Του Φράγκου Κων/νου Εκπαιδευτικού Οικονομολόγου του 4ου Πειραματικού ΓΕΛ Λαμίας
Είναι γνωστό ότι μεταβολή στη ζητούμενη ποσότητα έχουμε όταν μεταβάλλεται η τιμή και όλοι οι άλλοι παράγοντες παραμένουν σταθεροί(ceteris paribus) ενώ μεταβολή στη ζήτηση έχουμε όταν μεταβάλλεται κάποιος άλλος προσδιοριστικός παράγοντας με σταθερή στην τιμή(ceteris paribus).
Τι θα συμβεί όμως στην τελική ζητούμενη ποσότητα όταν έχουμε ταυτόχρονη μεταβολή της τιμής και κάποιου άλλου προσδιοριστικού παράγοντα ;
Καταρχάς να διευκρινίσω ότι όταν οι μεταβολές της τιμής και π.χ του εισοδήματος είναι προς αντίθετη κατεύθυνση μπορώ εξ αρχής να διαπιστώσω τι θα συμβεί στην τελική ζητούμενη ποσότητα .
Αν π.χ η τιμή αυξηθεί και μειωθεί το εισόδημα ανεξάρτητα από το μέγεθος των μεταβολών η τελική ζητούμενη ποσότητα θα είναι μικρότερη από την αρχική αφού και η αύξηση της τιμής οδηγεί σε μείωση της ζητούμενης ποσότητας όπως και η μείωση του εισοδήματος θα οδηγήσει σε μείωση της ζήτησης (κανονικά αγαθά) και κατ επέκταση της ζητούμενης ποσότητας .
Όταν οι μεταβολές της τιμής και του εισοδήματος είναι προς την ίδια κατεύθυνση η τελική ζητούμενη ποσότητα μπορεί να αυξηθεί , να μειωθεί ή να παραμείνει η ίδια .
Στην περίπτωση των ταυτόχρονων μεταβολών εξετάζουμε τις μεταβολές με τη σειρά που μας δίνονται δηλ. αν αυξάνεται η τιμή και το εισόδημα θα πάμε πρώτα να αυξήσουμε την τιμή και στη συνέχεια το εισόδημα . Αν αυξάνεται το εισόδημα και στη συνέχεια η τιμή αυξάνουμε πρώτα το εισόδημα και στην συνέχεια την τιμή . Ανεξάρτητα από το πια μεταβολή εξετάζουμε πρώτα οι μεταβολές στη ζητούμενη ποσότητα που προκαλούν η τιμή και το εισόδημα είναι ίσες αν η ζητούμενη ποσότητα μεταβάλλεται κατά σταθερό μέγεθος σε κάθε επίπεδο τιμής μετά τη μεταβολή του εισοδήματος και διαφορετικές αν η ζητούμενη ποσότητα μεταβάλλεται κατά ποσοστό σε κάθε επίπεδο τιμής το αποτέλεσμα όμως σε ότι αφορά την τελική ζητούμενη ποσότητα είναι το ίδιο .
Να αναφέρω επίσης : α) ότι όταν μεταβάλλεται η τιμή στο τι επίδραση θα έχει στη ζητούμενη ποσότητα εξαρτάται από την ED . και β) όταν μεταβάλλεται το εισόδημα το τι επίδραση θα έχει στη ζήτηση και κατ επέκταση στη ζητούμενη ποσότητα εξαρτάται από τη EY .
Σχετικά με τα παραπάνω (α) και (β) αυτό πρακτικά ενδέχεται να σημαίνει ότι μια μικρή μεταβολή της τιμής μπορεί να επιφέρει μια μεγάλη μεταβολή στη ζητούμενη ποσότητα σε σχέση με μια μεγάλη μεταβολή του εισοδήματος και αντίστροφα ανάλογα αν η ζήτηση είναι ελαστική ή ανελαστική και η εισοδηματική ελαστικότητα είναι μεγαλύτερη ,μικρότερη ή ίση της μονάδας Αυτός είναι και ο λόγος όπου η τελική ζητούμενη ποσότητα ενδέχεται να είναι μικρότερη μεγαλύτερη ή ίση με την αρχική .
