Ισχυρή η παρουσία των γυναικών στην Έρευνα και Ανάπτυξη, αλλά περιορισμένη η εκπροσώπησή τους σε θέσεις ευθύνης

Τη συμμετοχή των γυναικών στον τομέα της Έρευνας & Ανάπτυξης στην Ελλάδα παρουσιάζει νέα έκδοση του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ). 

Με αναλυτικά στοιχεία και δείκτες καταγράφεται η θέση των γυναικών στον τομέα Ε&Α, στον ακαδημαϊκό και ερευνητικό χώρο, αλλά και στις επιχειρήσεις. Η έκδοση εντάσσεται στις επίσημες εθνικές στατιστικές που διενεργεί το ΕΚΤ, ως Εθνική Αρχή του Ελληνικού Στατιστικού Συστήματος.

Αναλυτικότερα, η έκδοση "Η συμμετοχή των γυναικών στην Έρευνα & Ανάπτυξη στην Ελλάδα. Έκδοση 2024" (https://metrics.ekt.gr/publications/728) αξιοποιεί και συνθέτει τα πλέον πρόσφατα δεδομένα από επίσημες στατιστικές έρευνες του ΕΚΤ, παραθέτοντας στοιχεία για το ξεκίνημα της ερευνητικής σταδιοδρομίας των γυναικών στην Ελλάδα (εθνικές στατιστικές για τους κατόχους διδακτορικού τίτλου) και την εξέλιξή τους στον ακαδημαϊκό χώρο, αλλά και σε όλους τους τομείς της οικονομίας (ευρωπαϊκές  στατιστικές για τις δαπάνες και το προσωπικό σε Έρευνα & Ανάπτυξη). Επίσης παραθέτει ενδιαφέροντα ευρήματα για την Ελλάδα από την πρόσφατη ευρωπαϊκή έκθεση «She Figures 2024».

Τα κύρια ευρήματα της έκδοσης συνοψίζονται ως εξής:

• Επιβεβαιώνεται η διαχρονική ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων στους διδάκτορες που αναγορεύονται κάθε χρόνο από τα ελληνικά Πανεπιστήμια, που αποτελούν το νεοεισερχόμενο ερευνητικό προσωπικό της χώρας. Μάλιστα, το 2023 οι γυναίκες είναι περισσότερες, συγκριτικά με τους άνδρες, με ποσοστό 52,5% του συνόλου.
• Στον ακαδημαϊκό χώρο, παρότι διαπιστώνεται μικρή αύξηση της συμμετοχής τους σε όλες τις βαθμίδες, οι γυναίκες εξακολουθούν να υπολείπονται των ανδρών, ιδιαίτερα στην υψηλότερη βαθμίδα, όπου το ποσοστό γυναικών το 2022 είναι μόλις 24,3%.
• Η μείωση της συμμετοχής των γυναικών στις υψηλότερες ακαδημαϊκές βαθμίδες καταγράφεται σε όλες τις χώρες της ΕΕ27 και είναι γνωστή ως «γυάλινη οροφή». Η τιμή του σχετικού «Δείκτη Γυάλινης Οροφής» στην Ελλάδα είναι 1,32, ενώ ο μέσος όρος στην ΕΕ27 είναι 1,42, γεγονός που υποδηλώνει ότι στην Ελλάδα οι γυναίκες έχουν περισσότερες πιθανότητες να φτάσουν σε θέσεις βαθμίδας Α από ό,τι στην ΕΕ27.
• Σε σύγκριση με τις χώρες της ΕΕ27, η συμμετοχή των γυναικών στον τομέα της Έρευνας & Ανάπτυξης (E&A) στην Ελλάδα είναι σχετικά υψηλή, παρότι απέχει από την ισόρροπη εκπροσώπηση. Το 2022 ως ερευνητικό προσωπικό απασχολούνταν 34.387 γυναίκες, με το σχετικό ποσοστό να διαμορφώνεται στο 40,1%. Με βάση το ποσοστό αυτό, η Ελλάδα κατατάσσεται 9η μεταξύ των χωρών της ΕΕ27. Υψηλή, συγκριτικά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, είναι η συμμετοχή των γυναικών στο ερευνητικό προσωπικό των επιχειρήσεων.
• Με συνολική βαθμολογία 71,4, η Ελλάδα κατατάσσεται 18η μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ με βάση τον νέο «Δείκτη She Figures» (She Figures Index), που εισήγαγε η σχετική πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής  “She Figures 2024”. Ο δείκτης αποτυπώνει τον βαθμό στον οποίο τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) έχουν επιτύχει την ισότητα των φύλων στον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας (ERA).

