Η νέα «μεταρρύθμιση» της Παιδείας (ή Τρεις λαλούν και δυό χορεύουν)

Του  Νίκου Μαρκάτου, Ομότιμου  Καθηγητή ΕΜΠ, π. Πρύτανη, Γενικού Γραμματέα Ευρωπαικού Συλλόγου Ομότιμων Καθηγητών.

Η έννοια της «μεταρρύθμισης» είναι πολύ σημαντική για να επιτρέπεται η κατάχρησή της που υποβαθμίζει την αξία της. Συγκαταλέγεται και αυτή στο πάνθεον του λαϊκισμού, των «επαναστάσεων», «αλλαγών», «νέων εποχών», «εκσυγχρονισμών», κ.α.

 Οι βασικές προβλέψεις του ν. 4957/2022 συρρίκνωσαν τη δημοκρατική λειτουργία,συνεχώς απορυθμίζουν την οργάνωση των σπουδών, οδηγούν σε αυτόματη αναγνώριση των τίτλων κολεγίων, παρεμβαίνουν στις διαδικασίες ακαδημαϊκής εξέλιξης του προσωπικού, υποβάθμισαν περαιτέρω τη φοιτητική μέριμνα, την ανάπτυξη της στελέχωσης και των υποδομών των ΑΕΙ. Ένα χρόνο μετά πρωθυπουργός και κυβέρνηση με διαστρεβλωτικές διαδικασίες, για το θεαθήναι, ανοίγουν πάλι το ζήτημα των ιδιωτικών πανεπιστημίων, ζήτημα που ούτε τα ΑΕΙ , ούτε η κοινωνία (πλην φυσικά των οικονομικών συμφερόντων) , ούτε οι σύλλογοι καθηγητών,φοιτητών,ούτε τα Επιμελητήρια ζήτησαν. Ουδείς το ζήτησε και ουδεμία πραγματική ανάγκη ικανοποιεί, όπως θα φανεί παρακάτω !

Η «άγνοια» των πολιτικών μας φωστήρων γίνεται αμέσως φανερή καθώς προωθώντας το «ελεύθερο πανεπιστήμιο» (sic) το αντιδιαστέλουν με το κρατικό και ζητούν την κατάργηση του αρ.16 του Συντάγματος που προστατεύει ,λέει, το κρατικό πανεπιστημιακό μονοπώλιο!

Φυσικά δεν πρόκειται για «άγνοια», αλλά για προκλητική, διαστρεβλωτική ψηφοθηρία, επειδή καλώς ή κακώς ο κόσμος δεν έχει θετική άποψη για ό,τι το «κρατικό».

Τα Ελληνικά Πανεπιστήμια δεν είναι κρατικά! Κρατικές υπηρεσίες και οργανισμοί είναι εκείνες που το κράτος διορίζει τις διοικήσεις και προσωπικό τους, και αποφασίζει για τον τρόπο που λειτουργούν. Τα πανεπιστήμιά μας είναι πλήρως αυτοδιοικούμενα, εκλέγουν τους καθηγητές και διοικήσεις τους και αποφασίζουν μόνα τους για την ακαδημαική, οικονομική, διοικητική, ερευνητική λειτουργία τους . Είναι λοιπόν Δημόσια, ΝΠΔΔ , όχι κρατικά και οι καθηγητές τους είναι δημόσιοι λειτουργοί. Το άρ.16 προστατεύει λοιπόν το δημόσιο χαρακτήρα τους και εγγυάται τη δημόσια χρηματοδότησή τους.

«Ιδιωτικό» και «πανεπιστήμιο» είναι όροι που δεν συνυπάρχουν. Διότι ένας εκ των ρόλων του Πανεπιστημίου είναι να δημιουργεί τις δυνάμεις αμφισβήτησης, τις οποίες έχει ανάγκη η κοινωνία. Τέτοιες δυνάμεις προφανώς δεν αναπτύσσονται επί χρήμασι.

