ΤΗΝ ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ ΕΔΩΣΑΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Άριστα σχολιάζει ο Μακεδόνας φιλόλογος. Εγώ θέλω, το συναίσθημα με παρασύρει, να θυμίσω την «εκφραστική δύναμη», καταλυτική πολλές φορές, που έχει ο νεοελληνικός λόγος των επώνυμων στιχουργών αλλά και των ανώνυμων που γράφουν ακόμη μαντινάδες στον τόπο μου.
Πόσες φορές έχουμε δακρύσει, χαρεί, μελαγχολήσει, ανυψωθεί με τους στίχους που έγραψαν ο Γκάτσος, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, ο Μύρης, ο Μάνος Ελευθερίου, ο Φασουλάς, ο Αλκαίος και δεκάδες άλλοι;
Η καθαρεύουσα με εξαίρεση λίγους που την έγραφαν άριστα, μου θυμίζει τις αποτυχημένες προσπάθειες πολλών που προσπαθούσαν να τη χρησιμοποιήσουν στον προφορικό λόγο για να εκφραστούν μεγαλοπρεπώς!... Όταν το φέρνει η κουβέντα, θυμόμαστε, εδώ στο εκπαιδευτικό μας καφενείο, έναν γέροντα, τον Κωστή - θεός σχωρέστον - και τους συνταγματάρχες που όταν δε θυμώνεις με αυτά που έλεγαν, γελάς.

ΠΡΟΣ > @ΝΝ | 10 Φεβ 2025 08:16
Δε νομίζω πως είναι θέμα φιλολόγων, όπως αφοριστικά (και αδικαιολόγητα) το λες! Κι εγώ φιλόλογος είμαι και μάλιστα του κλασικού τμήματος του ΑΠΘ, άρα θεωρητικά θα έπρεπε να υποστηρίζω τους καθαρευουσιάνικους αναχρονισμούς, αλλά η γλωσσολογική μου κατάρτιση δε μου επιτρέπει να υιοθετώ αυτή τη διαστρέβλωση.
Επίσης δε βρίσκω εύστοχη τη σύγκριση με τα μαθηματικά, γιατί η γλώσσα είναι κάτι πολύ διαφορετικό, ένας ζωντανός οργανισμός που συνεχώς μεταλλάσσεται και αναπροσαρμόζεται. Κανείς δεν μπορεί να επέμβει τεχνητά και να τη διαμορφώσει κατά το δοκούν και αυθαίρετα, προκειμένου να την κάνει ένα βολικό εργαλείο. Αυτό επιχείρησε ο καθαρευουσιανισμός που υπήρξε ένα τεχνητό γλωσσικό μόρφωμα, το οποίο φυσικά ποτέ δεν μπόρεσε να περάσει στους φυσικούς φορείς της γλώσσας, δηλαδή στους καθημερινούς ανθρώπους και στη λογοτεχνία.
Ο @ΝΝ είπε κάτι άλλο που είναι σωστό: Η απλοποίηση κάποιων τεχνικών στοιχείων της γλώσσας (τα οποία άλλωστε δεν υπήρξαν ποτέ στη γλώσσα των αρχαίων Ελλήνων μέχρι και την κλασική εποχή, αλλά επινοήθηκαν από τους γραμματικούς της ελληνιστικής εποχής και με το χρόνο έπαψαν να έχουν σχέση με τη φωνητική απόδοση των λέξεων) ήταν αναγκαία και δεν είχε καμία σχέση με την ουσία της γλώσσας μας. Στο πλαίσιο αυτό ο μέγας Ιωάννης Κακριδής - λίγο βιαστικά μάλλον και σε εντελώς ακατάλληλο χρόνο (γερμανική κατοχή) - επιχείρησε ακόμη και το ατονικό να περάσει που πάντως δημιουργούσε προβλήματα στην ορθή εκφορά ομόηχων λέξεων. Μετά την πτώση της δικτατορίας πάντως οι συνθήκες ήταν πλέον ώριμες να απαλλαγεί η γλώσσα μας (στη γραπτή της πάντα εκδοχή) από το παραπανήσιο φορτίο που την καθιστούσαν δύσκολη στην εκμάθηση, χωρίς να υπάρχει ο παραμικρός λόγος. Έτσι φτάσαμε πρώτα στην επισημοποίηση της "δημοτικής" και στη συνέχεια του μονοτονικού συστήματος απαλλάσσοντας τη γλώσσα από στοιχεία που δεν επηρεάζουν τη σωστή της εκφορά (π.χ. περισπωμένη, βαρεία, υπογεγραμμένη κλπ).
Αν απομένει ακόμη κάτι προς συζήτηση, είναι η πολυμορφία των φθόγγων [o] και [i], δηλαδή τα φωνήματα: ο, ω, ι, η, ει, οι. Εδώ πάντως έχουμε να κάνουμε με ένα θέμα που αγγίζει την εννοιολογική σύγχυση των πάμπολλων ομόηχων ελληνικών λέξεων, η διάκριση των οποίων (πάντα στο γραπτό λόγο) γίνεται μόνο με τη διατήρηση της ιστορικής ορθογραφίας τους, άρα δε νομίζω πως μπορεί να υπάρξει κάποια απλοποίηση. Φυσικά ένα μεγάλο κομμάτι της νεολαίας και γενικότερα οι κακομαθημένοι χρήστες του διαδικτύου τα ξεπερνούν όλα αυτά με την χρήση των άθλιων greeklish, τα οποία αποτελούν το πραγματικό και μεγάλο πρόβλημα για τη γλώσσα μας.

