Το σχολείο στη Φινλανδία (μέρος Α)

Δημήτρης Καλαϊτζίδης
Διευθυντής ΓΕΛ Ραλλείου Θηλέων Πειραια

Το πρώτο πράγμα που μας έκανε εντύπωση στο σχολείο που επισκεφτήκαμε (Gymnasiet Grankull  Samskola) ήταν η σχεδόν απόλυτη ηρεμία και ησυχία. Τα σχολεία στη Φινλανδία έχουν όλα μια ελάχιστη (αλλά ψηλή) ποιότητα στη διδασκαλία, στην οργάνωση, στον εξοπλισμό. Μεγάλες διαφορές δεν παρατηρούνται. Αξιολόγηση των σχολείων γίνεται εμμέσως είτε με αποτελέσματα μαθητικών διαγωνισμών, είτε με τα αποτελέσματα στις εισαγωγικές εξετάσεις κτλ. Τα σχολεία που είναι πιο δραστήρια σε Ευρωπαϊκά και διεθνή προγράμματα και άλλες εξωδιδακτικές δραστηριότητες είναι ασφαλώς πιο ελκυστικά. Το μέσο σχολείο έχει περίπου διακόσιους μαθητές. Οι εκπαιδευτικοί της Φινλανδίας θεωρούνται από τους καλύτερους του κόσμου, αφού επιλέγονται από το 10% των άριστων μαθητών. Στη χώρα υπάρχουν περίπου 400 λύκεια. Η εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση ξεκινά από τα 7. Δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια είναι χωριστές σχολικές μονάδες. Υπάρχει μια Σουηδική μειονότητα (περίπου 6%) που διαθέτει τα δικά της σχολεία, στα οποία ως μητρική γλώσσα διδάσκονται τα Σουηδικά και ως δεύτερη επίσημη γλώσσα τα Φινλανδικά. Το κλίμα στα Σουηδικά σχολεία θεωρείται και είναι πιο χαλαρό και οι αντίστοιχες επιδόσεις στις απολυτήριες εξετάσεις σχετικά κατώτερες των Φινλανδικών. Το σχολείο που επισκεφτήκαμε είναι ένα Σουηδικό σχολείο. 

Το σχολικό κτήριο και οι πόροι

Τα σχολικά κτήρια ανήκουν στους Δήμους οι οποίοι τα νοικιάζουν στα σχολεία. Φυσικά τα ενοίκια καταβάλλονται στο σχολείο το οποίο στη συνέχεια μεταφέρει τα αντίστοιχα ποσά στον λογαριασμό του Δήμου. Πρόκειται, δηλ. για μια απλή λογιστική διαδικασία. Τα σχολεία χρηματοδοτούνται από τους Δήμους. Για κάθε μαθητή του σχολείου ο Δήμος δίνει 8000€ το χρόνο, στα οποία περιλαμβάνεται και η μισθοδοσία των εκπαιδευτικών. Το λύκειο  αυτό (Gymnasiet Grankulla Samskola) έχει 300 μαθητές 16-19χρονών. Έχει επίσης 30 καθηγητές από τους οποίους περίπου 10 διδάσκουν και σε άλλα σχολεία.  Ο προϋπολογισμός του σχολείου είναι  2,5 εκ ευρώ, από τα οποία το 1,5 είναι μισθοδοσία και οι 500χιλ ενοίκιο του κτηρίου προς το Δήμο.  Για αγορά και ανανέωση ηλεκτρονικού εξοπλισμού έχουν ετήσιο προϋπολογισμό 28χιλ ευρώ, 23 χιλ. για  γραφική ύλη,  178 χιλ για το φαγητό των μαθητών (ένα γεύμα κάθε μεσημέρι). 