“Ας υποθέσουμε ότι για ένα κανονικό αγαθό παρατηρείται ταυτόχρονα μεταβολή στην τιμή του και στο εισόδημα των καταναλωτών, για παράδειγμα, αυξάνονται και τα δύο.
Στην περίπτωση αυτή η αύξηση της τιμής τείνει να μειώσει τη ζητούμενη ποσότητα, ενώ η αύξηση του εισοδήματος τείνει να αυξήσει τη ζήτηση. Επειδή οι επιδράσεις των δυο αυτών μεταβολών είναι αντίθετες, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν η τελική ζητούμενη ποσότητα είναι ίση, μικρότερη ή μεγαλύτερη από την αρχικά ζητούμενη ποσότητα (πριν τις μεταβολές).
Το τελικό αποτέλεσμα εξαρτάται από το σχετικό μέγεθος των μεταβολών της τιμής και του εισοδήματος.”
Το ανωτέρω είναι ένα απόσπασμα από το σχολικό βιβλίο .Τι σημαίνει όμως σχετικό μέγεθος των μεταβολών της τιμής και του εισοδήματος ; Και συνεχίζει : “Ας μελετήσουμε μια περίπτωση όπου το μέγεθος της αύξησης του εισοδήματος είναι μεγαλύτερο από το μέγεθος της αύξησης της τιμής”.
Η περίπτωση αυτή καταλήγει ότι η τελικά ζητούμενη ποσότητα είναι μεγαλύτερη από την αρχική διότι προφανώς επεκράτησε η μεταβολή του εισοδήματος .
Ποιο είναι το συμπέρασμα που προκύπτει από τα ανωτέρω ; ότι για να δικαιολογήσει αυτό που συμβαίνει στην τελική ζητούμενη ποσότητα μετά τις ταυτόχρονες μεταβολές της τιμής και του εισοδήματος συγκρίνει το μέγεθος των μεταβολών της τιμής και του εισοδήματος. Όταν αναφερόμαστε στη μεταβολή των τιμών και του εισοδήματος προφανώς μιλάμε για τη διαφορά μεταξύ τελικών και αρχικών τιμών τόσο στην τιμή όσο και στο εισόδημα.
Είναι όμως έτσι ;
Πολλές φορές διαπιστώνω ότι συνάδελφοι για να δικαιολογήσουν την τελική ζητούμενη ποσότητα χρησιμοποιούν ποσοστιαίες μεταβολές της τιμής και του εισοδήματος που είναι επίσης λάθος .
Ας γίνω λοιπόν πιο σαφής με τρία παραδείγματα
ΠΡΩΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Έστω ότι QD = 100 – 5P η αρχική καμπύλη ζήτησης με αρχική τιμή P1 = 10 άρα αρχική ζητούμενη ποσότητα Q1 = 50 και με αρχικό εισόδημα Y1 = 1000 . Αυξάνεται η τιμή σε P2 = 15 δηλ. αυξάνεται κατά 5 χμ ή σε ποσοστό 50% .Επίσης αυξάνεται και το εισόδημα σε Y2 = 1500 δηλ κατά 500 χμ ή σε ποσοστό 50% . Η αύξηση της τιμής θα οδηγήσει σε μείωση της ζητούμενης ποσότητας ενώ η αύξηση του εισοδήματος θα οδηγήσει σε αύξηση της ζήτησης και κατ επέκταση της ζητούμενης ποσότητας . Άρα η καμπύλη ζήτησης θα μετατοπισθεί δεξιά . Έστω ότι η αύξηση του εισοδήματος οδηγεί σε αύξηση της ζήτησης κατά 20 % (ΕΥ = 0,4) .
Άρα η νέα συνάρτηση ζήτησης είναι : QD΄=1,2 QD =1,2(100–5P) =120 – 6P.
Στη τιμή 15 για τη νέα καμπύλη ζήτησης η ζητούμενη ποσότητα θα είναι : 120 - 6Χ15 = 30 μικρότερη της αρχικής .
