Α. Λιάκος στο esos: Παρέμβαση για τα Αρχαία, και πώς να διδάσκονται

Δημοσίευση: 01/06/2016

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ESOS

Α. Λιάκος στο esos: Παρέμβαση για τα Αρχαία,   και πώς να διδάσκονται

Του Καθηγητή Α. Λιάκου
Προέδρου της Επιτροπής Εθνικού Διαλόγου για την παιδεία

Ο Διάλογος για την Παιδεία δεν υπεισήλθε στη διαμόρφωση των προγραμμάτων σπουδών.

Η προσωπική μου άποψη, που θα εισηγούμουν, είναι η αναζήτηση μιας ολιστικής αντιμετώπισης: Μια καλή εισαγωγή στον Αρχαίο Ελληνικό Πολιτισμό που θα περιλαμβάνει από κοινού την ιστορική του διαμόρφωση, τις πολιτειακές του μορφές –με έμφαση τη δημοκρατία και την έννοια του πολίτη- τη φιλοσοφία, την ποίηση, με έμφαση τα Ομηρικά έπη και την τραγωδία, την τέχνη, καθώς επίσης τις σχέσεις του Νεώτερου με τον Αρχαίο κόσμο.

Αυτά στο τετραετές Γυμνάσιο, όπου τα παιδιά να μπορούν να διαβάσουν ολοκληρωμένα έργα από μετάφραση, με συνεργασία φιλολόγων, ιστορικών, αποφοίτων φιλοσοφίας.

Όλα τα παιδιά να έχουν διαβάσει τουλάχιστο Ιλιάδα ή Οδύσσεια, Αντιγόνη, την Ποιητική του Αριστοτέλη, έναν Πλατωνικό Διάλογο.

Τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά, δηλαδή αρχαίο κείμενο, ετυμολογία, γραμματική και συντακτικό να διδάσκονται συστηματικά, και με πολύ περισσότερες ώρες στη σφαίρα των ανθρωπιστικών επιστημών στο διετές Λύκειο.

Εκεί θα εξαρτάται από τους προσανατολισμούς των μαθητών η επιλογή και η παρακολούθησή τους.

Σχόλια (6)

N
|

Η δεκαπεντάχρονη κόρη μου σήμερα στα Αρχαία μάθαινε για τις ονοματικές προτάσεις οι οποίες χαρακτηρίζονται έτσι επειδή δύνανται να αντικαταστήσουν ονοματικά σύνολα. Οι ονοματικές προτάσεις μπορούν να είναι τριών ειδών (δεν θυμάμαι ποια είναι ακριβώς αυτά). Για κάθε είδος υπήρχε μια ανάλυση 4-5 σειρών για το ποια ρήματα ακολουθούνται από κάθε συγκεκριμένο είδος ονοματικής πρότασης και για άλλα πολλά. Φυσικά για να ξεχωρίσει η κόρη μου το κάθε ένα από τα τρία είδη θα έπρεπε να θυμάται τους συνδέσμους με τους οποίους αυτές οι προτάσεις εισάγονται (τους θυμόταν, τι ανακούφιση!) και να θυμάται επίσης ποια μπορούν να είναι ονοματικά σύνολα (υπήρχε υπενθύμιση στο φυλλάδιο). Τα παραπάνω είναι ένα μικρό μέρος,περίπου το ένα πέμπτο, του μαθήματος με τίτλο "Σύνδεση προτάσεων", οπότε όπως αντιλαμβάνεστε οι πληροφορίες ήταν πάρα πολλές και όλες του είδους που σας προανέφερα, δηλαδή με πλήθος λεπτομερειών. Οφείλω βεβαίως να πω ότι στο μεγαλύτερο μέρος τους ήταν επανάληψη από την Β΄τάξη. Ερώτηση: Ποιο το νόημα; Είναι αυτός τρόπος για να μάθουν τα παιδιά αρχαία ελληνικά ή κάποια άλλη γλώσσα; Επισήμανση: Αυτόν τον τρόπο ακολουθούν οι φιλόλογοι που είχε η κόρη μου στο Γυμνάσιο και τον εφαρμόζουν ευλαβικά, κι ας θέλουν να μιλάνε στο κοινό για κείμενο και περιεχόμενο και κατανόηση ιδεών. Είναι -οι φιλόλογοι της κόρης μου- κολλημένοι στη φόρμα στη γραμματική και στο συντακτικό. Απόδειξη των λόγων μου συνιστούν τα τεστ που βάζουν. Αν υπάρχει κάποια ερώτηση ανάπτυξης σε αυτά, θα αφορά κάτι επιμέρους και συνήθως πραγματολογικό, το οποίο απαιτεί απλή αποστήθιση. Αυτό ξέρουν καλύτερα οι ίδιοι, σε αυτό επένδυσαν σε όλα τα χρόνια των σπουδών τους και αυτό διδάσκουν. Όσα και να λέει ο κάθε Λιάκος απλώς είναι ξένα προς αυτό που γνωρίζουν και ενστερνίζονται. Και θα συνεχίζουν να αποκόβουν το παιδί μου από τις ρίζες του! Σημ.: Ως ρίζες εννοώ φυσικά τα Αρχαία Ελληνικά .

