτημένη κατασκευή −δηλαδή, οι μαθητές/τριες να εντοπίζουν μέσα στο κείμενο δείκτες (π.χ. λεξιλόγιο, ρηματικά πρόσωπα, στίξη, εκφραστικά μέσα, τρόπους σύνταξης, κ.ά.) και να αναγνωρίζουν τη λειτουργία τους στο κείμενο,

ε) την αναγνώριση και την ερμηνευτική προσέγγιση του τρόπου σύνδεσης και οργάνωσης ιδεών, προτάσεων, παραγράφων ή διαφόρων σημειωτικών τρόπων σε ένα κείμενο, αφού λάβουν οι μαθητές και οι μαθήτριες υπόψη το επικοινωνιακό πλαίσιο και τα κοινωνικά συμφραζόμενα,

στ) τη σύγκριση των μη λογοτεχνικών κειμένων ως προς τις θέσεις, τον τρόπο πραγμάτευσης του θέματος, την πειστικότητα, την αποτελεσματική μετάδοση του νοήματος κ.α.

Το δεύτερο θέμα βαθμολογείται με 40 μονάδες, που επιμερίζονται σε κάθε ερώτημα ανάλογα με τη βαρύτητά τους (15+15+10). Τα υποερωτήματα, επίσης, βαθμολογούνται ανάλογα με τη βαρύτητά τους.

Προσθέτουμε επιλεκτικά –που σημαίνει όχι όλες και όχι εξονυχιστικά- συμπληρωματικές οδηγίες του ΥΠΑΙΘ, Ιανουάριος 2020:

Για το δεύτερο θέμα διευκρινίζονται τα εξής:

α. Με τα ερωτήματα που περιέχονται στο δεύτερο θέμα οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται να εντοπίσουν, να συσχετίσουν, να ερμηνεύσουν ή και να αξιολογήσουν κειμενικούς δείκτες, στοιχεία του κειμένου (περιεχόμενο - νόημα, δομή και ύφος/γλώσσα), στη μεταξύ τους συνάφεια και στη σχέση τους με το περικείμενο (εισαγωγικό σημείωμα του κειμένου, τίτλο, συγγραφέα, χρόνο έκδοσης κ.λπ.), την επικοινωνιακή περίσταση και το συγκείμενο του/της συγγραφέα και του/της αναγνώστη/τριας.

β. Δε δίνονται ερωτήματα που στηρίζονται σε μεταγλωσσικούς ορούς ή ζητούν την αναπαραγωγή τους (π.χ. τρόποι ανάπτυξης παραγράφου, χαρακτηρισμοί συλλογισμών ως προς τη μορφή ή τη συλλογιστική πορεία, χαρακτηριστικά κειμενικουύ είδους, τροπικότατα, ονοματοποίηση κ.ά). […] Οι μαθητές και οι μαθήτριες χρήσιμο είναι να εξοικειωθούν με τις γνώσεις που περιέχονται στο γλωσσάρι, να τις χρησιμοποιούν λειτουργικά ως εργαλεία ανάλυσης των κείμενων, προκειμένου να αντιλαμβάνονται τον ρόλο που έχουν στη διαμόρφωση του νοήματος. Υπ’ αυτή την έννοια οι μαθητές και οι μαθήτριες μπορούν να αξιοποιούν – δυνητικά και όχι αποκλειστικά - τους μεταγλωσσικούς ορούς που τους/τις βοηθούν στη σαφέστερη διατύπωση της απάντησής τους.

•    Για παράδειγμα στην ερώτηση: «Με ποιους τρόπους νομίζετε ότι ο συγγραφέας επιχειρεί να πείσει ή να επηρεάσει τους αναγνώστες του;», δεν απαιτείται οι μαθητές και οι μαθήτριες να αναφερθούν ονομαστικά μόνο στους τρόπους και τα μέσα πειθούς (ανακαλώντας μόνο τυπικά τη σχετική ορολογία), αλλά να αποδείξουν πώς ο συγγραφέας χρησιμοποιεί επιχειρήματα, στατιστικές, μελέτες, παραδείγματα, απόψεις ειδικών, περιγραφή και αφήγηση γεγονότων ή/και κατάλληλες γλωσσικές επιλογές, προκειμένου να πληροφορήσει/ να συγκινήσει/ να προβληματίσει/ να διαμαρτυρηθεί κ.ά., αντλώντας στοιχεία και παραπέμποντας στο κείμενο.

•    Τα παραπάνω ισχύουν και για τη γλώσσα του κειμένου. Είναι δυνατή η συσχέτιση της λειτουργίας μιας ή περισσοτέρων λέξεων ενός κειμένου ως προς το επικοινωνιακό αποτέλεσμα που δημιουργούν στον αποδεκτή (μαθητή/-ήτρια). Επίσης, με την αναζήτηση συνωνύμων λέξεων ή φράσεων μπορεί να γίνει ο μετασχηματισμός των χωρίων στο ίδιο ή διαφορετικό υφολογικό επίπεδο.

γ. Ως προς τα κειμενικά είδη είναι σημαντικό να αντιληφθούν οι μαθητές και οι μαθήτριες ούτι τα κείμενα, σε οποία μορφή κι αν είναι, αποτελούν κοινωνικές πρακτικές/διαδικασίες, με τις οποίες κάποιος/-α/-οι/-ες επιλεγεί/-ουν σε συγκεκριμένο χρόνο και τόπο να επικοινωνήσουν με κάποιους/-ες για συγκεκριμένο σκοπό (επικοινωνιακή περίσταση). Οι πρακτικές/διαδικασίες αυτές καθορίζονται από ιστορικές, κοινωνικές, πολιτισμικές συνθήκες (συγκείμενο). Οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται να διακρίνουν στη μορφή των κειμένων (περιεχόμενο, δομή, ύφος) τον τρόπο με τον οποίο αποτυπώνονται τα παραπάνω επίπεδα (επικοινωνιακή περίσταση και συγκείμενο).

Ενδεικτικές εκφωνήσεις ερωτημάτων για το δεύτερο θέμα σύμφωνα με τις οδηγίες του ΥΠΑΙΘ:

1. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις αποδίδουν ορθά απόψεις του συγγραφέα του κειμένου; ( Σ ή Λ). Να τεκμηριώσεις κάθε απάντησή σου παραθέτοντας σχετικά αποσπάσματα από το κείμενο.

2. Στη 2η παράγραφο η συγγραφέας φαίνεται ότι θέλει να π.χ. καταγγείλει. Να επιλέξετε στο κείμενο τρεις (3) κειμενικούς δείκτες που υποστηρίζουν αυτή την επιδίωξη και να εξηγήσετε την επιλογή σας.

3. Αν ο σκοπός του συγγραφέα είναι να ευαισθητοποιήσει τον/την αναγνώστη/τριά του για το πρόβλημα, πώς το επιτυγχάνει; Για την απάντησή σας να παρατηρήσετε τα σημεία στίξης και τα σχήματα λόγου στη σημασία των λέξεων που επιλέγει ο συγγραφέας. Για να τεκμηριώσετε την απάντησή σας να αναφερθείτε με δύο (2) παραδείγματα από το κείμενο στα σημεία στίξης και με τρία (3) παραδείγματα στα σχήματα λόγου που υποστηρίζουν τον σκοπό του συγγραφέα

4.Να ξαναγράψετε ολόκληρη την τέταρτη (4η) παράγραφο του άρθρου μεταφέροντας σε πλάγιο λόγο τα λογία της Χ που βρίσκονται σε ευθύ λόγο. Τι κερδίζει ή τι χάνει το κείμενο με την αλλαγή αυτή ως προς την πειστικότητά του;

5. Ο συγγραφέας ισχυρίζεται στη 2η παράγραφο: «......». Να καταγράψεις όλους τους τρόπους πειθούς που αξιοποιεί. Θεωρείς ότι τελικά καταφέρνει να σε πείσει; Να δικαιολογήσεις την απάντησή σου αξιολογώντας την πειστικότητα καθενός από τους τρόπους πειθούς που χρησιμοποιεί η συγγραφέας.

6. Να παρουσιάσεις την οργάνωση του επιχειρήματος στην 1η παράγραφο του κειμένου. (π.χ. Ισχυρίζεται ..... και στηρίζει τον ισχυρισμό της με τη χρήση ενός παραδείγματος/ και στη συνέχεια αιτιολογεί τον ισχυρισμό της.....)