Χρησιμοποιώντας τις μεταβολές της τιμής και του εισοδήματος για να εξηγήσουμε γιατί η τελική ζητούμενη ποσότητα είναι μικρότερη της αρχικής η μεν τιμή μεταβλήθηκε κατά 5 χμ ενώ το εισόδημα κατά 500 χμ. άρα θα έπρεπε να επικρατήσει η αύξηση του εισοδήματος και επομένως η τελική ποσότητα θα έπρεπε να είναι μεγαλύτερη της αρχικής κάτι που δεν συμβαίνει .
Αν χρησιμοποιήσουμε τις ποσοστιαίες μεταβολές της τιμής και του εισοδήματος η τιμή και το εισόδημα αυξήθηκαν κατά 50% χμ. άρα θα έπρεπε η τελική ζητούμενη ποσότητα να είναι ίση με την αρχική κάτι που δεν συμβαίνει .
Πως λοιπόν θα εξηγήσουμε γιατί η τελική ζητούμενη ποσότητα είναι μικρότερη της αρχικής ;
ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Έστω τα δεδομένα του πρώτου παραδείγματος. Αν τώρα ΕΥ = 1 η αύξηση του εισοδήματος οδηγεί σε αύξηση της ζήτησης κατά 50 % άρα η καμπύλη ζήτησης θα μετατοπισθεί δεξιά και η νέα συνάρτηση ζήτησης είναι : QD΄=1,5 QD =1,5(100–5P) =150 – 7,5P.
Στη τιμή 15 για τη νέα καμπύλη ζήτησης η ζητούμενη ποσότητα θα είναι : 150 – 7,5Χ15 = 37,5 μικρότερη της αρχικής .
Αν χρησιμοποιήσουμε τις μεταβολές της τιμής και του εισοδήματος για να εξηγήσουμε γιατί η τελική ζητούμενη ποσότητα είναι μικρότερη της αρχικής η μεν τιμή μεταβλήθηκε κατά 5 χμ ενώ το εισόδημα κατά 500 χμ. άρα θα έπρεπε να επικρατήσει η αύξηση του εισοδήματος και επομένως η τελική ποσότητα θα έπρεπε να είναι μεγαλύτερη της αρχικής κάτι που δεν συμβαίνει .
Αν χρησιμοποιήσουμε τις ποσοστιαίες μεταβολές της τιμής και του εισοδήματος η τιμή αυξήθηκε κατά 50% όπως και το εισόδημα κατά 50% χμ. άρα θα έπρεπε η τελική ποσότητα να είναι ίση με την αρχική κάτι που δεν συμβαίνει.
Πως λοιπόν θα δικαιολογήσουμε γιατί η τελική ζητούμενη ποσότητα είναι μικρότερη της αρχικής ;
ΤΡΙΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Έστω ότι QD = 100 – 5P η αρχική καμπύλη ζήτησης με αρχική τιμή P1 = 10 άρα αρχική ζητούμενη ποσότητα Q1 = 50 και με αρχικό εισόδημα Y1 = 1000 . Αυξάνεται η τιμή σε P2 = 15 δηλ. αυξάνεται κατά 5 χμ ή σε ποσοστό 50% .Επίσης αυξάνεται και το εισόδημα σε Y2 = 1400 δηλ κατά 400 χμ ή σε ποσοστό 40% Η αύξηση της τιμής θα οδηγήσει σε μείωση της ζητούμενης ποσότητας ενώ η αύξηση του εισοδήματος θα οδηγήσει σε αύξηση της ζήτησης και κατ επέκταση της ζητούμενης ποσότητας Άρα η καμπύλη ζήτησης θα μετατοπισθεί δεξιά . Έστω ότι η αύξηση του εισοδήματος οδηγεί σε αύξηση της ζήτησης κατά 100 % (ΕΥ = 2,5).
Άρα η καμπύλη ζήτησης θα μετατοπισθεί δεξιά και η νέα συνάρτηση ζήτησης είναι :
QD΄=QD + QD =2QD =2(100–5P) =200 – 10P.
Στη τιμή 15 για τη νέα καμπύλη ζήτησης η ζητούμενη ποσότητα θα είναι : 200 – 10Χ15 = 50 ίση με την αρχική .