Σοφία
|

Συνάδελφε, θα συμφωνήσουμε ότι διαφωνούμε τελικά. Η αποστήθιση σε καμία περίπτωση και για κανένα μάθημα δεν είναι αποτελεσματική μέθοδος μακροπρόθεσμα. Η αποστήθιση τύπων μιας μορφής γλώσσας που δεν χρησιμοποιείς δε είναι ακόμη πιο άσκοπη. Από αυτά που γράφετε δεν προκύπτει ότι οι μαθητές δεν θα χρειαστεί να παπαγαλίσουν κανόνες στα αρχαία.
Όσοι γνωρίζουν γλωσσολογία ξέρουν ότι η εκμάθηση μιας προγενέστερης μορφής γλώσσας δεν είναι προϋπόθεση για τη γλωσσική ανάπτυξη του ατόμου (στη μητρική του). Αυτό που διαπιστώνω εγώ εν ολίγοις είναι ότι η όλη διαμάχη είναι διαμάχη μεταξύ "κλασσικών" και γλωσσολόγων. Η μία πλευρά όμως είναι που στηρίζεται σε επιστημονικά δεδομένα και σε έρευνα.

ΘΑΝΑΣΗΣ
|

Αγαπητή συνάδελφε Σοφία, ευχαριστώ για τα σχόλιά και για τις παρατηρήσεις σου. Πρόσεξα τα επιχειρήματά σου και έχω κάποιες ενστάσεις.
- Ο τρόπος διδασκαλίας των αρχαίων στο γυμνάσιο,όπως τον έχω στο μυαλό μου, δεν έχει σχέση με τη σημερινή λογική διδασκαλίας τους. Θεωρώ ότι μία συνδυαστική διδασκαλία της γραμματικής αρχαίων και νέων θα είναι η πιο ενδιαφέρουσα εκδοχή. Μόνο έτσι οι γραμματικοί τύποι δεν θα αποτελούν αντικείμενο παπαγαλίας, αλλά θα κινούν το ενδιαφέρον μέσα από τις ομοιότητες και τις διαφορές τους. Για παράδειγμα, τα παιδιά δεν είναι ανάγκη να αποστηθίζουν νεοελληνικούς τύπους με αρχαιοελληνική προέλευση (του πλήρους, παρέχω και παράσχω, παράγω και παραγάγω...), εάν γνωρίζουν την αρχαιοελληνική τους πηγή. Ανάλογα, στη σύνταξη θα μάθουν με ουσιαστικό τρόπο τη δομή του λόγου, συνδυάζοντας δημιουργικά την αρχαιοελληνική μαθηματικά δομημένη σύνταξη με τη νεοελληνική μετεξέλιξή της. Ως προς την ορθογραφία, η ορθή απόδοση λέξεων όπως "προκατειλημμένος", "συνημμένα", διάλειμμα", "κατάληψη" και "εγκατάλειψη", εξασφαλίζεται μόνο με την ετυμολογική και γραμματική αναγωγή τους στην αρχαία ελληνική. Διαφορετικά, όσους κανόνες κι αν μάθει το παιδί, δεν θα είναι σε θέση να γράψει ορθά (εκτός κι αν καταργήσουμε την ιστορική ορθογραφία και καταλήξουμε σε φωνητική γραφή- πράγμα το οποίο απεύχομαι). Τέλος, εμμένω στην άποψή μου ότι η μετάφραση δεν μπορεί να αποδώσει πλήρως τα "μεταμηνύματα" του αρχαίου συγγραφέα, χωρίς να υπαινίσσομαι ότι η νεοελληνική είναι κατώτερη. Για παράδειγμα, παραπέμπω στη μετάφραση των Πολιτικών του Αριστοτέλη στο σχολικό εγχειρίδιο γ λυκείου, στην ενότητα 17, όπου το σχήμα κατ' εξοχήν δεν μπορεί να γίνει αντιληπτό στη μετάφραση, πράγμα που οδηγεί σε διευκρινιστικό σχολιασμό. Τέλος πάντων, το θέμα είναι ανεξάντλητο . Εκείνο που θέλω να τονίσω κλείνοντας είναι ότι οι μαθητές θα αγαπήσουν το μάθημα των αρχαίων και κάθε άλλο μάθημα, αν ο καθηγητής τους εμπνεύσει αυτήν την αγάπη, αν τους κάνει να αισθανθούν τη δική του θέρμη για το μάθημα που διδάσκει, πέρα από προγράμματα σπουδών, οδηγίες διδασκαλίας και αξιολόγησης. Ευχαριστώ για τη δημοσίευση.