7. Στο παρακάτω απόσπασμα χρησιμοποιεί ο συγγραφέας το α΄ ενικό πρόσωπο. Να μετασχηματίσετε το κείμενο χρησιμοποιώντας το γ΄ ενικό πρόσωπο. Τι αλλάζει π.χ. ως προς το ύφος;

8. Ο ομιλητής εμφανίζεται πολύ βέβαιος για τις απόψεις του. Με ποιες εγκλίσεις, με ποια σχήματα λόγου, με ποιες επιλογές στο λεξιλόγιο δείχνει τη βεβαιότητά του; Να αναφέρετε από ένα παράδειγμα μέσα από το κείμενο για κάθε μια από τις παραπάνω γλωσσικές επιλογές του συγγραφέα. Συμμερίζεστε τη βεβαιότητά του; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.

9. Πόσο βέβαιη δείχνει η συγγραφέας του άρθρου για αυτά που παρουσιάζει; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας κάνοντας αναφορά στους τρόπους και τα μέσα πειθούς που αξιοποιεί και στις γλωσσικές επιλογές. Να παρουσιάσετε από ένα παράδειγμα μέσα από το κείμενο για κάθε ένα από τα παραπάνω.

10. Τι εννοεί με τη φράση «......» η συγγραφέας; Να αποδώσετε το νόημα που δίνετε σε 40-50 λέξεις.

11. Το κείμενο χαρακτηρίζεται για τη μεταφορική χρήση του λόγου και το προσωπικό ύφος, όπως ταιριάζει σ’ ένα στοχαστικό δοκίμιο. Να μετατρέψετε το συγκεκριμένο απόσπασμα αξιοποιώντας την κυριολεκτική χρήση του λόγου, κάνοντας το ύφος πιο επίσημο. Υποθέστε ότι το κείμενο σας αποτελεί μέρος μιας εισήγησης σε μια ημερίδα του σχολείου.

12. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα η συγγραφέας πιθανολογεί για την εξέλιξη της τεχνολογίας. Για ποιον λόγο, κατά τη γνώμη σου, έκανε αυτή την επιλογή;

13. Στην 4η παράγραφο ο συγγραφέας διατυπώνει ένα ακόμη επιχείρημα για την υποστήριξη της θέσης του. Πόσο πειστικό είναι το επιχείρημά του; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.

14.Ποια νομίζετε ότι είναι η πρόθεση του συγγραφέα στη συγκεκριμένη παράγραφο του κειμένου; Πώς ο τρόπος με τον οποίο επέλεξε να αναπτύξει την παράγραφο υπηρετεί την πρόθεση αυτή;

15.Να δείξετε τη νοηματική σχέση που έχει ο τίτλος με το υπόλοιπο κείμενο.

16. Βρες δύο γλωσσικές επιλογές στην τέταρτη παράγραφο με τις οποίες ο συντάκτης επιδιώκει να κάνει τον δείκτη να προσέξει το παράδειγμα που παραθέτει. Πώς το παράδειγμα αυτό συνδέεται με το θέμα του κειμένου και την πρόθεσή του;

17. Ποια στάση φαίνεται να έχει ο συντάκτης του κειμένου απέναντι στην παράδοση; Εντόπισε δύο χωρία στα οποία το ύφος του λόγου του είναι ειρωνικό και διερεύνησε αν αυτή του η επιλογή συνδέεται με τη θέση που εκφράζει στο σύνολο του κειμένου.

18. Ποια νομίζεις ότι είναι η πρόθεση του συγγραφέα στη συγκεκριμένη παράγραφο του κειμένου; Πώς ο τρόπος, με τον οποίο επέλεξε να αναπτύξει την παράγραφο, υπηρετεί αυτή την πρόθεση;

19.Νομίζεις ότι ο τίτλος του κειμένου είναι κατάλληλος, για να αποδώσει το περιεχόμενό του;

Θα προσπαθήσουμε να δώσουμε οδηγίες με βάση τα τελευταία (19 παραδείγματα) των συμπληρωματικών οδηγιών του ΥΠΑΙΘ. Αυτά  εξειδικεύουν τα πέντε από τα έξι σημεία που παρουσιάζονται στο ΦΕΚ αξιολόγησης. Εκείνο που λείπει αφορά «τη σύγκριση των μη λογοτεχνικών κειμένων ως προς τις θέσεις, τον τρόπο πραγμάτευσης του θέματος, την πειστικότητα, την αποτελεσματική μετάδοση του νοήματος κ.α.». Το ότι παραλείπεται δεν σημαίνει ότι καταργείται ως πιθανό ερώτημα. Θα αρχίσουμε, λοιπόν, από αυτό.

Ι. Σύγκριση κειμένων

Σε μια τέτοια ερώτηση πρέπει να διαβαστεί πολύ καλά η εκφώνηση, τι ζητείται δηλαδή να συγκριθεί. Γιατί άλλο πράγμα είναι η σύγκριση θέσεων και άλλο η «αποτελεσματικότητα» ή η «πειστικότητα» των κειμένων.

1.    Ως προς τη σύγκριση θέσεων καλό είναι οι μαθητές να βρουν και να διατυπώσουν με ακρίβεια τη θέση καθενός από τα συγκρινόμενα κείμενα.

2.    Με βάση τις θέσεις θα κρίνουν αν οι συγγραφείς συμφωνούν, διαφωνούν, σε μερικά συμφωνούν και σε άλλα διαφωνούν κ.λπ.

3.    Η κρίση για τη συμφωνία ή διαφωνία (μερική ή συνολική) πρέπει να τεκμηριώνεται με αναφορές στα εξεταζόμενα κείμενα. Οι αναφορές πρέπει να είναι κατάλληλες και σχετικές με την απάντηση

4.    Εάν υπάρχει όριο λέξεων πρέπει να είναι σεβαστό. Σε αυτή την περίπτωση επιλέγονται τα κυριότερα σημεία των κειμένων.

ΙΙ. Αποτελεσματικότητα του ή των κειμένων

Ο όρος είναι αρκετά ρευστός, δεν αποσαφηνίζεται στο γλωσσάρι και στα νέα ΠΣ. Ωστόσο αναφέρεται σε διάφορα σημεία των ισχυόντων εγχειριδίων της Έκθεσης – Έκφρασης. Με δεδομένο ότι ο όρος «αποτελεσματικότητα» δεν είναι όρος της γλωσσολογίας περιοριζόμαστε να δεχτούμε ότι ένα κείμενο είναι αποτελεσματικό όταν εκπληρώνει, σε ικανοποιητικό βαθμό, ορισμένα κριτήρια. Στην πραγματικότητα κάθε σύνολο λέξεων μπορεί να είναι κείμενο, χωρίς όμως να είναι εξίσου αποτελεσματικό.

Σύμφωνα με τα σχολικά εγχειρίδια τόσο πιο αποτελεσματικό είναι ένα κείμενο ανάλογα με το πόσο :

−    Χρησιμοποιεί ορθά τη γλώσσα (συνοχή και συνεκτικότητα)

−    Υιοθετεί το κατάλληλο ύφος, δηλαδή λεξιλόγιο, επίπεδο ύφους (οικείο – επίσημο) ανάλογα με το θέμα, την περίσταση επικοινωνίας, τους δέκτες και το πλαίσιο/ συνθήκες (καταστασιακότητα, διακειμενικότητα).

−    Έχει το κατάλληλο περιεχόμενο ανάλογα με τις προθέσεις του συγγραφέα (να εξηγήσει, να πείσει, να ευαισθητοποιήσει κ.λπ.) και τον επιτρεπτό όγκο νέων πληροφοριών. Οι «νέες» πληροφορίες δεν μπορούν να είναι πάρα πολλές ούτε ελάχιστες· και στη μία και στην άλλη περίπτωση παύει το κείμενο να είναι αποδεκτό και άρα αποτελεσματικό (πληροφορητικότητα, προθετικότητα).

−    Γίνεται αποδεκτό από τους δέκτες στους οποίους απευθύνεται (αποδεκτότητα). Στην ουσία αποδεκτό είναι ένα κείμενο όταν συνδυάζει τα προηγούμενα. Δηλαδή κατάλληλους δείκτες συνοχής, συνεκτικότητα ιδεών (την επίγνωση των εξωκειμενικών γνώσεων που πρέπει να έχει ο αναγνώστης), τη συνάφεια με άλλα κείμενα, την περίσταση / κατάσταση, τις πραγματικές συνθήκες μέσα στις οποίες παράγεται, την επάρκεια και καταλληλότητα των πληροφοριών, τις προθέσεις / σκοπούς του συγγραφέα. Όταν όλα αυτά υπάρχουν το κείμενο αποκτά νόημα για τον δέκτη- γίνεται αποδεκτό. Αν και διαφορετικοί δέκτες μπορούν να δείξουν διαφορετική αποδοχή για το ίδιο κείμενο.