Πες τα Χρυσόστομε. Μια ζωή ακούμε την άποψη των φιλολόγων χωρίς αντίλογο. Τώρα έχει έρθει η ώρα να ακούσουν και τον αντιλογο. Στα μαθηματικά που είναι μια παγκόσμια γλώσσα, πάντα κοιτάζουμε τις εξισώσεις μας, τα κλάσματα κ.ο.κ. να τα απλοποιούμε ώστε να είναι στην ποιο απλή μορφή τους για να είναι περισσότερο όμορφα, λακωνικά και κατανοητά. Ευτυχώς καταργήθηκε το πολυτονικό και μπόρεσαν ορισμένες φτωχές οικογένειες που δεν είχαν εύκολη πρόσβαση στην εκπαίδευση, να μάθουν να μιλάνε και να γράφουν στοιχειωδώς έστω ώστε να συνεννοούνται στην καθημερινότητά τους. Η γλώσσα δεν είναι για τους λίγους, είναι για όλο τον κόσμο.

Διαβάζω ανιστόρητες και εντελώς ξεπερασμένες αντιλήψεις περί καθαρεύουσας, την οποία κάποιοι ανάγουν σε ιδεώδη εκδοχή της ελληνικής γλώσσας αγνοώντας εντυπωσιακά ότι δεν πρόκειται καν για πραγματική γλώσσα, αλλά για ένα τεχνητό μόρφωμα που επινοήθηκε από τους Φαναριώτες (τους μόνους γραμματισμένους της εποχής) στα προεπαναστατικά χρόνια σε μια προσπάθεια επίδειξης της υπεροχής τους από τον απλό κόσμο της εποχής που φυσικά μιλούσε μια απλή εκδοχή της ελληνικής γλώσσας, η οποία ωστόσο ήταν και η αυθεντική της μορφή, όπως εξελίχθηκε ανά τους αιώνες και διασώθηκε ακριβώς από αυτόν τον απλό κοσμάκη είτε προφορικά, είτε μέσω του δημοτικού τραγουδιού.
Δεν ανήκω σ' αυτούς που αφορίζουν τη λεγόμενη "καθαρεύουσα", η οποία όντως στην εποχή της έπαιξε θετικό ρόλο στην επαναφορά ενός γλωσσικού πλούτου που εύλογα είχε χαθεί από την ομιλούμενη γλώσσα του υπόδουλου επί αιώνες ελληνισμού, αλλά δεν πρέπει να λησμονούμε ότι η καθαρεύουσα ΠΟΤΕ δεν μπόρεσε να γίνει ομιλούμενη γλώσσα, όπως μας εξηγεί τόσο γλαφυρά ο Βιζυηνός στον θαυμάσιο διήγημά του "Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα". Επί ενάμιση αιώνα βέβαια με πολιτικές αποφάσεις η καθαρεύουσα ήταν επιβεβλημένη στη δημόσια διοίκηση και στην εκπαίδευση και ανήκω στη γενιά που ακόμα στο σχολείο την είχαμε υποχρεωτική στο γραπτό μας λόγο, αλλά ποτέ δεν τη μιλούσαμε ούτε μέσα στην τάξη, ούτε στα διαλείμματα, ούτε φυσικά στο σπίτι ή στα παιχνίδια μας.