Σοφία
|

Θα ήθελα να απαντήσω στον κύριο Θανάση (και θα διαφωνήσω σε πολλά σημεία μαζί του). Καταρχάς, αυτό που προτείνετε, τουλάχιστον στις τρεις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου, είναι εκείνο που επικρατεί σήμερα, με τα γνωστά αποτελέσματα.
Καμία πρόθεση δεν έχω να υπερασπιστώ τον Υπουργό, για τον οποίο η άποψή μου είναι η χείριστη, και θεωρώ ότι ήταν ατυχέστατη η έκφραση "παρά φύσιν", για να μην πω χοντράδα.
Από την άλλη όμως, συμφωνώ ότι είναι τουλάχιστον περίεργο να αφιερώνονται στο γυμνάσιο περισσότερες ώρες για το μάθημα των Αρχαίων απ' ό,τι για το μάθημα των Νέων.
Από πού προκύπτει ότι οι μαθητές που δεν θα διδάσκονται τα Αρχαία -με τον τρόπο που τα διδάσκονται- στο Γυμνάσιο θα γνωρίζουν ελάχιστα ελληνικά; Το μάθημα των Νεοελληνικών είναι απλά για να γεμίζει ο χρόνος; Βέβαια ρητορική είναι η ερώτηση, μιας και πράγματι, στο Γυμνάσιο το μάθημα των Νεοελληνικών είναι απαράδεκτο (ύλη, μέθοδος, εγχειρίδια), δεν ασχολείται καθόλου με γραμματικά/συντακτικά φαινόμενα, με αποτέλεσμα οι μαθητές να ολοκληρώνουν το Γυμνάσιο και να είναι σαν να μην έχουν κάνει ποτέ Νέα. Τα καινούργια βιβλία ειδικά είναι γεμάτα με σαχλά δημοσιογραφικά κείμενα, που επί του πρακτέου καμία εξοικείωση με τη γλώσσα δεν προσφέρουν στους μαθητές, οι οποίοι ξαφνικά πηγαίνουν στο Λύκειο και καλούνται να γράψουν έκθεση χωρίς ασυνταξίες και εκφραστικά λάθη, με πλούσιο λεξιλόγιο και με την ικανότητα να διακρίνουν τα διαφορετικά είδη λόγου, ώστε να ανταποκριθούν στο θέμα που αντιμετωπίζουν κάθε φορά.
Δεν επιθυμώ να αμφισβητήσω τη γλωσσική συνέχεια, αλλά το πρωταρχικό μας μέλημα είναι να την κατανοήσει ο Φίλης κι ο κάθε Φίλης (υπουργός) ή οι ίδιοι οι μαθητές; Διότι εθελοτυφλούμε αν πιστεύουμε πως ο μαθητής του Γυμνασίου έχει την αίσθηση ότι διδάσκεται μια προγενέστερη μορφή της γλώσσας του και τη συνείδηση της ιστορικής της συνέχειας και δεν αντιμετωπίζει απλώς τα Αρχαία ως άλλη γλώσσα, της οποίας τους κανόνες οφείλει να μάθει μηχανιστικά, για να γράψει καλά στο διαγώνισμα.