ΙΙΙ. Πειστικότητα του ή των κειμένων (παραδείγματα ερωτήσεων 5, 13)

Η πειστικότητα ενός κειμένου έχει να κάνει με τα επιχειρήματα / ισχυρισμούς που διατυπώνει ο/η συγγραφέας. Πρόκειται για άτυπη επιχειρηματολογία και δεν κρίνεται με τα κριτήρια της τυπικής λογικής. Καλό, ωστόσο, είναι να ελέγχονται:

−    οι τρόποι με τους οποίους προσπαθεί να πείσει: λογική, συναίσθημα και ήθος.

−    πόσο αποδεκτές είναι οι όποιες προκείμενες χρησιμοποιεί για να φτάσει στο συμπέρασμά του, πόσο αποδεκτό είναι το υλικό του. Καλό είναι να κρίνετε ότι το πόσο αποδεκτό είναι το υλικό εξαρτάται και από το δέκτη / κοινό, τις στάσεις, τις αντιλήψεις τους.

−    πόσο σχετικές/ συναφείς είναι οι προκείμενες με το συμπέρασμα.

−    πόσο επαρκείς σε στοιχεία είναι οι προκείμενες ώστε να εξαχθεί το συμπέρασμα.

−    το πλήθος και η ποιότητα των τεκμηρίων.

Επαναλαμβάνουμε ότι η πειστικότητα ενός επιχειρήματος δεν πρέπει να συγχέεται με την τυπική και λογική ορθότητά του.

IV. Ερωτήσεις σχετικά με τον τίτλο του κειμένου (παραδείγματα ερωτήσεων 15, 19)

Γενικότερα, ένας τίτλος είναι επιτυχής εάν συνδυάζει ποικίλα χαρακτηριστικά, π.χ.:

−    πρωτοτυπία
−    συντομία
−    αντιπροσωπευτικότητα ως προς το περιεχόμενο του κειμένου
−    συνδυασμό σημειωτικών επιλογών (μέγεθος, γραμματοσειρά κ.λπ)
−    κατάλληλες γλωσσικές επιλογές και στίξη (π.χ. αν περιέχει αριθμούς, ερώτηση, εντυπωσιακές λέξεις /εκφράσεις)
−    εάν διεγείρει την επιθυμία του αναγνώστη να διαβάσει το κείμενο

V. Ερωτήσεις λεξικογραμματικές (παραδείγματα ερωτήσεων 3, 4, 7, 8, 9, 11, 16)

Αυτές αφορούν τις ποικίλες εκφραστικές επιλογές του συγγραφέα και ενδέχεται να συσχετίζονται με τις επικοινωνιακές του προθέσεις. Εδώ ανήκουν ερωτήσεις σχετικές με:

−    το ρηματικό πρόσωπο
−    την έγκλιση και τη σύνταξη, ανάλογα αν θέλει να δείξει βεβαιότητα, μετριασμό της βεβαιότητας, αν θέλει να εκφράσει ορισμένη κρίση/υπόθεση ή να επιβάλει/ να προτρέψει/ κ.λπ.
−    την επιλογή ρηματικής ή ονοματικής σύνταξης
−    τις λεκτικές επιλογές, τις λειτουργίες της γλώσσας (ιδίως την αναφορική / κυριολεκτική και την ποιητική/ μεταφορική) και το ύφος (οικείο ή επίσημο).
−    τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί: σχήματα λόγου, εικόνες, στίξη, ειρωνεία
−    την αναζήτηση συνώνυμων λέξεων και εκφράσεων με τον παράλληλο μετασχηματισμό σε πιο οικείο ή πιο επίσημο επίπεδο ύφους
−    τη σύνταξη (παράταξη ή υπόταξη/ μικροπερίοδο ή μακροπερίοδο λόγο, ασύνδετο ή πολυσύνδετο) και το ύφος (καθημερινό ή επίσημο/ απλό ή λόγιο) που σχετίζεται με αυτήν
−    την επιλογή της ενεργητικής ή παθητικής σύνταξης, τη μετατροπή από τη μία στην άλλη και τη διαφορά στη μεταξύ τους σημασία
−    τη μετατροπή από ευθύ σε πλάγιο λόγο
−    τη χρήση των ρητορικών ερωτήσεων

Τονίζουμε ότι δεν υπάρχουν «έτοιμες» απαντήσεις για όλες τις παραπάνω περιπτώσεις. Πολλές φορές η πρωτοτυπική/ αρχική σημασία που δίνει το λεξικό ή η γραμματική διαφοροποιείται ανάλογα με το κείμενο και τα συμφραζόμενά του. Για παράδειγμα το α΄ ενικό πρόσωπο μπορεί πρωτοτυπικά να σημαίνει οικειότητα ή εξομολογητικό τόνο, αλλά σε ένα επιστημονικό ή πολιτικό κείμενο μπορεί να δηλώνει απλώς την ευθύνη του συγγραφέα. Σε τέτοια περίπτωση η απάντηση «δηλώνει την οικειότητα» μπορεί να ακούγεται α-νόητη.

Σε κάθε περίπτωση το πώς (οι γλωσσικές επιλογές, η μορφή) σχετίζεται στενά με το τι (το περιεχόμενο, το νόημα).

Επομένως, οι ορθές απαντήσεις προϋποθέτουν να έχει κατανοήσει ο αναγνώστης / μαθητής πολύ καλά το κείμενο.

VI. Η οργάνωση του κειμένου

Τα ποικίλα κείμενα οργανώνονται διαρθρώνονται με ποικίλους τρόπους. Άλλα έχουν αυστηρής και λογική οργάνωση και άλλα πιο ελεύθερη. Μπορεί να ζητηθεί η οργάνωση του κειμένου

−    προκειμένου για λογικά οργανωμένα κείμενα τα μέρη τους: πρόλογος ή εισαγωγή / κύριο μέρος / επίλογος· το κύριο μέρος μπορεί να περιέχει επιμέρους ενότητες
−    στα πιο ελεύθερα κείμενα: το θέμα, οι ιδέες γύρω από αυτό, η σύνδεσή τους
−    η οργάνωση  παραγράφου και ο σκοπός που αυτή επιτελεί
−    οι δείκτες συνοχής του κειμένου, ο τρόπος διάρθρωσης των ιδεών

VIΙ. Ερωτήσεις κατανόησης και ερμηνείας (παραδείγματα ερωτήσεων 2, 3, 12, 14, 17)

Γενικότερα σε αυτές τις ερωτήσεις μπορεί να ζητηθεί να εντοπιστούν:

−    οι σκοποί, οι προθέσεις του συγγραφέα
−    οι απόψεις του συγγραφέα
−    ο εντοπισμός της θέσης που παίρνει
−    οι ισχυρισμοί, τα επιχειρήματα και τα τεκμήρια που χρησιμοποιεί
−    ο συσχετισμός των ιδεών με το κοινωνικό - ιστορικό - πολιτισμικό πλαίσιο (οπότε μπορεί να αξιοποιηθεί και το εισαγωγικό σημείωμα –εάν υπάρχει- αλλά και κειμενικές αναφορές)

VIIΙ. Κλειστές ερωτήσεις κατανόησης (παράδειγμα 1)

Σε περίπτωση ερωτήσεων ΣΩΣΤΟΥ/ΛΑΘΟΥΣ ή πολλαπλής επιλογής, πιθανότατα θα ζητηθεί να τεκμηριώσει ο μαθητής την απάντησή του. Το αίτημα της τεκμηρίωσης μπορεί να τεθεί με δύο τρόπους:

−    να τεκμηριώσετε παραθέτοντας σχετικά αποσπάσματα από το κείμενο.
−    να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

Πιθανότερος τρόπος είναι ο πρώτος. Ο μαθητής πρέπει να επιλέξει το καταλληλότερο απόσπασμα, αυτό που ταιριάζει περισσότερο στην απόφανσή του. Στην περίπτωση που το απόσπασμα δεν είναι απολύτως σαφές, αν και είναι το καταλληλότερο, μπορεί να προστεθεί μια πολύ συνοπτική εξήγηση της επιλογής.

Στην περίπτωση που ζητηθεί αιτιολόγηση και πάλι πρέπει ο μαθητής να φροντίσει να είναι σαφής, ακριβής και συνοπτικός, όχι περιττά φλύαρος.

