Το Διακύβευμα της Τεχνητής Νοημοσύνης στην καθημερινότητά μας: Η Τεχνητή Νοημοσύνη μέσα από 10 ερωτήσεις και απαντήσεις (;)

Παναγιώτης Αναστασιάδης Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης

2ο Ερώτημα: Αξιοποίηση (;) των Εφαρμογών Τ.Ν. στις τάξεις μας.

Τι μας δίδαξε η εμπειρία μας από τις μηχανές αναζήτησης;

Οι μηχανές αναζήτησης

Στο πλαίσιο της Κοινωνίας της Πληροφορίας (3η βιομηχανική επανάσταση, 1990-2020), ένα από τα σημαντικότερα  τεχνολογικά επιτεύγματα εκείνης της περιόδου ήταν η άμεση πρόσβαση στην ψηφιακή πληροφορία μέσω των μηχανών αναζήτησης.

Η μετατροπή της πληροφορίας/περιεχομένου από έντυπη σε ψηφιακή μορφή και η διάχυσή της μέσω του διαδικτύου στον τελικό χρήστη, ανεξαρτήτως της γεωγραφικής του εγκατάστασης, ήταν αναμφισβήτητα ένα σημαντικό βήμα που άλλαξε τα δεδομένα σε διεθνές επίπεδο.

Για την εκπαιδευτική κοινότητα, το ζητούμενο ήταν η αναζήτηση πληροφοριών μέσα από λέξεις-κλειδιά (keywords) και η διαχείριση φίλτρων για τη διασφάλιση  -κατά το δυνατόν- του κριτηρίου της εγκυρότητας, της επικαιρότητας κλπ.

Το αποτέλεσμα της αναζήτησης ήταν ένας κατάλογος έγκυρων -υπό προϋποθέσεις- πηγών: έρευνες, μελέτες σε διεθνή και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά και συνέδρια, στα οποίο είχαμε πρόσβαση (έστω με περιορισμούς)  για περεταίρω μελέτη και επεξεργασία.

Μάλιστα, αναπτύχθηκαν ειδικοί αλγόριθμοι προκειμένου εμπορικές κυρίως πηγές προϊόντων και υπηρεσιών να βρίσκονται στην κορυφή αυτού του καταλόγου.

 Μια πρώτη επισήμανση για την εποχή των μηχανών αναζήτησης:

Θα έλεγε κανείς ότι η σχέση δημιουργού περιεχομένου,  διακινητή/μηχανής αναζήτησης και τελικού χρήστη διαμορφώθηκε σε αδρές γραμμές ως εξής:

- Ο δημιουργός περιεχόμενου, π.χ ο συγγραφέας ενός άρθρου, μιας μελέτης, ενός σχεδίου μαθήματος, μιας θεατρικής παράστασης κλπ., είχε τη δυνατότητα να διευρύνει «χωρίς διαμεσολάβηση» το κοινό στο οποίο απευθύνεται, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, κυρίως στην αναγνώριση της συνεισφοράς του στην κοινότητα.

- Ο τελικός χρήστης π.χ. ο εκπαιδευτικός, ο ερευνητής κλπ., είχε τη δυνατότητα απεριόριστης – αδιαμεσολάβητης πρόσβασης σε μια ολοένα και αυξανόμενη δεξαμενή εκπαιδευτικών πόρων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ίδια την βελτίωση και εξέλιξή του. Άρα, είχε και την ευθύνη της επιλογής των πηγών στις οποίες οι μηχανές αναζήτησης του εξασφάλιζαν πρόσβαση. Δεν ήταν λίγες οι φορές κατά τις οποίες ο ρόλος του δημιουργού περιεχόμενου και τελικού χρήστη εναλλάσσονταν, καθώς διαμορφώθηκε μια δυναμική σχέση συνεχούς αλληλεπίδρασης μεταξύ τους.

- Οι μηχανές αναζήτησης αναδείχθηκαν στη μεγαλύτερη δεξαμενή της ανθρώπινης γνώσης και δημιουργικότητας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την κερδοφορία τους, είτε με φανερούς τρόπους είτε όχι, π.χ. μέσω της «αξιοποίησης» των προσωπικών μας δεδομένων.

Οι Εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης (Ε.Τ.Ν.) στην καθημερινότητα της εκπαιδευτικής κοινότητας.