Το Πανεπιστήμιο είναι ο χώρος όπου η Κοινωνία στοχάζεται τον εαυτό της, ο χώρος όπου κανείς προετοιμάζεται να ικανοποιήσει τις ανάγκες της κοινωνίας (ανάγκες σε αντίθεση με τις επιθυμίες που τις υποκαθιστούν σήμερα, όπως αυτές υπαγορεύονται απο την ΤV και τις αγορές). Εάν βέβαια το «ελεύθερο» Πανεπιστήμιο ορισθεί ως κατάστημα που πωλεί γνώσεις από τα ράφια, τότε ασφαλώς οι ικανοί διαχειριστές/διευθυντές, ξενοπρόφερτα managers, θα βοηθήσουν τους ισολογισμούς, εισάγοντας βεβαίως και όλα τα άλλα, στοιχεία της ανταγωνιστικής αγοράς (λαμόγια, μίζες,...αναξιοκρατία κ.τ.λ).

Το ιδιωτικό πανεπιστήμιο θα δημιουργήσει ίσως καταρτισμένους ανθρώπους για να στελεχώσουν τις βραχυπρόθεσμες ανάγκες μιας παραγωγής που θα τους εκμεταλλευτεί στο έπακρο. Δηλαδή παρέχει κατάρτιση και όχι γνώση.

Yπάρχουν όμως ήδη κέντρα που δεν προσφέρουν ούτε καν σωστή κατάρτιση και όμως έχουν πολλούς μαθητές, που δεν ενδιαφέρονται προφανώς για απόκτηση πραγματικών γνώσεων αλλά για ένα «χαρτί». Έτσι ο συναγωνισμός δεν θα βελτιώσει, όπως λένε, και το Δημόσιο Πανεπιστήμιο, όπως άλλωστε το ιδιωτικό σχολείο δεν βελτίωσε τόσα χρόνια το Δημόσιο. Είναι άλλωστε η ίδια κυβέρνηση που εισήγαγε το άκρως ταξικό μέτρο της ελάχιστης βάσης εισαγωγής που άφησε πανεπιστήμια με πολλές κενές θέσεις, στέλνοντας έτοιμη πελατεία στα κολλέγια. Γιατί λοιπόν κόπτεται τώρα τόσο έντονα για το braindrain?!!

Επιπλέον, ένα σοβαρό ιδιωτικό πανεπιστήμιο δεν μπορεί να αντέξει οικονομικά. Όμως, θεωρώ βέβαιο ότι όσοι λειτουργούν σήμερα «κέντρα ελευθέρων σπουδών» θα προσπαθήσουν απλά, και θα επιτύχουν εάν καταργηθεί το άρθρο 16 του Συντάγματος, να μετονομάσουν το «χαρτί» που χορηγούν σήμερα σε πτυχίο ΑΕΙ, με καταστροφικές συνέπειες.

 Άλλωστε, η ακαδημαϊκή εμπειρία στην Ευρώπη, όπου δεν υπάρχουν συνταγματικοί περιορισμοί, δείχνει ότι, παρά τις προ εικοσαετίας προσπάθειες ίδρυσης ιδιωτικών, το 90% των Πανεπιστημίων είναι δημόσια τουλάχιστον ως προς τους σκοπούς, τη διοίκηση και τη λειτουργία τους. Αντίθετα η πλειοψηφία των ιδιωτικών που δημιουργήθηκαν μετά την ατυχή , κατά την κρίση μου, συνθήκη της Μπολόνια  έκλεισε. Ακόμα και στην Αμερική, με την πολύ ανεπτυγμένη επιχειρηματική πρακτική, τα λεγόμενα «ιδιωτικά» Πανεπιστήμια λειτουργούν ως ιδρύματα ή κληροδοτήματα και χρηματοδοτούνται απο μεγάλα κληροδοτήματα, δωρεές και δίδακτρα. Για παράδειγμα, ο προϋπολογισμός του γνωστού ΜΙΤ  καλύπτεται κατά 25% από δίδακτρα (που πολλές φορές πληρώνει το κράτος), κατά 50% από ερευνητικά προγράμματα, που χρηματοδοτούνται κατά 90% από το κράτος, και κατά 25% από την αξιοποίηση της ιδιαίτερης περιουσίας και τις δωρεές των αποφοίτων του.