Όσοι παραμένουν σήμερα νοσταλγοί της καθαρεύουσας δεν έχουν απλώς επίγνωση ότι η γλώσσα δεν είναι μια στατική έννοια, ένα παγιωμένο δηλαδή και αναλλοίωτο κατασκεύασμα, αλλά απολύτως δυναμική, άρα συνεχώς εξελισσόμενη και μεταλλασσόμενη σύμφωνα με τις επικοινωνιακές ανάγκες κάθε εποχής, αλλά και τις επαφές με άλλους λαούς. Είναι γνωστό ότι μετά την κλασική περίοδο της αρχαιότητας (από τα μέσα δηλαδή του 4ου αι. π.Χ.) η ελληνική γλώσσα απλοποιήθηκε δραστικά (είχαμε τη λεγόμενη "κοινή") εξυπηρετώντας τις νέες ανάγκες επικοινωνίας ενός απότομα διευρυμένου πληθυσμιακού και γεωγραφικού πεδίου (κατακτήσεις Αλέξανδρου) και παίρνοντας μια μορφή αρκετά συγγενική προς τη μεταγενέστερη μορφή της καθαρεύουσας. Ακολούθησε η ρωμαιοκρατία και το βυζάντιο, όπου πλέον η ελληνική γλώσσα υπέστη συνεχείς απλοποιήσεις, ώσπου τη βρίσκουμε ολοζώντανη στο σφύζον από χυμούς και εκφραστική δύναμη δημοτικό μας τραγούδι, το οποίο έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διάσωσή της στα δύσκολα χρόνια της τουρκοκρατίας και μας την παρέδωσε αλώβητη στα χρόνια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους με την απλή μορφή της λεγόμενης "δημοτικής".
Αυτή η μορφή της γλώσσας είναι η μόνη γνήσια και αυθεντικά ομιλούμενη σε αντίθεση με το τεχνητό κατασκεύασμα της "καθαρεύουσας". Και μπορεί η πρώτη μετεπαναστατική λογοτεχνική γενιά (Πρώτη Αθηναϊκή Σχολή: Σούτσοι, Ραγκαβήδες κλπ) να συνέθετε τα μάλλον ασήμαντα λογοτεχνικά της έργα στην καθαρεύουσα, αλλά νωρίτερα η ακμαία Κρητική Σχολή ("Ερωτόκριτος") και αργότερα η σπουδαία Επτανησιακή Σχολή (Σολωμός, Βαλαωρίτης κλπ) είχε για εκφραστικό της εργαλείο τη ζωντανή δημοτική, η οποία άλλωστε κυριάρχησε στη λογοτεχνία μας από τα χρόνια του Παλαμά και σε ολόκληρο τον 20ο αιώνα (Σικελιανός, Καζαντζάκης, Βάρναλης, Καρυωτάκης, Σεφέρης, Ρίτσος, Ελύτης κλπ). Ποιος μπορεί στα σοβαρά να υποστηρίξει ότι η δημοτική ενός Ελύτη στο "Άξιον Εστί" ή ενός Ρίτσου στη "Σονάτα του σεληνόφωτος" στερείται εκφραστικής δύναμης και γλωσσικού πλούτου;

"Τεχνητή" η καθαρεύουσα... μάλιστα. Ενώ αυτή που μιλάμε σήμερα είναι "φυσική". ΟΚ.