Επιπλέον, η σωστή ορθογραφία δεν μαθαίνεται ξαφνικά αφού διδαχθούμε Αρχαία, η σωστή ορθογραφία μαθαίνεται από το Δημοτικό (και αν είσαι ανορθόγραφος είναι δύσκολο έως ακατόρθωτο να μάθεις ορθογραφία στο Γυμνάσιο, ερχόμενος σε επαφή με τα Αρχαία). Μιλάτε λες και ο μόνος δρόμος για την ορθογραφία είναι τα Αρχαία ή λες και τα νεοελληνικά κείμενα είναι ανορθόγραφα. Συμφωνώ με την τοποθέτησή σας περί απόδοσης νοημάτων και επικοινωνίας του κειμένου, όμως σας διαβεβαιώ πως ο τρόπος διδασκαλίας των Αρχαίων στο σχολείο δεν εξασφαλίζει (για να μην πω ότι δεν αγγίζει καν) αυτή τη γνώση των ιστορικών γλωσσικών δομών οι οποίες τα στηρίζουν. Τέλος διαφωνώ εντελώς με το σχόλιό σας περί μετάφρασης, το οποίο απηχεί μια πολύ δημοφιλή, πλην όμως αρκετά αυθαίρετη (και φορτισμένη συναισθηματικά) αντίληψη για τον συγκεκριμένο κλάδο, δηλαδή ότι μεταφρασμένο το κείμενο φτάνει στον αναγνώστη "ακρωτηριασμένο". Άμα ήταν έτσι δεν θα ήμαστε ποτέ σε θέση να προσλάβουμε πλήρως οποιοδήποτε μεταφρασμένο έργο (ξέρετε, δεν είναι μόνο τα αρχαία κείμενα έμπλεα νοημάτων). Για να μην αναφέρω ότι στην ουσία, το επιχείρημα αυτό (πως τα αρχαία κείμενα στη μετάφρασή τους "χάνουν" κάποια από την ουσία τους) υποβαθμίζει τη Νεοελληνική, που θεωρούμε συνέχεια της Αρχαίας.
Η άποψή μου είναι πως όταν μιλάμε για εκπαίδευση και μαθητές, τα άγχη των φιλολόγων (οι οποίοι αντιδρούν αντανακλαστικά σε κάθε κριτική που ασκείται στη διδασκαλία των Αρχαίων, λες και φοβούνται ότι θα μείνουν χωρίς αντικείμενο) πρέπει να υποχωρούν μπροστά στην πραγματικότητα του ελληνικού σχολείου. Κι εγώ φιλόλογος είμαι κι ενώ δεν είμαι αντίθετη με τη διδασκαλία των Αρχαίων στο Γυμνάσιο, πράγματι θεωρώ υπερβολή το να δίνεται μεγαλύτερο βάρος στα Αρχαία έναντι των Νέων. Είμαι εντελώς αντίθετη με τον τρόπο που τα πρώτα διδάσκονται, καθώς θεωρώ ότι τα αρχαία κείμενα έχουν περισσότερα