ΙΧ. Ανοιχτές ερωτήσεις κατανόησης (παράδειγμα 10)

Σε αυτές τις ερωτήσεις η απάντησή πρέπει να είναι σαφής και ακριβής, πλήρης στο βαθμό που επιτρέπει το όριο των λέξεων. Ο μαθητής πρέπει να φροντίσει να μην αντιγράψει ή παραφράσει το κείμενο, αλλά να γράψει την άποψή του /σχόλιό του με δικά του λόγια.

Το Γ θέμα (λογοτεχνία): το ερμηνευτικό σχόλιο

Αν το Β θέμα με το πλήθος των ερωτήσεων και το εύρος της βαθμολόγησής του είναι το πιο περίπλοκο, το Γ θέμα είναι το πιο ακανθώδες. Στην πραγματικότητα είναι το μόνο θέμα που αφορά τη λογοτεχνία και δικαιολογεί τον όρο της συνεξέτασης. Περιορισμένη, αλλά όχι αμελητέα είναι και η βαθμολογική του βαρύτητα αφού συμμετέχει 15% στον τελικό βαθμό.

Σύμφωνα με το εγχειρίδιο του μαθητή και το εκεί γλωσσάρι όρων:

Ερμηνευτικό Σχόλιο

Είναι ένα γραπτό σχόλιο, περιορισμένης έκτασης, που περιλαμβάνει την ανάπτυξη αφενός του βασικού, για τους/τις μαθητές/τριες, ερωτήματος/θέματος του κειμένου και αφετέρου της ανταπόκρισής τους σε αυτό.

Στο ερμηνευτικό σχόλιο, ο/η μαθητής/-τρια δεν περιορίζεται στο «τι λέει το κείμενο» αλλά επεκτείνεται στο «τι σημαίνει για τον/την ίδιον/-α». Με τη συγγραφή του ερμηνευτικού σχολίου, διευκολύνεται η ανάδυση του «εγώ» και «ελέγχεται» σύνθετα ο βαθμός εκπλήρωσης του γενικού και των ειδικότερων σκοπών διδασκαλίας του μαθήματος.

Ερώτημα/Θέμα

Είναι το ερώτημα που προκαλείται στον αναγνώστη/στην αναγνώστρια, όταν διαβάζει ένα λογοτεχνικό κείμενο και απορρέει από αυτό που ο καθένας πιστεύει ότι είναι το πιο κρίσιμο θέμα συζήτησης που θέτει το κείμενο. Το «ερώτημα» δεν είναι μια οποιαδήποτε ερώτηση, διευκρινιστικού, λ.χ., τύπου· η απάντησή του δεν περιέχεται συνήθως ούτε αποκλειστικά στο κείμενο. Αντίθετα, το «ερώτημα» παράγεται από έναν βαθύ πυρήνα σιωπής μέσα στο κείμενο και επιδέχεται πολλές απαντήσεις. Ερώτημα, λ.χ., για το ποίημα Περιμένοντας τους βαρβάρους του Κ. Π. Καβάφη θα μπορούσε να είναι το «Ποιοι είναι οι βάρβαροι; Τι συμβολίζουν» ή «Γιατί εκείνοι που τους περιμένουν δείχνουν να τους έχουν τόση ανάγκη;»·όχι, όμως, «τι ήταν οι ύπατοι και οι συγκλητικοί;». Οι τοποθετήσεις των αναγνωστών/-τριών στο ερώτημα συνθέτουν σταδιακά μια πολλαπλή ερμηνεία. Για παράδειγμα, στο δεύτερο ερώτημα για το ποίημα Περιμένοντας τους βαρβάρους θα μπορούσαν να ακουστούν απόψεις, όπως: «για να τους βγάλουν από την αποχαύνωση του πολιτισμού» ή «για να αποτινάξουν τις ευθύνες τους για το αδιέξοδο στο οποίο περιήλθαν» κ.ά. Επειδή το θέμα συνδέεται με την οπτική και τα επίπεδα ανάγνωσης του καθενός και της καθεμιάς, τα θέματα είναι ρευστά και ποικίλλουν.

Σύμφωνα με το ΦΕΚ αξιολόγησης:

Το τρίτο θέμα σχετίζεται με το λογοτεχνικό κείμενο και αφορά στην παραγωγή ερμηνευτικού σχολίου, με το οποίο επιδιώκεται οι μαθητές και οι μαθήτριες, αφενός να αναπτύσσουν κρίσιμα θέματα/ερωτήματα που πραγματεύεται το λογοτεχνικό κείμενο, αξιοποιώντας συνδυαστικά κειμενικούς δείκτες ή και στοιχεία συγκειμένου, αφετέρου να τοποθετούνται/ανταποκρίνονται στα θέματα/ερωτήματα αυτά, τεκμηριώνοντας τις προσωπικές τους θέσεις. Η προβλεπόμενη έκταση της απάντησης μπορεί να κυμαίνεται από 100 έως 200 λέξεις.

Το τρίτο θέμα βαθμολογείται με 15 μονάδες.

Και στις συμπληρωματικές οδηγίες του ΥΠΑΙΘ, Ιανουάριος 2020

Το «ερμηνευτικό σχόλιο» στις γραπτές εξετάσεις αποτελεί σχόλιο, περιορισμένης έκτασης (π.χ. 100-150 λέξεις ή 150-200 λέξεις), που περιλαμβάνει την ανάπτυξη αφενός του βασικού, για τους/τις μαθητές/τριες, ερωτήματος/θέματος του κειμένου και αφετέρου της ανταπόκρισης τους σε αυτό. Στο ερμηνευτικό σχόλιο, ο/η μαθητής/-ήτρια δεν περιορίζεται στο «τι λέει το κείμενο» αλλά επεκτείνεται στο «τι σημαίνει για τον/την ίδιον/-α». Στην εκφώνηση του ερωτήματος είτε γίνεται αναφορά σε κειμενικούς δείκτες είτε όχι, οι μαθητές/τριες, κατά τη διδασκαλία, ασκούνται συστηματικά, για να είναι σε θέση να τεκμηριώνουν την ερμηνεία τους με στοιχεία του κειμένου. Επομένως, το ερώτημα «πώς το λέει» το κείμενο δεν μπορεί να αγνοείται.

Ενδεικτική πορεία για τη συγγραφή του ερμηνευτικού σχολίου είναι, μετά την ανάγνωση του κειμένου και πριν ξεκινήσει να γράψει το «σχόλιό» του/της, ο/η μαθητής/-ήτρια να εντοπίσει ποιο είναι, κατά τη γνώμη του/της, το θέμα του κειμένου. Να καταγράψει στη συνέχεια το ερώτημα ή τα ερωτήματα που απορρέει/-ουν από τον τρόπο που χειρίζεται ο/η συγγραφέας το θέμα του/της. Τέλος, ο/η μαθητής/-ήτρια να αξιολογήσει ποιο από τα ερωτήματα παρουσιάζει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τον ίδιο/-α και σε αυτό να στηρίξει το ερμηνευτικό του/της σχόλιό. Στη συνέχεια, κατά τη συγγραφή του σχολίου οι μαθητές και οι μαθήτριες οφείλουν να τεκμηριώσουν με αναφορές στο κείμενο ή σε συγκεκριμένους κειμενικούς δείκτες τις απαντήσεις τους.

Οι διατυπώσεις του ερωτήματος  μπορεί ενδεικτικά να είναι:

1.Να σχολιάσεις εκείνο το θέμα, από όσα θέτει το κείμενο, που κρίνεις πιο σημαντικό. Τεκμηρίωσε τη θέση σου.

2. Να διατυπώσετε το ερμηνευτικό σας σχόλιο για το ποίημα/αφήγημα κ.λπ.

3. Ποιο είναι το ερώτημα που, κατά τη γνώμη σας, θέτει το κείμενο “mal du depart” του Νίκου Καββαδία; Ποια είναι η απάντηση του ποιητικού υποκείμενου σ’ αυτό; Ποια είναι η δική σας απάντηση;

4. «Θεσσαλονίκη, Μέρες του 1969 μ. Χ.»: Ποιο είναι το ερώτημα που προκύπτει, κατά τη γνώμη σας, από τους στίχους 15 και 17 του ποιήματος; Αυτό το θέμα τι σημαίνει για εσάς;

5. «Ένα παιδί μετράει τα άστρα»: Να παρουσιάσεις τη συναισθηματική κατάσταση του δάσκαλου, όπως αυτή εμφανίζεται στο απόσπασμα. Εννοείται ότι η γνώμη σου είναι ανάγκη να στηριχθεί σε δείκτες του κειμένου.