Προς @@banana republic, 9 Φεβ 2025 15:28
Γράφετε:
«Η απώλεια ... π.χ., της βαρείας έναντι της οξείας... μείωσαν την ακρίβεια της έκφρασης...»
Ποια ήταν η ακρίβεια που προσέθετε όταν η χρήση της καθορίζονταν αποκλειστικά και μόνον από τη θέση του τόνου;
Παραθέτω από τη Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Γυμνασίου - Λυκείου), 3ο κεφάλαιο:
"8) Η βαρεία σημειώνεται στη θέση της οξείας μόνο στη λήγουσα, όταν δεν ακολουθεί στίξη ή λέξη εγκλιτική"
.
Τι επιπλέον προσέθεταν τα πνεύματα ή η περισπωμένη, όταν δεν υπήρχε καμία εννοιολογική διαφοροποίηση στον προφορικό ή γραπτό λόγο, όχι μόνο του απλού κόσμου αλλά και των "μορφωμένων"; Τουλάχιστον εγώ δεν θυμάμαι να υπήρχε καμία διαφορά όταν η γλώσσα που διδασκόμασταν στο σχολείο ήταν η καθαρεύουσα, μόνο πολύπλοκους και άπειρους κανόνες ορθογραφίας και κλίσεων.

@ ΑΣΠΡΗ ΚΙΜΩΛΙΑ
Μπράβο δάσκαλε!

Όλες οι γλώσσες τεχνητές είναι. Εμείς τις δημιουργήσαμε. Κάποτε ο άνθρωπος δεν μιλούσε καν.

Όλη η σύγχρονη επιστημονική έρευνα των θετικών επιστημών, οι οποίες οδηγούν σε χειροπιαστα αποτελέσματα τα οποία αξιοποιούνται στην καλυτέρευση της καθημερινότητας του ανθρώπινου είδους, γίνεται εις την αγγλική. Εάν είχαν διαπιστώσει οι ερευνητές ότι το απλό επικοινωνιακό εργαλείο της αγγλικής δεν τους προσφέρει την απαραίτητη ""εκφραστική ικανότητα"" θα είχαν προσφύγει σε κάποια άλλη "ανώτερη" γλώσσα. Από ότι βλέπετε όμως μια χαρά καταλαβαίνουν τα γραφόμενα τους οι συνάδελφοί τους και η έρευνα προχωρά μια χαρά. Επίσης η γλώσσα που έχουμε τώρα παίρνει και άλλη απλούστευση. Οι τόνοι οι οξείες όπως τις ονομάζουμε, είναι στο 95% και παραπάνω των περιπτώσεων περιττή πληροφορία. Χρειάζονται μόνον εκεί που μπορεί να αλλάξει η σημασία της λέξης. Μην μου πείτε ότι δεν θα μπορούσατε να διαβάσετε αυτό το κείμενο εάν το κινητό μου δεν έβαζε αυτόματα τους τόνους? Μπορεί να σας φαντάζει εξωφρενικό αυτό το παράδειγμα που φέρνω, ειδικά αν είσαστε των θεωρητικών επιστημών, αλλά όπως καταργήθηκαν οι περισπωμένες και έγινε η ζωή μας ευκολότερη, με τον ίδιο τρόπο θα καταργηθούν και οι οξείες σε μερικά χρόνια, όπου δεν χρειάζονται.

@banana … η καθαρεύσουσα ήταν τεχνητή εξ ολοκλήρου γλώσσα.