να προσφέρουν από άποψη νοήματος και ιστορικών πληροφοριών, παρά από άποψη γραμματικής. Εκεί, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να δοθεί έμφαση (γιατί έτσι μεταδίδεται στους μαθητές η αγάπη για τη γλώσσα και η συνείδηση ότι αυτή είναι ζωντανός οργανισμός που επηρεάζεται από κοινωνικούς/ιστορικούς παράγοντες και έχει μεγάλη ισχύ) και όχι στη μηχανιστική απομνημόνευση γραμματικών κανόνων. Για όσους θέλουν να εντρυφήσουν στα Αρχαία υπάρχει η αντίστοιχη κατεύθυνση στο Λύκειο. Επιπλέον, η διδασκαλία των Αρχαίων στο Γυμνάσιο θα πρέπει να βρίσκεται σε επικοινωνία με τη διδασκαλία των Νέων (γιατί με τον τρόπο που διδάσκονται, είναι σαν να πρόκειται για δύο διαφορετικές γλώσσες), στα οποία θα πρέπει να δοθεί πολύ μεγαλύτερη έμφαση απ' αυτή που δίνεται. Δεν νοείται τα μοναδικά αξιόλογα νεοελληνικά κείμενα με τα οποία έρχονται σε επαφή οι μαθητές του Γυμνασίου να είναι εκείνα που βρίσκονται στο βιβλίο της Λογοτεχνίας (που αποτελεί διαφορετικό μάθημα). Δεν νοείται τα παιδιά στο γυμνάσιο να μην αγγίζουν κείμενα (όχι μόνο λογοτεχνικά) της γλώσσας που ομιλούν, να μην έρχονται σε επαφή με τον πλούτο της, και να περιμένουμε όλοι ότι αυτός ο πλούτος θα γίνει με μαγικό τρόπο κτήμα των παιδιών μέσω των Αρχαίων.
Αν οι κρίσεις των φιλολόγων που υπερασπίζονται με τόσο πάθος τα Αρχαία έστεκαν στην πραγματικότητα (και δεν αποτελούσαν ευχολόγιο), δεν θα είχαμε τόσους κακούς ομιλητές της γλώσσας μας (μεταξύ αυτών και φιλόλογοι), δεδομένου ότι όλοι μας διδαχθήκαμε Αρχαία κάποια στιγμή στη μαθητική μας θητεία, και δεν θα απέβαινε ατελέσφορη σχεδόν κάθε απόπειρα διαλόγου σε δημόσιο και ιδιωτικό επίπεδο. Δεν είμαστε μηδενιστές ούτε ζητάμε κατάργηση των Αρχαίων, αλλά δεν έχουμε αυταπάτες σε σχέση με την κατάσταση στο σχολείο, με την υποβάθμιση του μαθήματος των νεοελληνικών και με τον "αρχαιοκεντρικό" προσανατολισμό του σχολικού προγράμματος (και με τα αποτελέσματα όλης αυτής της κατάστασης).