Επειδή λοιπόν το ζήτημα των Ιδιωτικών Πανεπιστημίων πολυσυζητήθηκε μάλλον αρνητικά, κατασκευάσθηκε μια νέα περισσότερο πειστική παραλλαγή. Το «μη κερδοσκοπικό, μη κρατικό ή ελεύθερο Πανεπιστήμιο», ένα δηλαδή αναβαθμισμένο και παράλληλα αγαθοεργό Ίδρυμα που θα χρηματοδοτείται από φορείς ή/και Ιδιώτες επιχειρηματίες, για να ισοσκελίζει τον προϋπολογισμό του.

Δεν υπάρχει επιχειρηματικό κέρδος προς διανομή στους μετόχους, που όμως ορίζουν τη Διοίκηση. Πως θα εξασφαλισθεί λοιπόν έτσι η ακαδημαϊκή ελευθερία και ο σεβασμός της προσωπικότητας, για παράδειγμα, των καθηγητών που υποστηρίζουν ριζοσπαστικές ή άκρως συντηρητικές απόψεις; Και πως θα εξασφαλισθεί έτσι ότι δεν θα παρέχονται απλά εξειδικευμένες γνώσεις; Και ας μην ξεχνάμε ότι η προσφορά γνώσεων χωρίς καλλιέργεια θέτει σε αμφισβήτηση ακόμα και την εικόνα του σωστού επαγγελματία.

Ο λόγος της πρότασης είναι λοιπόν προφανής. Το κρατικό Πανεπιστήμιο δεν είναι αυτό που θέλει  και χρειάζεται η Διοίκηση. Είναι σε χέρια ανθρώπων που έχουν τις δικές τους κοσμοθεωρίες. Αυτών που επιμένουν να παράγουν επιστήμονες με καλό γνωστικό επίπεδο αλλά και ελεύθερη σκέψη. Εμπρός λοιπόν, ας στραφούμε στο μη κερδοσκοπικό ιδιωτικό Πανεπιστήμιο, ας διαμορφώσουμε τις τάσεις, ώστε να υπάρξει μια πληθώρα τεχνοκρατικά άριστων επιστημόνων απ’ όπου θα διαλέξουμε (φθηνά) τα στελέχη μας.

Σε ορισμένες ειδικότητες, όπως των μηχανικών και των γιατρών, το ετήσιο κόστος εκπαίδευσης ανά φοιτητή είναι τεραστιο και απαιτεί δίδακτρα της τάξης των 30-40000 ευρώ . Είναι λοιπόν ευνόητο ότι η μέση Ελληνική οικογένεια αδυνατεί να καλύψει τέτοια δαπάνη και θα πρέπει ή να δοθεί χαμηλής στάθμης εκπαίδευση, ή να δημιουργηθούν «φθηνά» πεδία γνώσης, ή αυτή να είναι προνόμιο των ολίγων. Και δεν θα διαφωνούν πολλοί ότι η επιλογή του χώρου σπουδών πρέπει να γίνεται ανάλογα με το πνευματικό κεφάλαιο και όχι το χρηματικό.

Η άλλη προτεινόμενη αλλαγή είναι η ίδρυση παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στη χώρα μας. Ακούγεται το επιχείρημα ότι, εφόσον η σχέση προσφοράς/ζήτησης στην Ανώτατη Εκπαίδευση είναι ανισοβαρής, και έτσι πολλοί νέοι φεύγουν στο εξωτερικό με όλες τις συνέπειες, αυτό θα ήταν καλό ώστε τουλάχιστο να αποφευχθεί η μετακίνηση και η εξαγωγή συναλλάγματος. Προς κυβερνητική διαφήμηση δε ακούγονται τρανταχτά ονόματα πανεπιστημίων που συνωστίζονται να ανοίξουν παραρτήματα στην Ελλάδα ! Κανείς αναρρωτιέται γιατί το Harvard, το MIT, το Cambridge κτλ με τα δις δολλάρια κεφάλαιο να θέλουν να φτιάξουν παραρτήματα στην Ελλάδα. Μήπως έφτιαξαν παραρτήματα στη Γερμανία η αλλού? Αλλά ακόμα και αν έφτιαχναν οι αποτυχόντες των εισαγωγικών εξετάσεων (που πρέπει και γίνεται να καταργηθούν άμεσα) δεν θα πληρούσαν τα αυστηρά κριτήρια εισαγωγής στα καλά ξένα πανεπιστήμια και έτσι πάλι στο εξωτερικό θα πήγαιναν! Παραρτήματα θα ιδρύσουν (΄οπως ήδη έχει γίνει μέσω των κολλεγίων) χαμηλής ποιότητας ιδρύματα που δεν χρηματοδοτούνται επαρκώς στη χώρα τους, ακριβώς λόγω της χαμηλής ποιότητας τους ( παράδειγμα τα Αγγλικά πρώην polytechnics).