Σχεδόν όλοι οι ισχυρισμοί σας είναι λανθασμένοι. Δεν είναι αλήθεια ότι η απλοποίηση είναι πάντα θετική έννοια. Πριν 100 χρόνια τα αεροπλάνα ήταν απλούστερα σε σχέση με τα σημερινά. Ανεβείτε σε ένα να πάτε ταξίδι. Αν χρειαστείτε χειρουργείο (το απεύχομαι) ζητήστε την απλοποιημένη "εκδοχή" του. Τα εργαλεία επικοινωνίας μπορεί να είναι καλύτερα ή χειρότερα και αυτό εξαρτάται από 100 παράγοντες. Ένας από αυτούς είναι η εκφραστική ικανότητα της γλώσσας, η οποία μειώθηκε σημαντικά, ειδικά με το πέρασμα στη δημοτική. Η απώλεια της δοτικής, π.χ., της βαρείας έναντι της οξείας, και πολλά άλλα, μείωσαν την ακρίβεια της έκφρασης που μπορείς να επιτύχεις στα ελληνικά, και σε ορισμένες περιπτώσεις αύξησαν την ασάφεια, ιδιαίτερα στο γραπτό λόγο. Προφανώς δεν μπορούμε να τα αναλύσουμε στα σχόλια αυτά, αλλά είναι παραμύθι το ότι "απλούστερο=καλύτερο". Ούτε η "ευκολία" χρήσης του "εργαλείου" είναι πάντα "θετικό", ο κόσμος μας είναι γεμάτος από εργαλεία που είναι πολύπλοκα στη χρήση και απαιτούν κόπο για να μάθεις να τα χειρίζεσαι, αλλά χωρίς αυτά η δουλειά γίνεται πιο αργά και με χειρότερη ποιότητα στο αποτέλεσμα.

@banana republic
Φαίνεται ότι δε διαβάσατε το άρθρο ή δεν κατανοήσατε το νόημα του. Η άποψη για εργαλειακή και μόνο χρήση της γλώσσας είναι όχι μόνο γλωσσολογικά απορριπτέα αλλά και επικίνδυνη. Η γλώσσα εκφράζει το εύρος του πολιτισμού ενός λαού, τις αξίες την παράδοσή του, την πορεία του στο χώρο και το χρόνο και γι αυτό συνδέεται άρρηκτα με τη σκέψη. Όσο συρρικνώνεται η γλώσσα συρρικνώνεται το "μπόι" του λαού που τη μιλάει.

«Να σογεράσετε και να γλυκοσαλίσετε.»
Αυτή ήταν η ευχή του παππού του όταν παντρεύτηκε το 1978. Ο παππούς ήταν πάνω από ενενήντα, ούτε ο ίδιος ήξερε πότε ακριβώς γεννήθηκε. Ήταν αγράμματος αλλά μιλούσε υπέροχα. Στο καφενείο και στις αυλές όλοι κρέμονταν από τα χείλη του.
Ο αφανισμός μιας λέξης είναι θλιβερός, σαν τον θάνατο ενός ανθρώπου, είπε κάποτε ο Ι.Θ.Κακριδής. Γιατί δε χάνεται ποτέ μοναχή της μια λέξη, χάνεται μαζί της και η ιστορική της διαδρομή. Μερικές φορές, μαζί με την αφανισμένη, χάνεται και μια έννοια, ένας τρόπος ζωής. Και τότε χάνεται και η δική μας σχέση με τον κόσμο που τη δημιούργησε.
Στις μέρες μας είναι συχνά θλιβερός ο λόγος των πολλών. Ανησυχώ για τον λόγο πολλών παιδιών που δε φταίνε καθόλου.
- Προέχουν τα Πρότυπα.

"...Στη συνέχεια αφαιρέθηκαν τα πνεύματα, απλοποιήθηκαν καταλήξεις...".

Τι κρίμα που απλοποιηθηκε η γλώσσα!!! Ήταν καλύτερα όταν είχε τα περιττά πνεύματα. Τότε μπορούσαμε να συνεννοηθούμε ενώ τώρα όχι. Εσείς που ξέρετε τόσο καλά τη γλώσσα, θα έπρεπε να ξέρετε ότι η λέξη "απλοποίηση" έχει πάντοτε θετική έννοια. Απλοποιούμε κάτι για να κάνουμε τη ζωή μας ευκολότερη. Κάποια στιγμή πρέπει να καταλαβετε οτι γλώσσα είναι ένα εργαλείο επικοινωνίας και τίποτε παραπάνω. Και οσο ευκολότερη είναι η χρήση των εργαλείων σου, τόσο γρηγορότερα τελειώνεις τη δουλειά σου.