Σε αντίθεση με τις μηχανές αναζήτησης, οι Εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης (Ε.Τ.Ν.), π.χ. ChatGPT, bard κ.α, δεν προσφέρονται για αναζήτηση πληροφοριών με όρους-κλειδιά, καθώς η συζήτηση διεξάγεται σε φυσική γλώσσα, σαν να μιλάμε με κάποιον φίλο ή γνωστό μας, και το γεγονός αυτό δημιουργεί «εξοικείωση» με το νέο περιβάλλον διεπαφής. (Ο όρος «εξοικείωση» είναι κρίσιμος και θα μας απασχολήσει στο άμεσο μέλλον).

Ας δούμε ένα απόσπασμα από πραγματικό παράδειγμα συνομιλίας μας με το ChatGPT 3.5 (10/9/2023) με θέμα την Τ.Ν.:

Το αποτέλεσμα της συνομιλίας μας είναι κείμενο σε φυσική γλώσσα, δηλαδή συνθετικός γραπτός λόγος, και αυτό από μόνο του είναι κάτι πάρα πολύ σημαντικό, πρωτόγνωρο θα λέγαμε, στην εξελικτική πορεία αλληλεπίδρασης ανθρώπου και μηχανής.

Ένα θέμα που προκύπτει εύλογα είναι ποιες πηγές αξιοποίησε, προκειμένου να δημιουργηθεί αυτό το συνθετικό κείμενο.

Ακολουθεί ο εξής διάλογος (10/9/2023)

Συμπέρασμα;

Οι μηχανές αναζήτησης μας έδιναν ως αποτέλεσμα έναν  κατάλογο με  πηγές, τις οποίες είχαμε την δυνατότητα να επεξεργαστούμε και να εξάγουμε τα συμπεράσματα μας. Βέβαια αυτό δεν ήταν πάντοτε εύκολο, ιδίως όταν υπήρχε μεγάλος όγκος δεδομένων, με αποτέλεσμα το ενδιαφέρον μας να εστιάζεται στα αποτελέσματα που βλέπαμε στις πρώτες σειρές αυτού του καταλόγου. Η κατάταξη των πηγών ήταν αποτέλεσμα αλγορίθμων, στους οποίους δεν είχαμε πρόσβαση.

Οι συγκεκριμένες Ε.Τ.Ν. μας δίνουν ως αποτέλεσμα ένα συνθετικό κείμενο σε φυσική γλώσσα, το οποίο εικάζουμε ότι αποτελεί προϊόν επεξεργασίας βιβλιογραφικών πηγών. Όπως διαπιστώσαμε από τον διάλογο μας με τη συγκεκριμένη εφαρμογή, οι όποιες βιβλιογραφικές πηγές δεν είναι ούτε ορατές, ούτε προσβάσιμες από εμάς.

Ως εκ τούτου, μήπως εγείρεται ζήτημα εγκυρότητας;

Ακολουθεί ο εξής διάλογος (10/9/2023)

Τα συμπεράσματα δικά σας….

Με βάση τα ανωτέρω, πώς διαμορφώνεται η σχέση δημιουργού περιεχομένου, διακινητή και τελικού χρήστη στην εποχή της Τ.Ν.;

- Οι τελικοί χρήστες, εμείς δηλαδή, ως «κυνηγοί/εξερευνητές περιεχομένου»,  βιώνουμε μια πρωτόγνωρη εμπειρία συνομιλίας σε φυσική γλώσσα με τη μηχανή, το περιεχόμενο της οποίας ελέγχεται για την εγκυρότητα του, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την αξιοποίηση του στην έρευνα, στην τάξη, στο αμφιθέατρο, ή οπουδήποτε αλλού.

- Οι δημιουργοί του πρωτογενούς περιεχόμενου (δηλαδή οι συγγραφείς κλπ.)  απλά δεν υφίστανται, κατά δήλωση της ίδιας της εφαρμογής, καθώς οι πηγές δεν είναι ορατές σε εμάς.

- Η Ε.Τ.Ν. μας προσφέρει κείμενα σε φυσική γλώσσα, «απαλλαγμένα» από το βάρος/ευθύνη της αναφοράς των πηγών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την εγκυρότητα του παραγόμενου περιεχομένου.