Τα σχολικά κτήρια είναι πολύ καλά μονωμένα, καλαίσθητα, έχουν κατά κανόνα κλειστούς αθλητικούς χώρους, βιβλιοθήκες, αναγνωστήρια κτλ. Το σχολείο δουλεύει με αίθουσες μαθημάτων (τα αντίστοιχα  σχολεία ΣΕΠΠΕ στην Ελλάδα). Υπάρχει αίθουσα βιολογίας –γεωγραφίας, εργαστήριο χημείας, εργαστήριο φυσικής, αίθουσα καλλιτεχνικών, αίθουσα μουσικής τέλεια εξοπλισμένη, ένα υπέροχο αμφιθέατρο που επίσης το νοικιάζουν από τον Δήμο.  Υπάρχουν τα γνωστά ντουλαπάκια των μαθητών όπου βάζουν τα προσωπικά τους αντικείμενα. Στους διαδρόμους υπάρχουν κάμερες παρακολούθησης. Οι αίθουσες με αυτό τον τρόπο μπορούν να μη κλειδώνονται, εκτός από τα εργαστήρια, δεν παρατηρούνται βανδαλισμοί, φθορές κτλ.

Η αίθουσα Η/Υ όπου υπήρχαν περίπου 30 υπολογιστές καταργείται από του χρόνου, διότι οι μαθητές έχουν τα δικά τους λαπτοπ ή τάμπλετ. Το γεγονός της αυξανόμενης χρήσης των Η/Υ έχει οδηγήσει σε κλείσιμο εργοστασίων χαρτοπολτού στη χώρα, λόγω της μείωσης του δαπανώμενου χαρτιού φωτοτυπίας. Στην αίθουσα αυτή θα γίνει το αναγνωστήριο του σχολείου. Υπάρχει καλά εξοπλισμένη βιβλιοθήκη, στους διαδρόμους υπάρχουν καναπέδες για να κάθονται τα παιδιά στα διαλείμματα ή στα κενά. Τα διαλείμματα διαρκούν 15 λεπτά και η διδακτική περίοδος 75 λεπτά. Δεν υπάρχουν μονόωρα μαθήματα. Οι χώροι των καθηγητών είναι επίσης καλαίσθητοι και προσεγμένοι και διαθέτουν όλο τον απαιτούμενο εξοπλισμό. 

Κάθε σχολείο διαθέτει εστιατόριο όπου κάθε μεσημέρι 11.45 με 12.30 γευματίζουν όλοι οι μαθητές/μαθήτριες. Τα γεύματα, που είναι αρκετά πλούσια (προβλέπεται πάντα γεύμα και για χορτοφάγους) προσφέρονται στους μαθητές δωρεάν από τον Δήμο, ενώ για τους καθηγητές το  κόστος είναι περίπου 4€. Σχολικό κυλικείο συνήθως δεν υπάρχει ή αν υπάρχει διαθέτει ελάχιστα είδη, δεν προσφέρει τίποτε ανθυγιεινό και δεν είναι ανοικτό διαρκώς, αλλά μια φορά τη μέρα σε ένα διάλειμμα. Κάθε σχολείο διαθέτει  μια γωνιά των μαθητών όπου υπάρχει φούρνος μικροκυμάτων, βραστήρας νερού, καφετιέρα και φυσικά τραπεζάκια και καθίσματα για να τρώνε οι μαθητές το φαγητό που τυχόν έφεραν από το σπίτι τους.

Τα θρανία δεν έχουν εκείνη την ελληνική εφεύρεση με το μεταλλικό δίχτυ-θήκη, όπου οι Έλληνες μαθητές τοποθετούν τα πάντα…. Είναι συνήθως ατομικά. Τα καθίσματα των μαθητών έχουν την κατάλληλη κλίση για να μην κουράζουν τους μαθητές και είναι σχεδιασμένα ώστε να μπορούν εύκολα και γρήγορα να τα κρεμούν οι μαθητές στα θρανία, ώστε να είναι ευχερής ο καθαρισμός του δαπέδου. Κανείς δεν καταναλώνει φαγητό, καφέ ή χυμούς κτλ  στην τάξη. Το νερό στη Φινλανδία είναι πόσιμο (όπως και στην Ελλάδα) και οι μαθητές δεν μεταφέρουν εμφιαλωμένο νερό. Σε κάθε σχολείο υπάρχουν παντού δοχεία διαχωρισμού των απορριμμάτων, ενώ δεν υπάρχει ούτε για δείγμα σκουπίδι στο πάτωμα. Τα σχολεία είναι απαλλαγμένα από γκραφίτι, τα θρανία είναι πεντακάθαρα, οι φθορές είναι σχεδόν άγνωστες, οι αίθουσες δεν κλειδώνονται.