Το ΕΚΤ, υποστηρίζοντας ενεργά τον στόχο της ισότιμης συμμετοχής των γυναικών στον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας, αναπτύσσει σειρά δραστηριοτήτων και παρεμβάσεων προς την κατεύθυνση αυτή, έχοντας συμπεριλάβει από το 2020  για πρώτη φορά τις στατιστικές για τη συμμετοχή των γυναικών σε Ε&Α, στον κατάλογο των εθνικών στατιστικών που δημοσιεύει. 

Με τη συμμετοχή του στο έργο GENDERACTIONplus, παρακολουθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο τις διαμορφούμενες πολιτικές για την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στην έρευνα και την καινοτομία. 

Ακόμα, ως στατιστικός εκπρόσωπος της Ελλάδας στη διεξοδική έκθεση “She Figures” της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, συμβάλλει στην αποτύπωση της προόδου στη χώρα μας.

Η έκδοση του ΕΚΤ αναλύει τη συμμετοχή των γυναικών στους νέους κατόχους διδακτορικού που αναγορεύονται από τα ελληνικά Πανεπιστήμια, στο ακαδημαϊκό διδακτικό προσωπικό καθώς και στο προσωπικό που απασχολείται στην Ε&Α στην Ελλάδα σε όλους τους τομείς της οικονομίας, με εστίαση στο ερευνητικό προσωπικό. Τέλος, παρουσιάζει τα κύρια συμπεράσματα για την Ελλάδα με βάση τον νέο δείκτη “She Figures Index” της έκθεσης “She Figures 2024”.

Ισοδύναμη συμμετοχή στους νέους διδάκτορες

Όσον αφορά τη συμμετοχή των γυναικών στους νέους διδάκτορες, τα δεδομένα (2015-2022) παρουσιάζουν μικρές διακυμάνσεις, καταλαμβάνοντας ποσοστά ελαφρώς περίπου 50%. Για το πιο πρόσφατο έτος (2023), η συμμετοχή των γυναικών ανέρχεται στο 52,5%.

Στην έκδοση παρουσιάζονται επίσης στοιχεία για την ηλικιακή ομάδα των γυναικών αποφοίτων διδακτορικού,  τη χρονική διάρκεια ολοκλήρωσης του διδακτορικού τους. καθώς και τη συμμετοχή τους στα επιμέρους επιστημονικά πεδία. Ενδεικτικά, για το 2023 η υψηλότερη συμμετοχή των γυναικών σημειώνεται στο (ολιγάριθμο) επιστημονικό πεδίο των Γεωπονικών Επιστημών και της Κτηνιατρικής (66,3%). 

Οι γυναίκες υπερτερούν των ανδρών, στα επιστημονικά πεδία των Κοινωνικών Επιστημών (ποσοστό γυναικών 57,8%), της Ιατρικής και Επιστημών Υγείας (56,8%) και των Ανθρωπιστικών Επιστημών (54,9%). 

Χαμηλότερη συμμετοχή των γυναικών καταγράφεται στα επιστημονικά πεδία των Φυσικών Επιστημών (48,5%) και, κυρίως, των Επιστημών Μηχανικού και Τεχνολογίας (34,3%).

Διαχρονική αύξηση των μεριδίων γυναικών σε όλες τις βαθμίδες ακαδημαϊκής εκπαίδευσης

Όσον αφορά τη συμμετοχή των γυναικών στο διδακτικό προσωπικό των ελληνικών ΑΕΙ, τα τελευταία έτη σημειώνεται αύξηση των μεριδίων των γυναικών σε όλες τις βαθμίδες. Συγκεκριμένα στη βαθμίδα Γ (Επίκουρος Καθηγητής) καταγράφεται αύξηση από 36,5% το 2015 σε 40,0% το 2022, στη βαθμίδα Β (Αναπληρωτής Καθηγητής) από 31,4% σε 33,8%, και στη βαθμίδα Α (Καθηγητής) από 21,5% σε 24,3%. Ωστόσο, όσο αυξάνει η βαθμίδα της ακαδημαϊκής ιεραρχίας, τόσο μειώνεται το μερίδιο της συμμετοχής των γυναικών.

Η υψηλότερη συγκέντρωση των γυναικών στις χαμηλότερες ακαδημαϊκές βαθμίδες καταγράφεται σε όλες τις χώρες της ΕΕ28 και είναι γνωστή ως "γυάλινη οροφή" (glass ceiling). 

Ως προς αυτό, και συγκριτικά με τη θέση της χώρας σε σχέση με τις άλλες χώρες μέλη, παρά το γεγονός ότι τα μερίδια των γυναικών στην Ελλάδα βρίσκονται κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο σε όλες τις βαθμίδες, το φαινόμενο της "γυάλινης οροφής" εμφανίζεται λιγότερο οξύ. 