6. Ποιο είναι κατά τη γνώμη σου το θέμα που θέτει το διήγημα Φουραντάν (200-300 λέξεις)

7. Ποιο είναι το αίτημα που διατυπώνει το ποιητικό υποκείμενο; Με ποιον τρόπο το ενισχύει και γιατί είναι δύσκολο να πραγματωθεί; Το σχόλιό σου να στηριχτεί σε κειμενικά στοιχεία και να εκτείνεται σε 100-150 λέξεις.

8. Ποιο είναι το θέμα του ποιήματος (Κείμενο 3); Ποια είναι η άποψή σου για τον τρόπο που το αντιμετωπίζει το ποιητικό υποκείμενο; (100-150 λέξεις)

9. Να γράψετε το ερμηνευτικό σας σχόλιο (120-150 λέξεις) για το ποίημα, εστιάζοντας στον διάλογο που αναπτύσσεται σε αυτό. (15 μονάδες)

10. Ποιο είναι το ερώτημα που θίγει το κείμενο και ποια απάντηση δίνει κατά την άποψή σου το κείμενο; Ποια είναι η στάση σου σε αυτό το ερώτημα/θέμα; Να τεκμηριώσεις την άποψή σου με κειμενικούς δείκτες.

11.Ποιο είναι το ερώτημα που θίγει το κείμενο και ποια απάντηση δίνει κατά την άποψή σου το κείμενο; Να τεκμηριώσεις την άποψή σου με κειμενικούς δείκτες. Ποια είναι η στάση σου σε αυτό το ερώτημα/θέμα;

12.Ποιο είναι για σένα το θέμα/ερώτημα που θέτει το κείμενο. Κάνε μια σύντομη τοποθέτηση.

13. Συγκρίνοντας την αρχή με το τέλος του έργου ποιο νομίζεις είναι το θέμα/ερώτημα που θέτει το κείμενο;

14. Ποια πορεία διήνυσε ο χαρακτήρας από την αρχή έως το τέλος του έργου; Πώς αυτή η πορεία συνδέεται με το θέμα/ερώτημα που θέτει το κείμενο;

Μερικές βασικές οδηγίες για την ανάπτυξη του ερμηνευτικού σχολίου:

−    Ο μαθητής οφείλει να διαβάζει πολύ προσεκτικά την εκφώνηση (αυτό ισχύει για όλες τις εκφωνήσεις και για όλα τα μαθήματα). Υπάρχει περίπτωση το ερώτημα του Γ θέματος να αποκλίνει από το σύνηθες. Για παράδειγμα, τα ερωτήματα 4,5,7 αποκλίνουν από τις συνηθισμένες διατυπώσεις, δεν έχουν τη συνηθισμένη μορφή. Ο μαθητής απαντά στο συγκεκριμένο ερώτημα και όχι σε αυτό που έχει έτοιμο στο μυαλό του.

−    Κάθε μαθητής πρέπει να προσέξει ώστε να μην παγιδευτεί από τις ιδέες και τα θέματα των μη λογοτεχνικών κειμένων. Μπορεί ο τίτλος ή κάποιο στοιχείο του λογοτεχνικού κειμένου να ταιριάζει με τα μη λογοτεχνικά, αλλά το βασικό θέμα ή ερώτημα να είναι ολωσδιόλου διαφορετικό. Δεν είναι υποχρεωτικό να είναι ομόθεμα τα μη λογοτεχνικά κείμενα με το λογοτεχνικό.

−    Στη διατύπωση του θέματος ή του ερωτήματος ο μαθητής/ αναγνώστης δεν περιορίζεται στις πολύ συγκεκριμένες καταστάσεις/ συναισθήματα/ γεγονότα που εμπεριέχονται στο κείμενο, αλλά γενικεύει σχετικά με την ανθρώπινη κατάσταση που το κείμενο αντιπροσωπεύει (βλ. και γλωσσάρι σχολικού εγχειριδίου).

−    Για τον παραπάνω λόγο το ερμηνευτικό σχόλιο δεν μπορεί να περιορίζεται στην αναδιήγηση του αρχικού κειμένου. Πρέπει να εντοπιστούν και να γραφτούν και τα νοήματα που κρύβονται σε αυτό, η «ανθρώπινη κατάσταση».

−    Προκειμένου για το θέμα σε σχέση με το ερώτημα (όπως οι όροι εισάγονται στις τελευταίες οδηγίες του ΥΠΑΙΘ όπου φαίνεται να διακρίνεται θέμα και ερώτημα) μία πιθανή προσπέλαση είναι ότι το θέμα είναι το ευρύτερο ζήτημα, το γενικότερο συναίσθημα/ κατάσταση/ συνθήκη που θίγεται στο ποιητικό ή πεζό κείμενο.

Το ερώτημα είναι «το πιο κρίσιμο θέμα συζήτησης που θέτει το κείμενο», οι ιδιαίτερες πτυχές που εμφανίζονται από τον τρόπο που χειρίζεται το θέμα ο δημιουργός, ο «πυρήνας προβληματισμού» που προκύπτει από το κείμενο. Για παράδειγμα, θέμα «η καταπίεση»/ ερώτημα «πώς αλλάζει αυτή τον τρόπο σκέψης» ή θέμα «ο έρωτας»/ μπορεί να κάνει τον άνθρωπο να χάσει τον εαυτό του;

−    Στη διατύπωση του θέματος / ερωτήματος ο μαθητής οφείλει να λάβει υπόψη του ολόκληρο το κείμενο. Το θέμα δεν πρέπει να αφορά ή να σχετίζεται με ένα σημείο του κειμένου αλλά με ολόκληρο το κείμενο.

−    Όποια ερμηνεία ή απάντηση στο σημαντικό ερώτημα του ποιήματος επιλέξει ο μαθητής την ακολουθεί πιστά και με συνέπεια σε ολόκληρο το ερμηνευτικό σχόλιο. Δεν μπορεί να αλλάζει διάφορα θέματα μέσα στην απάντησή του.

−    Ακόμη και αν στο ερώτημα δεν υπάρχει η πρόσθετη ερώτηση «Ποια είναι η στάση σου σε αυτό το ερώτημα/θέμα», καλό είναι ο μαθητής να γράψει την άποψη/ στάση του. Από τις διευκρινιστικές οδηγίες μοιάζει να θεωρείται επιβεβλημένο «Στο ερμηνευτικό σχόλιο, ο/η μαθητής/-ήτρια δεν περιορίζεται στο «τι λέει το κείμενο» αλλά επεκτείνεται στο «τι σημαίνει για τον/την ίδιον/-α».

−    Στην κατάθεση της στάσης του ο μαθητής πρέπει να  γράψει τα συναισθήματα/ ιδέες του για την ανθρώπινη κατάσταση. Δεν πρέπει να απαντά σαν να γράφει κοινωνιολογία ή έκθεση ιδεών, με τα «έτοιμα σχήματα» από την έκθεση και τον συνηθισμένο ξύλινο λόγο.

−    Ο σχολιασμός του θέματος ή η ανάπτυξη του βασικού ερωτήματος τεκμηριώνεται  πάντοτε με αναφορές στο κείμενο (στοιχεία του κειμένου) ή κειμενικούς δείκτες. Αυτό ο μαθητής πρέπει να το κάνει ακόμη και αν δεν ζητείται ρητά από την εκφώνηση. Άλλωστε, έτσι επιτυγχάνεται η ισορροπία υποκειμενικής πρόσληψης και τεκμηρίωσης/ συναισθήματος και λογικής.

−    Οι αναφορές ή παραπομπές σε κειμενικά στοιχεία ή κειμενικούς δείκτες  πρέπει  να διαπλέκονται με την απάντηση / ανάπτυξη. Για παράδειγμα, δεν είναι αποτελεσματική μία απαρίθμηση ή ένας «κατάλογος» αναφορών που τίθεται στο τέλος του κειμένου.

−    Ανάλογα, ο μαθητής επικαλείται εκείνα τα στοιχεία του κειμένου ή εκείνους τους δείκτες στους οποίους βασίστηκε για να εντοπίσει και να αναπτύξει το ερώτημα/ θέμα· εκείνους, δηλαδή, που ταιριάζουν με την ανάλυσή του και όχι οτιδήποτε συμπληρώνει τυπικά και όχι ουσιαστικά την απάντησή.