Η φιλοσοφία του εκπαιδευτικού συστήματος

Η φιλοσοφία του φινλανδικού εκπαιδευτικού συστήματος συνοψίζεται σε μερικές αξίες όπως αυτές διατυπώνονται από επίσημα χείλη:

1.    Πνεύμα εμπιστοσύνης. Οι  Φιλανδοί εμπιστεύονται τους εκπαιδευτικούς τους. Καθώς αυτοί προέρχονται από το καλύτερο  10% των μαθητών που σπουδάζουν στο Πανεπιστήμιο δυο διδακτικά αντικείμενα και παιδαγωγικά, εμπιστεύονται τις μεθόδους διδασκαλίας  που χρησιμοποιούν και τον τρόπο αξιολόγησης των παιδιών-μαθητών. 

2.    Σταθερότητα, που σημαίνει ότι πρώτον δεν γίνονται συχνά αλλαγές του εκπαιδευτικού συστήματος και δεύτερον όταν γίνονται, αυτές δεν είναι ξαφνικές και ανατρεπτικές, αλλά σταδιακές και συνδέουν το παρελθόν με το μέλλον.

3.    Ισότητα. Μια γενική και κοινωνική αξία  που μεταφράζεται σε πολύ μικρές διαφορές μεταξύ των σχολείων (ισότιμη αντιμετώπιση εκ μέρους της πολιτείας)

4.    Ατομική υποστήριξη μέσα από ομάδες διαφορετικών ειδικοτήτων που ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε μαθητή (κοινωνικός λειτουργός, ψυχολόγος, νοσοκόμος, ειδικός επαγγελματικού προσανατολισμού, λογοθεραπευτής, κα) από την πρώτη σχολική ηλικία

5.    Σχετικά μικρά σχολεία και μικρός αριθμός μαθητών ανά τάξη (τμήμα)

Προσωπικό

Κάθε σχολείο διαθέτει  Κοινωνική Λειτουργό, Νοσοκόμα, Ψυχολόγο, Γραμματεία, Επιστάτη. Κάθε ένας από αυτούς έχει το χώρο του για να ασκήσει το λειτούργημά του. Σε μερικές περιπτώσεις οι πιο πάνω αναφερόμενοι συνεργάτες του σχολείου δεν έχουν πλήρη απασχόληση σε ένα μόνο σχολείο. Αυτό καθορίζεται από το μέγεθος του σχολείου (αριθμός μαθητών).

Το σχολικό έτος διαρκεί 190 μέρες από τις 12 Αυγούστου, συνήθως, μέχρι το Σάββατο της 22ης εβδομάδας του επόμενου έτους (γύρω στο τέλος Μαΐου-αρχές Ιουνίου). Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να έλθουν μια  μέρα νωρίτερα από τους μαθητές, γύρω στις 11-12 Αυγούστου, επίσης να διαθέσουν τρεις μέρες το χρόνο για επιμόρφωση (Σάββατο, Κυριακή ή απογεύματα. 2 απογεύματα=μια μέρα) δηλαδή 193 εργασίας μέρες το χρόνο Διακοπές δυόμιση μήνες. Συνολική διάρκεια σχολικού έτους σε βδομάδες=38.

Η υπεύθυνη του ΣΕΠ έχει το δικό της γραφείο, συνεργάζεται με τον καθηγητή ειδικής αγωγής, βοηθά τους μαθητές να συντάξουν το ατομικό τους πρόγραμμα, τους βοηθά να βρουν κατεύθυνση στη ζωή τους. Δηλαδή, τους βοηθά να επιλέξουν πόσες και ποιες ενότητες θα πάρουν και έτσι συνθέτουν το ατομικό πρόγραμμα σπουδών. Αυτό σημαίνει, ότι δεν υπάρχει η έννοια της τάξης ή του τμήματος ούτε η ηλικιακή ταξινόμηση. Υπάρχουν ομάδες μαθητών που παρακολουθούν τις ίδιες ενότητες. Η υπεύθυνη ΣΕΠ φροντίζει να καλεί αποφοίτους  του σχολείου για να συνομιλήσουν με τους μαθητές σχετικά με τις σπουδές τους , καλεί άλλους επαγγελματίες κτλ. Ο ρόλος του υπεύθυνου ΣΕΠ θεωρείται κρίσιμος στα σχολεία της Φινλανδίας και συνήθως  είναι στενός συνεργάτης του διευθυντή ή αλλιώς ανήκει στην ηγετική ομάδα του σχολείου.  Η υπεύθυνη του σχολείου μας είπε ότι συναντά κάθε χρόνο όλους τους μαθητές  του σχολείου για τουλάχιστον μισή ώρα τον καθένα, αν και συνήθως αυτό παίρνει περισσότερο χρόνο. Φέτος τους μαθητές της Α’ λυκείου τους συνάντησε ο διευθυντής. Στην Α΄ λυκείου, νωρίς στην αρχή του σχολικού έτους, όλοι οι μαθητές κάνουν ένα τεστ στην ανάγνωση και στην κατανόηση κειμένου. Αν υπάρχουν μαθητές που υστερούν  αναλαμβάνει ο καθηγητής ειδικής αγωγής να τους βοηθήσει να βελτιωθούν στον τομέα αυτό, διότι αλλιώς δεν μπορούν να προχωρήσουν ικανοποιητικά. 

