του Ιωάννη Τάτση, Θεολόγου

Με τις Υπουργικές Αποφάσεις που δημοσιεύτηκαν στο ΦΕΚ στις 4 Μαρτίου 2020 (*) καθορίζεται το μεταβατικό Πρόγραμμα Σπουδών για τα Θρησκευτικά όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης, που θα ισχύσουν από το επόμενο σχολικό έτος. Στο παρόν άρθρο θα προσεγγίσουμε κριτικά το Πρόγραμμα Σπουδών για τα Θρησκευτικά Λυκείου.

Αρχικά πρέπει να σημειώσουμε ότι αυτό το Πρόγραμμα ακολουθεί σε πολλά στοιχεία του, στο περιεχόμενο και τη δομή, το πρόγραμμα για τα Θρησκευτικά Λυκείου που ίσχυε έως το 2016. Τα βιβλία που θα δοθούν στους μαθητές το Σεπτέμβριο εστάλησαν για εκτύπωση, χωρίς προηγουμένως να δοθούν στη δημοσιότητα, και έτσι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε το ακριβές περιεχόμενό τους. Όμως, σύμφωνα με όσα αναφέρονται στο Πρόγραμμα Σπουδών για τα Θρησκευτικά του Λυκείου, φαίνεται ότι στα βιβλία αυτά έχει περιληφθεί αρκετά μεγάλο μέρος των παλαιών βιβλίων Θρησκευτικών.

Ειδικότερα:

Στην Α΄ Λυκείου ο γενικός τίτλος του μαθήματος είναι «Ορθόδοξη πίστη και λατρεία», ακριβώς ίδιος δηλαδή με τον τίτλο του παλαιού βιβλίου Θρησκευτικών της Α΄ Λυκείου, που είχε συγγραφείς τον Χρήστο Γκότση, τον Γεώργιο Φίλια και τον μακαριστό π. Γεώργιο Μεταλληνό. Χωρίζεται σε τέσσερις Θεματικές Ενότητες που αναφέρονται σε κεντρικά ζητήματα της Ορθόδοξης Δογματικής διδασκαλίας, στην αγιότητα, στην Εκκλησία, τη Θεία Ευχαριστία, τα ιερά Μυστήρια του Βαπτίσματος, του Γάμου, της Μετάνοιας,  της Ιεροσύνης αλλά και τις σημαντικές γιορτές της Εκκλησίας. Στην τελευταία Θεματική Ενότητα γίνεται αναφορά σε ζητήματα ηθικής σχετικά με την αξία της ελευθερίας, την αγάπη, την ισότητα και την ευθύνη. Το Πρόγραμμα Σπουδών αυτής της τάξης, μολονότι είναι σαφώς πιο περιορισμένο σε σχέση με εκείνο που ίσχυε έως το 2016, επαναφέρει στο επίκεντρο της διδασκαλίας  τη λειτουργική ζωή και τη δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας, δεν έχει αναφορές σε ξένες θρησκείες και πολύ περισσότερο δεν περιέχει συγκρητιστικό περιεχόμενο. Πολλές ενότητές του ταυτίζονται πλήρως με αντίστοιχα κεφάλαια του παλαιότερου βιβλίου και ελπίζουμε ότι αυτούσιες ενότητες του βιβλίου εκείνου θα έχουν περιληφθεί ως διδακτικό υλικό και στο νέο βιβλίο Θρησκευτικών.

Στη Β΄ Λυκείου ο γενικός τίτλος του νέου Προγράμματος Σπουδών είναι «Χριστιανισμός και Θρησκεύματα», πανομοιότυπος και αυτός με τον τίτλο του βιβλίου Θρησκευτικών που ίσχυε για τη Β΄ Λυκείου έως το 2016. Το Πρόγραμμα περιέχει, όπως γινόταν και παλαιότερα, αναλυτική αναφορά στις ξένες θρησκείες (Ιουδαϊσμός, Ισλάμ, Ινδουϊσμός, Βουδισμός, Κινεζική και Ιαπωνική θρησκεία), αλλά αυτές καταλαμβάνουν μόνο την τελευταία από τις τέσσερις Θεματικές Ενότητες του προγράμματος. Οι υπόλοιπες τρεις είναι αφιερωμένες σε θέματα χριστιανικής θεολογίας, στη δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου, το πρόσωπο του Ιησού Χριστού, το τέλος της ζωής σύμφωνα με το Χριστιανισμό, την αξία της παράδοσης και τη σχέση της με την πίστη αλλά και γενικότερα θέματα όπως την εκκοσμίκευση, την αθεΐα, τον φανατισμό και τα στερεότυπα που εξετάζονται υπό το πρίσμα της ορθόδοξης θεολογίας. Πολλές από τις ενότητες είναι πανομοιότυπες με τους τίτλους των κεφαλαίων του παλαιού βιβλίου Θρησκευτικών και όπως φαίνεται μεγάλο μέρος του βιβλίου εκείνου θα περιέχεται και στο νέο βιβλίο. Η αναφορά στις ξένες θρησκείες γίνεται με τρόπο διακριτό, στην ώριμη ηλικία των μαθητών της Β΄ Λυκείου, όπως συνέβαινε πάντα, και αποφεύγεται η συγκρητιστική προσέγγιση των θρησκειών. Στις προτεινόμενες δραστηριότητες έχουν διατηρηθεί κάποιες από τα ακυρωθέντα Προγράμματα Σπουδών των Φίλη και Γαβρόγλου αλλά αυτές μπορούν εύκολα να παρακαμφθούν από τον διδάσκοντα ως ανούσιες και επειδή δεν εξυπηρετούν την εκπαιδευτική διαδικασία.