Χρησιμοποιώντας τις μεταβολές της τιμής και του εισοδήματος για να εξηγήσουμε γιατί η τελική ζητούμενη ποσότητα είναι ίση με την αρχική η μεν τιμή μεταβλήθηκε κατά 5 χμ ενώ το εισόδημα κατά 500 χμ. άρα θα έπρεπε να επικρατήσει η αύξηση του εισοδήματος και επομένως η τελική ποσότητα θα έπρεπε να είναι μεγαλύτερη της αρχικής κάτι που δεν συμβαίνει .
Αν χρησιμοποιήσουμε τις ποσοστιαίες μεταβολές της τιμής και του εισοδήματος η μεν τιμή αυξήθηκε κατά 50% το δε εισόδημα κατά 40% χμ. άρα θα έπρεπε η τελική ποσότητα να είναι μικρότερη της αρχικής κάτι που δεν συμβαίνει επίσης.
Δεν μπορεί λοιπόν να εξηγηθεί γιατί η τελική ζητούμενη ποσότητα είναι μικρότερη της αρχικής ;
Πως λοιπόν πρέπει να εξηγούμε αυτό που συμβαίνει στην τελική ζητούμενη ποσότητα ;
ΠΡΩΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Η αύξηση της τιμής από 10 σε 15 θα μειώσει τη ζητούμενη ποσότητα από 50 σε 25 .Έχουμε μια μετακίνηση από το σημείο Α προς το σημείο Β πάνω στην ίδια καμπύλη D1 .
Η αύξηση του εισοδήματος κατά 50%, θα έχει σαν αποτέλεσμα την μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης προς τα δεξιά, από τη θέση D1 στη θέση D2. Το πόσο θα αυξηθεί η ζητούμενη ποσότητα θα εξαρτηθεί από την ΕY. Έστω ότι ΕY = 0,4 που σημαίνει ότι η ποσότητα αυξάνεται κατά 20 % και η νέα συνάρτηση ζήτησης είναι : QD΄=1,2 QD =1,2(100–5P) =120 – 6P.
Στη τιμή 15 για τη νέα καμπύλη ζήτησης η ζητούμενη ποσότητα θα είναι : Q3 =120 -6Χ15 = 30
Έχουμε, δηλαδή, μετακίνηση από το σημείο Β της D1 προς το σημείο Γ της D2. Παρατηρούμε ότι η τελικά ζητούμενη ποσότητα (30) είναι μικρότερη από την αρχική (50) .
Αυτό συμβαίνει γιατί η αύξηση της τιμής επέφερε μεγαλύτερη μεταβολή (50 -25 = 25 μείωση) στη ζητούμενη ποσότητα σε σχέση με την αντίστοιχη μεταβολή (30 – 25 = 5 αύξηση) στη ζητούμενη ποσότητα που επέφερε η αύξηση του εισοδήματος .
Τα ανωτέρω παρουσιάζονται στο παρακάτω διάγραμμα
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1
ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Η αύξηση της τιμής από 10 σε 15 θα μειώσει τη ζητούμενη ποσότητα από 50 σε 25 Έχουμε μια μετακίνηση από το σημείο Α προς το σημείο Β πάνω στην ίδια καμπύλη D1 . Η αύξηση του εισοδήματος κατά 50%, θα έχει σαν αποτέλεσμα την μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης προς τα δεξιά, από τη θέση D1 στη θέση D2. Το πόσο θα αυξηθεί η ζητούμενη ποσότητα θα εξαρτηθεί από την ΕY. Έστω ότι ΕY = 1 που σημαίνει ότι η ποσότητα αυξάνεται κατά 50 % και η νέα συνάρτηση ζήτησης είναι : QD΄=1,5 QD =1,5(100–5P) =150 – 7,5P.
Στη τιμή 15 για τη νέα καμπύλη ζήτησης η ζητούμενη ποσότητα θα είναι : Q3 =150 -7,5Χ15 = 37,5
Έχουμε, δηλαδή, μετακίνηση από το σημείο Β της D1 προς το σημείο Γ της D2. Παρατηρούμε ότι η τελικά ζητούμενη ποσότητα (37,5) είναι μικρότερη από την αρχική (50) .