Οι καθηγητές του σχολείου δεν είναι δημόσιοι υπάλληλοι. Πληρώνονται από τον Δήμο από τον οποίο και προσλαμβάνονται. Αν η πρόσληψή τους αφορά διάστημα μέχρι ένα σχολικό έτος, αυτή μπορεί να γίνει από τον ίδιο τον διευθυντή του σχολείου. Η πρόσληψη γίνεται μετά από υποβολή αιτήσεων στο σχολείο, όταν αυτό βγάλει σχετική προκήρυξη. Οι υποψήφιοι υποβάλλουν αίτηση και βιογραφικό, τους συναντά ο διευθυντής και κάνει εισήγηση πρόσληψης στον Δήμο, ο οποίος και πραγματοποιεί την πρόσληψη, αν αυτό προτείνει ο διευθυντής.

Οι καθηγητές έχουν διαφορετικό υποχρεωτικό ωράριο ανάλογα με την ειδικότητα. Οι φιλόλογοι έχουν λιγότερες ώρες (περίπου 5) από τους υπόλοιπους. Οι φιλόλογοι έχουν 16 ώρες, οι καθηγητές ξένων γλωσσών 18, οι φυσικοί –βιολόγοι 21 και οι γυμναστές 24.Η διδακτική περίοδος διαρκεί 75 λεπτά και ισούται με δύο δικές μας διδακτικές ώρες. Οι περισσότεροι καθηγητές έχουν δύο διδακτικές περιόδους την ημέρα. Είναι υποχρεωμένοι να βρίσκονται στο σχολείο δύο έως πέντε ώρες επιπλέον κάθε δύο βδομάδες (4-10 ώρες το μήνα). Οι υπεύθυνοι τμήματος έχουν μια αποζημίωση περίπου 100 ευρώ το μήνα, για την επιπλέον εργασία που αναλαμβάνουν. Καθώς όλα τα σχολεία διαθέτουν γραμματεία, οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν άλλες εξωδιδακτικές εργασίες.  Αξιολογούν κάθε χρόνο τον διευθυντή με προετοιμασμένα ερωτηματολόγια. Η αξιολόγηση αυτή τίθεται υπόψη του Δήμου και γίνεται για να βελτιωθεί η λειτουργία του διευθυντή και κατ’ επέκταση του σχολείου.

Κάθε Τρίτη (στο σχολείο αυτό) συνεδριάζουν οι σχολικές ομάδες (οι οποίες συγκροτούνται με τη συνεργασία συλλόγου διδασκόντων-διευθυντή) ή οι υπεύθυνοι τμημάτων ή γίνεται η συνεδρίαση του συλλόγου διδασκόντων, συνήθως μια φορά στις 3 βδομάδες.  Ασφαλώς υπάρχει δημοκρατία στο σχολείο, ωστόσο, στο μεσοδιάστημα των τριών εβδομάδων οι περισσότερες αποφάσεις λαμβάνονται από τον διευθυντή, καθώς αρκετοί καθηγητές δεν είναι πρόθυμοι να μοιράζονται όλα τα θέματα που προκύπτουν με το διευθυντή ή το σύλλογο, αφού αυτό σημαίνει συχνότερες συνεδριάσεις, παραμονή στο σχολείο για περισσότερες ώρες, δαπάνη χρόνου κτλ. Για επείγοντα και σοβαρά θέματα συνεδριάζει και αποφασίζει η άτυπη επιτροπή των συντονιστών των ομάδων εργασίας του σχολείου.