Σαν συμπέρασμα, ακόμα κι άν παραλείψουμε το σημαντικότατο θέμα της ακαδημαϊκής ελευθερίας, το μόνο που θα επιτύχει το ιδιωτικό, μη-κερδοσκοπικό Πανεπιστήμιο θα είναι μια μικρή αύξηση του αριθμού των εισακτέων (εαν θέλουμε να διατηρήσουμε την αρχή της αξιοκρατίας φυσικά) και μάλιστα σε κλάδους χαμηλού κόστους, σε ιδρύματα χαμηλής ποιότητας. Με το παράδοξο φυσικά τότε κάποιοι να γίνονται σπουδαστές με εξετάσεις και κάποιοι με τα λεφτά των οικογενειών τους!!

Η μόνη λύση στα προβλήματα της αυξημένης ζήτησης, της εκπαιδευτικής μετανάστευσης, του δυσβάσταχτου κόστους της οικογένειας σε χρήματα και άγχος, της εξαγωγής συναλλάγματος και της παραπαιδείας, είναι η συνολική και ριζική μεταρρύθμιση του δημόσιου εκπαιδευτικού μας συστήματος αλλά και της εκπαιδευτικής νοοτροπίας μας, η ουσιαστική αναβάθμιση των Δημόσιων Πανεπιστημίων μας, και φυσικά η κατάργηση των εισαγωγικών εξετάσεων, που σήμερα με τις «εξ’αποστάσεως» δυνατότητες είναι και απλή και επιβαλλόμενη.

Η αγοραία λογική που προτείνει δήθεν «μεταρυθμίσεις» μέσω ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων, αποκαλώντας τους σπουδαστές «πελάτες» της εκπαιδευτικής «επιχείρησης», ουσιαστικά καταργεί την αυτοδυναμία των επιστημόνων, των καλλιτεχνών, των νομικών, των δημοσιογράφων, των πανεπιστημιακών και όλων εκείνων που αγωνίστηκαν επί αιώνες ενάντια στα πολιτικά, θρησκευτικά και οικονομικά κατεστημένα για να την αποκτήσουν.

Αποτελεί υποχρέωση όλων μας να την διαφυλάξουμε, αλλιώς κινδυνεύει και η Κοινωνία και η Δημοκρατία.

Είναι όλα αυτά βήματα σ’ έναν αγώνα που πάνω απ’ όλα θέλει πνοή και πίστη, θέλει όραμα και επιμονή. Η Εκπαίδευση είναι από τη φύση της κοινωνικό αγαθό και είναι χρέος όλων μας να τη διαφυλάξουμε και να τη θεραπεύσουμε μ’ αυτή της την υπόσταση.

Ο «εκσυγχρονισμός» λοιπόν του νέου νομοσχεδίου είναι μια αναχρονιστική διαδικασία για να καταργήσει η πολιτεία την υποχρέωσή της να χρηματοδοτεί τα δημόσια πανεπιστήμια, δεν ικανοποιεί καμμία εκπαιδευτική ανάγκη και θα γίνει απλά η αφορμή για «αρπαχτές» απο οικονομικά συμφέροντα. Η εμπορευματοποίηση και ιδιωτικοποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης δεν ωφελει σε τίποτα την κοινωνία μας, τους νέους μας, την εξέλιξη των επιστημών. Η απάντησή μας μέσα στα αμφιθέατρα και στα πεζοδρόμια θα είναι «το νομοσχέδιο αυτο ΔΕ ΘΑ ΠΕΡΑΣΕΙ»!