−    Η αναφορά κειμενικών στοιχείων, αποσπασμάτων  πρέπει να γίνεται με τρόπο σαφή και κατανοητό στον αναγνώστη. Δεν είναι κατανοητή, π.χ., η παραπομπή σε ένα κειμενικό απόσπασμα 2-3 γραμμών με τη μνεία μόνον της πρώτης και της τελευταίας λέξης και αποσιωπητικά. Οπότε ο μαθητής είτε γράφει περιληπτικά το απόσπασμα συμπληρώνοντας με δικά του λόγια είτε διαλέγει ένα πολύ αντιπροσωπευτικό σημείο και το γράφει μέσα σε εισαγωγικά, παραλείποντας με αποσιωπητικά ελάχιστα τμήματά του. Γενικώς, πρέπει να είναι αμέσως κατανοητό στον αναγνώστη σε ποιο ακριβώς σημείο του κειμένου αναφέρεται ο μαθητής.

Βεβαίως υπάρχει η αγωνία για το όριο των λέξεων και, δυστυχώς, δεν έχει με σαφήνεια διευκρινιστεί αν τα κειμενικά αποσπάσματα προσμετρώνται στις λέξεις· κανονικά δεν θα πρέπει, αλλά…. Οφείλει, λοιπόν, ο μαθητής να διαχειριστεί συνετά τις κειμενικές αναφορές, χωρίς όμως να θυσιάσει τη σαφήνεια της απάντησής του.

Το Δ θέμα: η παραγωγή λόγου

Το Δ θέμα φαίνεται να είναι πιο οικείο στους/στις μαθητές/τριες, εφόσον η παραγωγή λόγου -παρά τις όποιες διαφοροποιήσεις- αποτελεί σταθερό θέμα στις εξετάσεις. Οι προφανείς και άμεσες διαφορές από το αντίστοιχο θέμα των προηγούμενων χρόνων είναι:

α) η μείωση της ζητούμενης έκτασης σε 300-400 λέξεις (πριν ήταν 550-600)

β) η μείωση της βαθμολογικής βαρύτητας σε 30 μονάδες (πριν ήταν 40)

Όμως, πέρα από τις προφανείς υπάρχουν και άλλες διαφορές που καλό είναι να έχουν κατά νου οι μαθητές. Και πρόκειται για διαφορές τόσο στην ουσία των θεμάτων όσο και στις στρατηγικές γραφής που θα ακολουθήσουν οι υποψήφιοι.

Πριν από τις όποιες συμβουλές, αρχίζουμε από τις ρυθμίσεις και τις οδηγίες αξιολόγησης.

Σύμφωνα με το ΦΕΚ αξιολόγησης:

Το τέταρτο θέμα σχετίζεται με τα μη λογοτεχνικά κείμενα και αφορά στη γραπτή παραγωγή κριτικού λόγου, 300 έως 400 λέξεις (ανάλογα με τη βαρύτητα του θέματος), το οποίο ανταποκρίνεται σε συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο (σκοπό, πομπό, αποδέκτες, κειμενικό είδος) και ζητεί από τους μαθητές/τριες την ανάπτυξη τεκμηριωμένης προσωπικής γνώμης, τη συμφωνία ή τη διαφωνία τους με προβλήματα, θέσεις, στάσεις, στερεότυπα, προκαταλήψεις κ.ά. που θέτει το κείμενο/θέτουν τα κείμενα αναφοράς.

Σύμφωνα με τις συμπληρωματικές οδηγίες του ΥΠΑΙΘ, Ιανουάριος 2020

Το Θέμα Δ σχετίζεται με τα μη λογοτεχνικά κείμενα και αφορά τη γραπτή παραγωγή κριτικού λόγου 300 έως 400 λέξεων (ανάλογα με τη βαρύτητα του θέματος).

1.    Υπηρετεί συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο (σκοπό, πομπό, αποδέκτες, κειμενικό είδος).

2.    Σε αυτό ζητείται από τους/τις μαθητές/-ήτριες η ανάπτυξη τεκμηριωμένης προσωπικής γνώμης ως προς τη συμφωνία ή τη διαφωνία τους με προβλήματα, θέσεις, στάσεις, στερεότυπα, προκαταλήψεις κ.α.. που θέτει το κείμενο / θέτουν τα κείμενα αναφοράς.

3.    Όταν γίνεται λόγος για «αξιοποίηση πληροφοριών και βασικών εννοιών του κειμένου αναφοράς»,  επισημαίνεται η αξιολόγηση της κρίσης του/της μαθητή/- ήτριας, στον βαθμό που λαμβάνει υπόψη ή αγνοεί σημαντικές πτυχές του προβληματισμού, όπως αυτές προβάλλονται στο κείμενο (ή στα κείμενα) αναφοράς.

4.    Αυτό δεν σημαίνει την αντιγραφή ιδεών των κειμένων αναφοράς, την αυτούσια αναπαραγωγή και τον σχολιασμό τους.

5.    Αποτιμάται η δημιουργική αφομοίωση και η αξιοποίηση του περιεχομένου ή των απόψεων που περιλαμβάνονται σε αυτά, για την παραγωγή τεκμηριωμένης θέσης, για τη συγκρότηση  της στάσης του/της μαθητή/-ήτριας, της συμφωνίας ή διαφωνίας ως προς το ζητούμενο.

6.    Οι μαθητές/-ήτριες, δηλαδή, λαμβάνουν υπόψη  τα κείμενα αναφοράς με σκοπό να τοποθετηθούν κριτικά με βάση τα προσωπικά τους βιώματα, να πάρουν δηλαδή θέση απέναντι σε ένα θέμα ή ερώτημα που τίθεται ως ζητούμενο. Γι' αυτό και τα κείμενα αναφοράς πρέπει να κινητοποιούν τη σκέψη των μαθητών/-τριών και να τους προκαλούν να πάρουν θέση.

7.    Τα ερωτήματα που τίθενται σε κάθε θέμα πρέπει να είναι τόσα και τέτοια ώστε να μπορούν να απαντηθούν με σαφήνεια και επάρκεια στο όριο των λέξεων που έχει τεθεί.

Ενδεικτικές εκφωνήσεις θέματών παραγωγής λόγου:

1.    Αξιοποιώντας δημιουργικά τις πληροφορίες (π.χ. επιχειρήματα, ιδέες, εκφράσεις κ.α.) από το κείμενο ή τα κείμενα αναφοράς με την ιδιότητά σας ως μαθητές/μαθήτριες να αναπτύξετε τις απόψεις σας σχετικά .... Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου το οποίο θα δημοσιευτεί στο περιοδικό του σχολείου σας (γύρω στις 350 λέξεις).

2.    Ο αρθρογράφος υποστηρίζει τη θέση ότι .... Εσείς συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τη θέση αυτή; Να υποστηρίξετε τη γνώμη σας σε ένα κείμενο 350 λέξεων, το οποίο θα έχει τη μορφή διαδικτυακής επιστολής προς αυτόν.

3.    Στο κείμενο παρουσιάζονται κάποια προβλήματα που έχει το σύγχρονο σχολείο. Ποιο από τα προβλήματα αυτά θεωρείτε ως το πιο σημαντικό; Να εξηγήσετε την άποψή σας και να προτείνετε τεκμηριωμένα κάποιους ενδεικτικούς τρόπους επίλυσης του αξιοποιώντας τη δική σας μαθητική εμπειρία. Το κείμενό σας να έχει τη μορφή και το ύφος της ομιλίας σε μια εκδήλωση στο σχολείο σας (γύρω στις 350 λέξεις).

4.    Λαμβάνοντας υπόψη τη θέση του αρθρογράφου στο κείμενο αναφοράς Ι, καλείστε να τοποθετηθείτε στο εξής ερώτημα: Θεωρείτε ότι....
Είδος κειμένου: Άρθρο

Πομπός: Μαθητής/Μαθήτρια

Μέσο: Εφημερίδα πανελλαδικής κυκλοφορίας Αποδέκτης: Ευρύ αναγνωστικό κοινό

Όριο λέξεων: 350 λέξεις

5.    Ποια η γνώμη σου σχετικά με την άποψη που διατυπώνεται από πολλούς σήμερα ότι ο άνθρωπος είναι όσο ποτέ άλλοτε ελεύθερος να αποφασίζει και να επιλέγει στη ζωή του όσα ο ίδιος επιθυμεί;

Είδος κειμένου: Επιχειρηματολογικό

Περίσταση επικοινωνίας: Αγώνας επιχειρηματολογίας Ιδιότητα: Μαθητής/-ήτρια

6.    Υπόθεσε ότι συμμετέχεις σε συζήτηση σε γνωστή σελίδα κοινωνικής δικτύωσης με θέμα την κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπων. Να εκθέσεις σε 300-400 λέξεις την προσωπική σου γνώμη σχετικά με το αν η ευγένεια είναι έμφυτη ή επίκτητη ιδιότητα. Για την οργάνωση του κειμένου σου μπορείς να αξιοποιήσεις στοιχεία από τα κείμενα αναφοράς.