ANDGIAN
|

απλη παρατηρηση/ερωτηση

και τι τα έχετε τα Πειραματικά και τα Προτυπα?Γιατί δεν εφαρμόζεται η πειραματική & πρότυπη διδασκαλία Αρχαίων ή όποιου άλλου μαθήματος?

απλά γιατί ούτε το θελουν ουτε μπορούν! να το λειτουργησουν έτσι το σύστημα! το οποίο και προτεινουν
απλά γιατί η ιδεοληψία τους οδηγει σε μια μιζερη μετριότητα και φτωχοποίηση
απλά γιατί οι Μεσίες της Σοσιαλιστικής Κοινωνίας ασχολούνται με άλλα (περί πριγκιπισών & Βασιλεων) ..ετσι για ..ξεκάρφωμα..
Ποτε δεν ήταν στο DNA τους η λογική της ποιοτικής αναβάθμισης . της συνεχούς άμβλυνσης των όποιων ανισοτήτων , της δημιουργίας προτύπων διήθησης & διάχυσης γνωσης
Γιατί απλούστατα η γνωση σημαίνει προσπάθεια η προσπάθεια δύναμη με τελικό αποτέλεσμα τον πολιτη και όχι τον υπήκοο ...

ΘΑΝΑΣΗΣ
|

Δηλαδή, τα αρχαία ελληνικά θα περιοριστούν σε διετή υπερεντατική διδασκαλία προς ελάχιστους μαθητές και όλοι οι υπόλοιποι θα γνωρίζουν ελάχιστα ελληνικά ως προς το λεξιλόγιο, την ορθογραφία, τη σύνταξη και την ουσιαστική κατανόηση κειμένου. Πρέπει επιτέλους να καταλάβετε ότι:
-Η νέα ελληνική αποτελεί φυσική συνέχεια της αρχαίας ελληνικής
-Η κατανόηση όρων επιστημονικών και φιλοσοφικών αλλά και λέξεων ευρείας χρήσης είναι δύσκολη έως αδύνατη χωρίς τη δια βίου γνωριμία με την ετυμολογία και τη σημασιακή εξέλιξη των λέξεων
-Η σωστή ορθογραφία και γραμματική απόδοση λέξεων απαιτεί γνώση των αρχαίων ελληνικών (εκτός κι αν επιθυμείτε τη μετάβαση σε φωνητική γραφή)
-Η απόδοση νοημάτων με ορθή συντακτική δομή και η επικοινωνία του κειμένου με τον αποδέκτη δεν μπορεί να βασιστεί μόνο στην επιφανειακή γνώση της νέας ελληνικής. Απαιτεί γνώση των ιστορικών δομών της γλώσσας της ιστορίας, της φιλοσοφίας και του ρητορικού λόγου.
-Η μετάφραση ενός αρχαίου κειμένου δεν μπορεί να αποδώσει με ακρίβεια το πραγματικό νόημα του πρωτοτύπου.
Συνεπώς, τα αρχαία πρέπει να αποτελούν τη βάση της γλωσσικής παιδείας των νέων. Αντιπροτείνω:
-Έκτη Δημοτικού: γνωριμία με την ιστορία της γλώσσας μας και απλά γλωσσικά παιχνίδια συσχέτισης των νέων με τις αρχαίες λέξεις.
-α γυμνασίου: γνωριμία με βασικές αρχές της γραμματικής σε συσχέτιση με τη νεοελληνική γραμματική. Επαφή των παιδιών με απλά κείμενα, ώστε να εξοικειωθούν με την αρχαία ελληνική και τους γραμματικούς της τύπους
-β γυμνασίου: γνωριμία με το συντακτικό και εξάσκηση σε συνθετότερα κείμενα
-γ γυμνασίου: τελειοποίηση γραμματικών και συντακτικών γνώσεων σε κείμενα απαιτητικότερα και παράλληλη διδασκαλία θεωρίας της μετάφρασης.
-δ γυμνασίου(!): διδασκαλία αρχαίων από το πρωτότυπο με έμφαση στην απόδοση νοημάτων και τη διακειμενική προσέγγιση ιδεών
- Λύκειο (διετές;): Διδασκαλία σε βάθος στους μαθητές ανθρωπιστικών κατευθύνσεων.

Ευχαριστώ για τη δημοσίευση.


Διεύθυνση URL: https://www.esos.gr/arthra/44334/liakos-sto-esos-paremvasi-gia-ta-arhaia-kai-pos-na-didaskontai