Η Ελληνική γλώσσα είναι σε αποσύνθεση. Όχι μόνο γιατί στο σχολείο δε μαθαίνεις να τη χρησιμοποιείς σωστά, ούτε μαθαίνεις αρκετά για τον πλούτο της, αλλά και γιατί τα τελευταία 60 περίπου χρόνια την καταστρέφουν διάφορες κυβερνήσεις, γραμματείς και φαρισαίοι. Είχαμε πρώτα το τερατούργημα της κατάργησης της καθαρεύουσας, εκεί χάθηκε μεγάλο μέρος της εκφραστικής ικανότητας. Αντί να μορφώσουν τον κόσμο απλά χαμήλωσαν τον πύχη, μας θυμίζει κάτι αυτό; Στη συνέχεια αφαιρέθηκαν τα πνεύματα, απλοποιήθηκαν καταλήξεις, άλλαξε ορθογραφία λέξεων, κ.α. Βρείτε μας άλλη χώρα στον πλανήτη που άλλαξε τη γλώσσα της τόσο ριζικά σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα στους πρόσφατους αιώνες.

1) Ποια είναι η άποψη σας για μια παγκόσμια γλώσσα?
2) Έστω ότι σε μια χώρα χρησιμοποιείται μια γλώσσα η οποία είναι ιδιαιτέρως δύσκολη στην εκμάθηση της. Τι εννοώ δύσκολη? Ότι χρειάζεται τουλάχιστον διπλάσιο χρόνο ώστε κάποιος νέος να μάθει να την χρησιμοποιεί σωστά σε σχέση με κάποια άλλη, ας την χαρακτηρίσουμε, "εύκολη" γλώσσα. Θεωρείτε ότι είναι σκόπιμο η δύσκολη γλώσσα να αντικατασταθεί από την εύκολη γλώσσα, ώστε οι πολίτες της χώρας αυτής να έχουν περισσότερο χρόνο να ασχοληθούν και με άλλα πράγματα πέραν της εκμάθησης του ίδιου του εργαλείου επικοινωνίας τους?

Πράγματι ισχύει αυτό. Ας δείτε για παράδειγμα τα θέματα πανελλαδικών για το μάθημα νέας Ελληνικής πριν από 30 χρόνια,πριν 20 χρόνια και σήμερα.
Πριν 30 χρόνια ήταν η εποχή τον μεγάλων εκθέσεων. Η εποχή που οι μαθητές έγραφαν περίπου 3000 με 4000 λέξεις. Πριν από 20 χρόνια οι μαθητές έγραφαν 500 λέξεις και από λογοτεχνία ας πούμε 200 με 300 λέξεις.
Σήμερα η έκθεση είναι 400 λέξεις και η λογοτεχνία άλλες 300.Οι σημερινοί μαθητές έχουν μειωμένες δυνατότητες ομιλίας για αυτό και κυριαρχούν οι βρισιές. Να αναφέρω ωστόσο και κάτι άλλο , ότι ενώσαμε την Νεοελληνική Γλώσσα με τη Λογοτεχνία (εξετάζονται και τα δύο ως ένα μάθημα). Πράγματα πολύ διαφορετικά.

Συγχαρητήρια για το επιστημονικά, γλωσσολογικά, εκπαιδευτικά και ιδεολογικά τεκμηριωμένο άρθρο. Με τρόπο νηφαλιο και αντικειμενικό αποτυπώνει συνολικά τους προβληματισμούς που διατυπώνονται κατά καιρούς για το μέλλον της γλώσσας δείχνοντας παραλληλα τις κατευθύνσεις που πρεπει το εκπαιδευτικό σύστημα να στραφεί.

Εξαιρετική άποψη.
Εξαιρετικά ελληνικά!

Θεωρίες, θεωρίες, θεωρίες, θεωρίες...
Βαρεθήκαμε.