Αυτό συμβαίνει γιατί η αύξηση της τιμή επέφερε μεγαλύτερη μεταβολή (50 - 25 = 25 μείωση) στη ζητούμενη ποσότητα σε σχέση με την αντίστοιχη μεταβολή (37,5 – 25 = 12,5 αύξηση) στη ζητούμενη ποσότητα που επέφερε η αύξηση του εισοδήματος
Τα ανωτέρω παρουσιάζονται στο παρακάτω διάγραμμα
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2
ΤΡΙΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Η αύξηση της τιμής από 10 σε 15 θα μειώσει τη ζητούμενη ποσότητα από 50 σε 25 .΄Έχουμε μια μετακίνηση από το σημείο Α προς το σημείο Β πάνω στην ίδια καμπύλη D1 . Η αύξηση του εισοδήματος κατά 40%, θα έχει σαν αποτέλεσμα τη μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης προς τα δεξιά, από τη θέση D1 στη θέση D2. Το πόσο θα αυξηθεί η ζητούμενη ποσότητα θα εξαρτηθεί από την ΕY. Έστω ότι ΕY = 2,5 που σημαίνει ότι η ποσότητα αυξάνεται κατά 100 % και η νέα εξίσωση της ζήτησης θα είναι : Q΄D= 2QD =2(100 – 5P)=200 – 10P.
Για Ρ2 = 15 η ζητούμενη ποσότητα αυξάνεται από 25 σε Q΄D =200 –10.15 = 50.
Έχουμε, δηλαδή, μετακίνηση από το σημείο Β της D1 προς το σημείο Γ της D2. Παρατηρούμε ότι η τελικά ζητούμενη ποσότητα (50) είναι ίση με την αρχική (50) .
Αυτό συμβαίνει γιατί η αύξηση της τιμής επέφερε ίση μεταβολή (50 - 25 = 25 μείωση) στη ζητούμενη ποσότητα σε σχέση με την αντίστοιχη μεταβολή (50 - 25 = 25 αύξηση) στη ζητούμενη ποσότητα που επέφερε η αύξηση του εισοδήματος .
Τα ανωτέρω παρουσιάζονται στο παρακάτω διάγραμμα
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3
Τα παραπάνω παραδείγματα αναφέρονται στην περίπτωση όπου μετά την αύξηση της ζήτησης η ζητούμενη ποσότητα αυξάνεται κατά σταθερό ποσοστό σε κάθε επίπεδο τιμής άρα η ΕY είναι σε κάθε τιμή ίδια και η κλίση της καμπύλης ζήτησης αλλάζει.
Κατά τον ίδιο τρόπο λειτουργούμε και όταν μετά την αύξηση της ζήτησης η ζητούμενη ποσότητα αυξάνεται κατά ένα σταθερό μέγεθος σε κάθε επίπεδο τιμής άρα η ΕY είναι διαφορετική σε κάθε τιμή και η μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης είναι παράλληλη
Μπορεί να εξηγηθεί με την παραπάνω διαδικασία κάθε περίπτωση δηλ. η τελική ζητούμενη ποσότητα να είναι μικρότερη , μεγαλύτερη η ίση με την αρχική ανεξάρτητα από το μέγεθος των μεταβολών της τιμής και του εισοδήματος .
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Το τι θα συμβεί λοιπόν στην τελική ζητούμενη ποσότητα έχει να κάνει με το τι μεταβολές προκαλούν στη ζητούμενη ποσότητα η μεταβολή της τιμής και η μεταβολή του εισοδήματος και όχι να συγκρίνω το μέγεθος των μεταβολών της τιμής και του εισοδήματος .
Οταν η μεταβολη ενος μεγέθους εξαρτάται απο τις μεταβολές δυο άλλων παραμέτρων, τότε το ερώτημα ειναι πως μετράς αυτή τη μεταβολή στο συνολο της. Στην πράξη ορίζεις μια κατευθυνση προς την οποια ποσοτικοποιείς αυτη τη μεταβολή.