Όπως γράψαμε και στην αρχή οι μαθητές αισθάνονται μεγαλύτερη οικειότητα με το Δ θέμα, καθώς ανήκει στην «παραδοσιακή» περιοχή της παραγωγής λόγου. Η οικειότητα αυτή έχει τα καλά της (αφορούν κυρίως την ψυχική και νοητική στάση) και τα κακά της, καθώς το Δ θέμα παραμένει το πιο «μολυσμένο» από «συνταγές», «έτοιμο υλικό», στερεότυπες ιδέες, ξύλινη γλώσσα.

Θα ξεκινήσουμε, λοιπόν, ανορθόδοξα· με όσα ο μαθητής πρέπει να αποφύγει. Με βάση όσα προβλέπουν η εγκύκλιος αξιολόγησης και οι σχετικές οδηγίες ο μαθητής πρέπει να παραγάγει κριτικό λόγο και τεκμηριωμένη προσωπική άποψη, αξιοποιώντας τα κείμενα αναφοράς. Επομένως:

−    Δεν χρειάζεται κανενός τύπου «έτοιμο υλικό»: αυτό όχι μόνον δεν βοηθάει αλλά μπορεί και να βλάψει, καθώς εντοπίζεται εύκολα από έμπειρους βαθμολογητές.

−    Είναι περιττή, επικίνδυνη και ατελέσφορη η προσπάθεια να γράψει ο μαθητής με γλώσσα και ύφος που δεν του «ανήκουν»· να προσπαθήσει, δηλαδή, να μιμηθεί το ύφος έμπειρων συγγραφέων.

−    Δεν πρέπει ο μαθητής να ανακαλεί καταλόγους ιδεών και επιχειρημάτων που, ενδεχομένως, έχει αποστηθίσει.

Και τι πρέπει να κάνει ο υποψήφιος;

1.    Οφείλει να διαβάσει προσεκτικά και να κατανοήσει τα κείμενα αναφοράς. Διότι, όπως φαίνεται και από τις επίσημες οδηγίες- βλ. συμπληρωματικές οδηγίες ΥΠΑΙΘ: β, γ, δ, ε-  η κατανόηση και αξιοποίηση των κειμένων είναι αναγκαία για την επιτυχή ανάπτυξη του Δ θέματος.

2.    Το πλέον πιθανό είναι ότι θα κληθεί να γράψει ένα κείμενο επιχειρηματολογικού τύπου. Ωστόσο θα πρέπει να πάρει υπόψη του το επικοινωνιακό πλαίσιο που θέτει η εκφώνηση (συμπληρωματικές οδηγίες α):

-ότι είναι ο «πομπός», ο συντάκτης του συγκεκριμένου κειμένου και ότι ενδέχεται να του αποδίδονται, από την εκφώνηση, ορισμένα χαρακτηριστικά, π.χ. μέλος του 15μελους, δημότης, πολίτης, νέος κ.ά.

-τον σκοπό για τον οποίο γράφει, π.χ. να πείσει, να εξηγήσει, να ευαισθητοποιήσει, να καταγγείλει, κ.λπ.

-τους αποδέκτες του κειμένου του, π.χ. φίλος, επίσημο ακροατήριο, δημόσια αρχή, δημόσιο πρόσωπο κ.ά.

- τον κειμενικό τύπο, π.χ. ομιλία, επιστολή, άρθρο κ.ά.

Τα τέσσερα αυτά χαρακτηριστικά έχουν σημασία γιατί προσδιορίζουν τις γλωσσικές επιλογές και το ύφος του κειμένου. Η εναρμόνιση του κειμένου με το επικοινωνιακό πλαίσιο, όπως αυτό προκύπτει από την εκφώνηση, κανονικά παίζει ρόλο στην αξιολόγηση. Χαρακτηριστικούς περιορισμούς σχετικούς με το επικοινωνιακό πλαίσιο περιέχουν όλες οι ενδεικτικές εκφωνήσεις των συμπληρωματικών οδηγιών. Για παράδειγμα στην 1η ενδεικτική εκφώνηση:

Πομπός: μαθητής (πρβλε με την ιδιότητά σας ως μαθητές/μαθήτριες).

Κειμενικός τύπος: άρθρο στο σχολικό περιοδικό.

Αποδέκτες: αν και δεν ορίζονται ρητά, συνάγονται από τον κειμενικό τύπο: τα μέλη της σχολικής κοινότητας (συμμαθητές, εκπαιδευτικοί, γονείς, ίσως συνδρομητές του περιοδικού)· σε κάθε περίπτωση ένα μεικτό κοινό, στο οποίο, όμως, προτεραιότητα έχει η μαθητική κοινότητα.

Σκοπός: επίσης δεν ορίζεται ρητά. Το θέμα ζητά να αναπτύξουν οι μαθητές απόψεις δικές τους (τις οποίες θα δημοσιεύσουν στο σχολικό περιοδικό). Πρέπει λοιπόν να έχει προσδιορίσει ο μαθητής τον σκοπό που γράφει το άρθρο του, πιθανότατα να εξηγήσει ή να πείσει για την ορθότητα των απόψεών του

3.    Ο μαθητής πρέπει να προσέξει πολύ τι ακριβώς του ζητείται από το ή τα ερωτήματα /ζητούμενα του θέματος. Γι’ αυτό και πρέπει να αποφύγει τις όποιες συνταγές. Είναι διαφορετικό, π.χ., να ζητούνται «φαινόμενα», «εκδηλώσεις», «δραστηριότητες» και διαφορετικό να ζητιούνται «αίτια».

4.    Κοντολογίς, δεν υπακούουν όλα τα θέματα στο σχήμα «αίτια- αποτελέσματα- λύσεις». Άλλα ερωτήματα (π.χ φαινόμενα βίας ή φαινόμενα εκφυλισμού του αθλητισμού)  ζητούν διαπιστώσεις και «περιγραφές»· σε αυτά επιστρατεύεται η εξήγηση όπου είναι απαραίτητο για να καταδειχθεί η σχέση του επιλεγμένου φαινομένου με τη βία ή τον εκφυλισμό. Άλλα ζητούν τεκμηρίωση, άλλα αξιολόγηση, κ.ο.κ.

5.    Ο μαθητής πρέπει να σκεφτεί τη στάση του, την άποψή του πάνω στο θέμα. Άλλωστε, όπως ρητά δηλώνεται από τις οδηγίες: «στ. Οι μαθητές/-ήτριες, λαμβάνουν υπόψη  τα κείμενα αναφοράς με σκοπό να τοποθετηθούν κριτικά με βάση τα προσωπικά τους βιώματα, να πάρουν δηλαδή θέση απέναντι σε ένα θέμα ή ερώτημα που τίθεται ως ζητούμενο». Για παράδειγμα στην 6η ενδεικτική εκφώνηση το ζητούμενο είναι «το αν η ευγένεια είναι έμφυτη ή επίκτητη ιδιότητα». Ο μαθητής είναι ελεύθερος να καταθέσει την άποψή του όποια και να είναι αυτή. Για να τη συνθέσει θα πρέπει να:

-αξιοποιήσει -προσοχή, ως ερέθισμα, διαλεκτική ανάγνωση όχι αντιγραφή- τα κείμενα αναφοράς
-να σκεφτεί τις εμπειρίες, τα βιώματά του, να ανακαλέσει γνώσεις του
-να προβλέψει και να ανασκευάσει την αντίθετη άποψη
-να οργανώσει το υλικό του
-να εκφραστεί κατάλληλα και αποτελεσματικά σε σχέση με το πλαίσιο· στο παράδειγμα της 6ης εκφώνησης το πλαίσιο είναι «συζήτηση σε γνωστή σελίδα κοινωνικής δικτύωσης με θέμα την κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπων». Είναι, ελπίζουμε, κατανοητό ότι ένα τέτοιο κείμενο δεν μπορεί να έχει τα τυποποιημένα χαρακτηριστικά του «σχολικού δοκιμίου». Και πολύ περισσότερο δεν μπορεί να έχει τα χαρακτηριστικά «συνταγών» και «καταλόγων».

6.    Γενικότερα το ύφος, η έκφραση, οι γλωσσικές επιλογές παίζουν ρόλο σε ένα επιτυχημένο γραπτό. Καθώς, σύμφωνα με τις εγκυκλίους και τις οδηγίες, ζητείται κριτικός λόγος, θέση συμφωνίας ή διαφωνίας για ορισμένο ζήτημα, στο κείμενο κυριαρχεί η αναφορική λειτουργία του λόγου. Ωστόσο, ανάλογα με το πλαίσιο και τον ειδικότερο κειμενικό τύπο απαιτούνται ουσιαστικές και όχι μόνον τυπικές προσαρμογές.