Οι μισθοί των εκπαιδευτικών είναι καλοί και κυμαίνονται στις 3000 ευρώ το μήνα. Ο μισθός του διευθυντή λυκείου ξεπερνά τις 6.000€ το μήνα ενώ του υποδιευθυντή είναι περίπου 15%  ψηλότερος από του μέσου εκπαιδευτικού. Ο Υποδιευθυντής ορίζεται από τον διευθυντή, χωρίς την ανάμιξη κανενός άλλου.  Οι μισθοί καθορίζονται με εθνική συλλογική σύμβαση (αντίγραφο υπάρχει σε κάθε σχολείο) και συνήθως αυξάνονται ανά πέντε χρόνια υπηρεσίας. Μετά το εικοστό έτος υπηρεσίας δεν υπάρχει άλλη αύξηση. Οι μέθοδοι διδασκαλίας επαφίενται στους εκπαιδευτικούς. Ωστόσο, κυριαρχεί σε πολύ μεγάλο ποσοστό η διάλεξη. Με την πρόσφατη είσοδο των η/υ σε πολλά σχολεία ένας αυξανόμενος αριθμός εκπαιδευτικών ανεβάζει την ύλη στο σύννεφο (cloud) , την παρουσίασή του, προτάσεις  για μελέτη κτλ.

Στην αίθουσα, οι μαθητές εργάζονται είτε μόνοι είτε σε ομάδες, με τα λαπτοπ, ενώ ο καθηγητής διδάσκει πάλι (κατά κανόνα) παραδοσιακά. Αρκετές από τις εργασίες και τα τεστ των μαθητών γίνονται προοδευτικά μέσω Η/Υ, ενώ και οι απουσίες καταχωρίζονται με τον ίδιο τρόπο. Αυτό βέβαια δεν ισχύει ακόμη για όλα τα σχολεία της χώρας.
Το επάγγελμα του καθηγητή είναι αξιοσέβαστο και έχει χαμηλή ανεργία (κυρίως δυσκολεύονται να βρουν δουλειά οι καθηγητές ξένων γλωσσών).  Το κύριο χαρακτηριστικό της εκπαίδευσης στη Φινλανδία, είναι (όπως έχουμε ξαναγράψει) η μεγάλη εμπιστοσύνη που δείχνει η κοινωνία στους εκπαιδευτικούς. Εφόσον είναι γνωστό ότι προέρχονται από το καλύτερο 10% και έχουν την απαραίτητη ψηλού επιπέδου κατάρτιση στο αντικείμενό τους, η κοινωνία τους εμπιστεύεται απολύτως. Έτσι, και οι σχολικοί σύμβουλοι θεωρούνται περιττοί, γι αυτό και δεν υπάρχουν. Είναι πολύ δύσκολο να γίνει κανείς εκπαιδευτικός.

Στο πανεπιστήμιο ο υποψήφιος εκπαιδευτικός σπουδάζει  δύο ειδικότητες, μια κύρια και μια δευτερεύουσα (π.χ. φυσική και φιλοσοφία), καμιά φορά και τρίτη. Εκτός από τις βασικές σπουδές πρέπει να κάνει και ένα χρόνο μεταπτυχιακό στα παιδαγωγικά προκειμένου να αποκτήσει το δικαίωμα να εργαστεί σε σχολείο ως εκπαιδευτικός. Εκτός αυτών, κάνει δειγματικές διδασκαλίες σε σχολεία για να αποκτήσει διδακτική εμπειρία.

Οι εκπαιδευτικοί δικαιούνται τρεις μέρες μικρής διάρκειας αναρρωτική άδεια το χρόνο με υπεύθυνη δήλωση. Αν όμως κάποιος λείψει περισσότερο από 3 φορές σε τέσσερις μήνες, τότε ο διευθυντής συντάσσει αναφορά, με την οποία ένας γιατρός καλεί τον καθηγητή για συζήτηση και πιθανώς ιατρικές εξετάσεις. Αυτό είναι μέρος της φροντίδας της πολιτείας για την υγεία των πολιτών.
(Η συνέχεια τις επόμενες ημέρες)