Η τιμή του σχετικού «Δείκτη Γυάλινης Οροφής» στην Ελλάδα είναι 1,32, ενώ ο μέσος όρος στην ΕΕ27 είναι 1,42, γεγονός που υποδηλώνει ότι στην Ελλάδα οι γυναίκες έχουν περισσότερες πιθανότητες να φτάσουν σε θέσεις βαθμίδας Α από ό,τι στην ΕΕ27.

Επίσης, έχει ενδιαφέρον να αναδειχθεί η ανάλυση για τη συμμετοχή αυτή των γυναικών στην Α βαθμίδα ανά επιστημονικό πεδίο, όπου φαίνεται ότι τα υψηλότερα ποσοστά γυναικών καταγράφονται στις "Ανθρωπιστικές Επιστήμες & Τέχνες", τις "Κοινωνικές Επιστήμες", τις “Γεωργικές Επιστήμες & Κτηνιατρική” και την "Ιατρική και Επιστήμες Υγείας" και τα χαμηλότερα στις "Φυσικές Επιστήμες" και τις "Επιστήμες Μηχανικού και Τεχνολογία".

Yψηλή συμμετοχή των γυναικών στο ερευνητικό προσωπικό, σε επίπεδο ΕΕ

Ως προς τη συμμετοχή των γυναικών στο ερευνητικό προσωπικό της χώρας, σε συνολικά 85.714 ερευνητές (στοιχεία για το έτος 2022), οι 34.387 είναι γυναίκες. Το σχετικό ποσοστό ανέρχεται σε 40,1% και η Ελλάδα να κατατάσσεται 9η  μεταξύ των χωρών της ΕΕ27.

Με βάση τα στοιχεία για τους τρείς σημαντικότερους τομείς εκτέλεσης Ε&Α, δηλαδή τις επιχειρήσεις, τον κρατικό τομέα, την τριτοβάθμια εκπαίδευση, το ποσοστό γυναικών στο ερευνητικό προσωπικό στον τομέα των επιχειρήσεων είναι 31,4% και η Ελλάδα βρίσκεται στην 6η θέση στην ΕΕ27, στον κρατικό τομέα το ποσοστό είναι 43,2% και η Ελλάδα βρίσκεται στην 20η θέση, και στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης το ποσοστό είναι 43,5% και η Ελλάδα βρίσκεται στην 17η θέση.

«Δείκτης She Figures» - 2024

Η έκθεση “She Figures 2024” αναλύει την κατάσταση της ισότητας των φύλων στην εκπαίδευση, την έρευνα και την καινοτομία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, εισάγοντας μια σημαντική καινοτομία τον «Δείκτη She Figures», που μετρά τον βαθμό στον οποίο τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) έχουν επιτύχει την ισότητα των φύλων στον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας (ERA).

Ο Δείκτης She Figures βασίζεται σε επιμέρους δείκτες, στις εξής έξι διαστάσεις: 1. Διαχωρισμός στην πορεία σταδιοδρομίας (segregation in the pipeline), 2. Τομείς έρευνας (research sectors), 3. Εξέλιξη σταδιοδρομίας (career progression), 4. Λήψη αποφάσεων (decision making), 5. Συμμετοχή στην έρευνα (research participation) και 6. Ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στο περιεχόμενο της έρευνας και καινοτομίας (gender dimension in research and innovation content (GDRIC). Οι τιμές του δείκτη κυμαίνονται από 0 έως 100, και η βαθμολογία 100 υποδηλώνει ότι έχει επιτευχθεί πλήρως η ισότητα των φύλων.

Με βάση τη συνολική της βαθμολογία (71,4), η Ελλάδα κατατάσσεται 18η μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ27.  Όσον αφορά τη βαθμολογία της Ελλάδας στις επιμέρους διαστάσεις, η ανάλυση δείχνει σχετικά υψηλές βαθμολογίες στις διαστάσεις του διαχωρισμού στην πορεία σταδιοδρομίας (90,3 και 3η θέση) και στους τομείς έρευνας (92,4 και 9η θέση), μέτρια βαθμολογία στη συμμετοχή στην έρευνα (69,7 και 10η θέση), και χαμηλότερες βαθμολογίες στη διάσταση GDRIC (38,5 και 13η θέση), στην εξέλιξη σταδιοδρομίας (81,5 και 22η θέση) και στη λήψη αποφάσεων (59,0 και 23η θέση).

Όπως επισημαίνεται στην έκθεση “She Figures 2024” η Ελλάδα έχει καλές επιδόσεις στο να προσελκύει γυναίκες στην έρευνα και στους διάφορους ερευνητικούς τομείς, αλλά υστερεί σημαντικά στο να τις προωθεί σε θέσεις λήψης αποφάσεων και να τους προσφέρει ίσες ευκαιρίες εξέλιξης στην καριέρα τους.