Στη Γ΄ Λυκείου, σε αντίθεση με τις δύο προηγούμενες τάξεις, το μεταβατικό νέο Πρόγραμμα Σπουδών διατηρεί τη δομή και τη θεματολογία του ακυρωθέντος Προγράμματος Σπουδών Φίλη – Γαβρόγλου, με μόνη ίσως διαφοροποίηση την αφαίρεση των θρησκειολογικών στοιχείων. Ο γενικός τίτλος του νέου Προγράμματος για τη Γ΄ τάξη είναι «Χριστιανισμός και σύγχρονος κόσμος», ενώ ο Φάκελος Μαθήματος, που ακυρώθηκε από το ΣτΕ, είχε τίτλο «Θρησκεία και σύγχρονος κόσμος». Οι Θεματικές Ενότητες είναι πανομοιότυπες μεταξύ Φακέλου Μαθήματος και νέου Προγράμματος Σπουδών. Όπως όλα δείχνουν η Γ΄ Λυκείου, στην οποία το μάθημα είναι μονόωρο, είναι η τάξη στην οποία δεν επέρχονται ουσιαστικές αλλαγές, παρά τις ακυρωτικές αποφάσεις του ΣτΕ. Αξίζει βέβαια να σημειωθεί ότι και το διδασκόμενο έως το 2016 βιβλίο της Γ΄ Λυκείου, με τίτλο «Θέματα Χριστιανικής Ηθικής», είχε πολλά προβληματικά σημεία. Άλλωστε οι δύο συγγραφείς του συγκαταλέγονται στους «εκσυγχρονιστές» του μαθήματος. Κατά το παρελθόν είχαν επισημανθεί από πολλούς διδάσκοντες οι λανθασμένες, με βάση την ορθόδοξη χριστιανική θεολογία και αγιοπατερική παράδοση, αναφορές που υπήρχαν και σε εκείνο το σχολικό εγχειρίδιο.

Γενικά, το Λύκειο είναι η βαθμίδα εκπαίδευσης στην οποία έχουμε την ουσιαστικότερη ίσως επαναφορά του μαθήματος των Θρησκευτικών στα ισχύοντα μέχρι το 2016, με εξαίρεση την Γ΄ τάξη.

Σημαντική παραμένει πάντοτε η επιλογή των κειμένων που εντάσσονται στα σχολικά βιβλία και με τα οποία οι μαθητές έρχονται σε άμεση επαφή. Δυστυχώς δεν εισακούστηκαν οι εκκλήσεις όσων ζήτησαν να δοθούν στη δημοσιότητα τα νέα βιβλία πριν σταλούν στο τυπογραφείο, ώστε να γίνουν παρατηρήσεις και πιθανές διορθώσεις. Αφού κύλησε πολύς χρόνος από την έκδοση των αποφάσεων του ΣτΕ για τα Θρησκευτικά μέχρι να εκκινήσει το Υπουργείο Παιδείας τη διαδικασία συμμόρφωσης προς αυτές, τώρα επιλέγονται βιαστικές διαδικασίες που, εκτός της αδιαφάνειας που διέπει πολλές πτυχές τους, μπορούν να οδηγήσουν σε βιβλία με πολλές ελλείψεις, λάθη, ατοπήματα, βιβλία τα οποία σίγουρα δεν μπορούν να αποτελέσουν παρά μια προσωρινή λύση. Ελπίζουμε να μην επαληθευτεί και σε αυτή την περίπτωση το «ουδέν μονιμότερον του προσωρινού». Παρόλα αυτά θα συμφωνήσουμε ότι ακόμη και αυτή η μεταβατική λύση είναι καλύτερη από τυχόν ανατύπωση των ακατάλληλων από κάθε άποψη «Φακέλων Μαθήματος» ή την πλήρη ανυπαρξία διδακτικών εγχειριδίων. Όταν πλέον φτάσουν στα χέρια μας τα νέα βιβλία θα μπορούμε να κάνουμε αναλυτικότερες προσεγγίσεις, που όμως θα έχουν τότε απλώς διαπιστωτικό χαρακτήρα.

Τέλος, μια μικρή καταληκτική παρατήρηση καθώς αναμένεται η νέα ρύθμιση του ζητήματος των απαλλαγών. Μέσα στον καταιγισμό των γεγονότων που ζούμε στην πατρίδα μας και στον κόσμο, όσοι έχουν επιφορτιστεί με την ευθύνη της επίλυσης του ζητήματος των απαλλαγών, ελπίζουμε να δούνε πιο καθαρά τι είναι τελικά τα προσωπικά δεδομένα, οι προσωπικές ελευθερίες, η νομική τους κατοχύρωση αλλά και οι λόγοι για τους οποίους αυτά όλα μπορούν να «περιορίζονται» όταν πρόκειται να υπηρετηθεί μείζων λόγος. Εν προκειμένω το μείζον είναι η προάσπιση της συνταγματικά κατοχυρωμένης υποχρεωτικότητας του μαθήματος των Θρησκευτικών από όσους τυχόν επιδιώξουν την κατάχρηση του δικαιώματος απαλλαγής.
(*) https://www.esos.gr/arthra/66441/se-fek-ta-nea-programmata-spoydon-gia-…