7.    Αυτές έχουν να κάνουν με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κειμενικού τύπου, τα οποία έχουν διδαχθεί τα παιδιά και με τα οποία έχουν εξοικειωθεί. Γνωρίζουν, δηλαδή, τα τυπικά αλλά και ουσιαστικά υφολογικά χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν το άρθρο από την ομιλία, την επιστολή, την ημερολογιακή εγγραφή κ.λπ.

8.    Εάν το θέμα έχει περισσότερα από ένα ερωτήματα, αυτά δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως άσχετα μεταξύ τους. Ο μαθητής πρέπει να πάρει υπόψη του και τα δύο ερωτήματα, ώστε να εναρμονίζεται η ανάπτυξή του στο σύνολο. Για παράδειγμα  η η 3η ενδεικτική εκφώνηση «Στο κείμενο παρουσιάζονται κάποια προβλήματα που έχει το σύγχρονο σχολείο. Ποιο από τα προβλήματα αυτά θεωρείτε ως το πιο σημαντικό; Να εξηγήσετε την άποψή σας και να προτείνετε τεκμηριωμένα κάποιους ενδεικτικούς τρόπους επίλυσης του αξιοποιώντας τη δική σας μαθητική εμπειρία Το κείμενό σας να έχει τη μορφή και το ύφος της ομιλίας σε μια εκδήλωση στο σχολείο σας (γύρω στις 350 λέξεις)» περιλαμβάνει δύο ερωτήματα. Ο μαθητής πρέπει:

-να διαβάσει προσεκτικά το κείμενο αναφοράς και να επιλέξει ελεύθερα εκείνο το πρόβλημα που θεωρεί ως πιο σημαντικό
- να εξηγήσει γιατί το θεωρεί πιο σημαντικό
- να διαλέξει ένα –δύο τρόπους που λύνεται το συγκεκριμένο πρόβλημα και όχι γενικώς τα προβλήματα της εκπαίδευσης και, βεβαίως,
-να έχει πάντοτε στο νου του ότι οι επιλογές του πρέπει να «χωρούν» στο όριο των λέξεων

9.    Γενικώς ο μαθητής πρέπει να γράψει ένα κείμενο, όσο γίνεται αυθεντικό / δικό του. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν τηρεί κανόνες που γνωρίζει ή οφείλει να γνωρίζει. Και ο στόχος του πρέπει να είναι αυθεντικός: να εμπλέξει τον αναγνώστη / βαθμολογητή στην πράξη επικοινωνίας, να τον θέλξει, να τον πείσει/ προβληματίσει ή ό,τι άλλο έχει θέσει ως σκοπό του όταν διαμορφώνει τη θέση του.

Τελευταίες σκέψεις: οι ευθύνες των ενηλίκων

Κλείνοντας αυτή τη σειρά των σύντομων οδηγιών θα θέλαμε να επισημάνουμε ότι, εκτός από τους/τις μαθητές/τριες, φέτος «εξετάζεται» η αλλαγή που συντελέστηκε στο γλωσσικό μάθημα με τα τελευταία Προγράμματα Σπουδών.

Το ποια κείμενα θα επιλεχθούν, ποια θέματα θα διατυπωθούν και ποιες οδηγίες ή καθοδήγηση θα υπάρξουν στη διαδικασία της βαθμολόγησης είναι ζητήματα καθοριστικά για το μέλλον των ΠΣ. Αυτά θα κρίνουν αν το μάθημα θα αλλάξει ουσιαστικά, επ’ ωφελεία των μαθητών/τριών, ή θα εγκλωβιστεί, για μια ακόμη φορά, στον υπόρρητο κανόνα ή «παρα-πρόγραμμα» που το διέπει τις τελευταίες δεκαετίες.

Σε αυτό το πλαίσιο μεγάλη βαρύτητα έχει το Δ θέμα. Γιατί, όλοι ξέρουμε ότι είναι το πιο μολυσμένο από συνταγές, τυποποίηση, έτοιμα σχήματα, αντιεπιστημονικές παραδοχές σε όλα τα επίπεδα (μορφής, έκφρασης και περιεχομένου).

Θα είναι η εκφώνηση όντως «κριτική»; Θα πάρει απόσταση από το «βολικό» «γράψτε αιτίες- αποτελέσματα»; Θα προϋποθέτει την κριτική ανάγνωση και αξιοποίηση των κειμένων αναφοράς; Θα είναι απαιτητή η εναρμόνιση του γραπτού με το επικοινωνιακό πλαίσιο; Θα ληφθούν όλα αυτά υπόψη και θα καθορίσουν τη βαθμολόγηση;

Σε λίγες μέρες θα ξέρουμε….

(Από την ομάδα φιλολόγων για τη νεοελληνική γλώσσα και λογοτεχνία της ΠΟΛΥΤΡΟΠΗΣ ΑΡΜΟΝΙΑΣ)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

Τροποποίηση της με αρ. πρωτ. 107268/Δ2/03-07-2019 Υ.Α. (Β΄ 2881) ως προς τον τρόπο εξέτασης του μαθήματος «Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία» της Γ΄ τάξης ΓΕΛ  Αρ. Πρωτ. 124892/Δ2 02-08-2019.

Τεύχος B’ 4441/03.12.2019 ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ TΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ 50091.

Οδηγίες για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας και των Αρχαίων Ελληνικών στη Γ΄ τάξη Ημερήσιου Γενικού Λυκείου και Γ΄ και Δ΄ τάξεις Εσπερινού Γενικού Λυκείου για το σχολικό έτος 2019-2020 Αθήνα, 16-09-2019  Αρ. Πρωτ. 143300/Δ2 με τις εκεί ρουμπρίκες αξιολόγησης.

Για το μάθημα της «Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας» Συμπληρωματικές οδηγίες ΥΠΑΙΘ 9/1/2020 Αθήνα, 09-01-2020  Αρ. Πρωτ. 2376/Δ2
http://iep.edu.gr/images/IEP/Modules/Sj_K2_Extra_Slider/Fakeloi_Ylikou/…
http://www.iep.edu.gr/images/IEP/Modules/Sj_K2_Extra_Slider/Fakeloi_Yli…
http://www.iep.edu.gr/images/IEP/Modules/Sj_K2_Extra_Slider/Fakeloi_Yli…
http://www.iep.edu.gr/images/IEP/Modules/Sj_K2_Extra_Slider/Fakeloi_Yli…
Γεωργιάδου, Α., Δεμερτζή, Κ., Δουζίνα, Μ. (2020). Νεοελληνική Λογοτεχνία. Προσεγγίζοντας το αδίδακτο λογοτεχνικό κείμενο. Αθήνα. Εκδόσεις Πατάκη.
Κόχιλα, Ι., Κυριακουλάκη, Α., Μουντάνου, Ρ. (2019). Σημειώσεις Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Γ΄ Λυκείου. Αθήνα: Πολύτροπη Αρμονία.
Κόχιλα, Ι., Κυριακουλάκη, Α., Μουντάνου, Ρ. (2019). Νεοελληνική Γλώσσα, Γ΄ Λυκείου. Αθήνα: Πολύτροπη Αρμονία.
Μοίρα, Π. (2020). Το ερμηνευτικό σχόλιο στη Λογοτεχνία : η εμπειρία στην τάξη. [Διαθέσιμο στο http://fotodendro.blogspot.com/2020/05/blog-post.html]
Παπαγεωργάκης, Δ. (2020) Το ερμηνευτικό σχόλιο: η αξιολόγηση. [Διαθέσιμο στο https://www.scribd.com/document/448862563/%CE%A4%CE%9F-%CE%95%CE%A1%CE%…]
Τσουκαλάς Π. (2020). Υλικό από την ηλεκτρονική τάξη.
www.agathi.pbworks.com

 

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ:

ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΣΧΟΛΙΟΥ

Συκοφαντικά και υβριστικά σχόλια δεν δημοσιεύονται και διαγράφονται. Επίσης δεν επιτρέπεται στα σχόλια να αναγράφονται links τα οποία διαγράφονται. Το esos δεν φέρει ευθύνη για τα επώνυμα ή ανώνυμα σχόλια που φιλοξενεί. Σε περίπτωση που θεωρείτε πως θίγεστε από κάποιο εξ αυτών, επικοινωνήστε μέσω της φόρμας επικοινωνίας έτσι ώστε να αφαιρεθεί.

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