Του Αντώνη Κυπάρου
Αναπληρωτή Καθηγητή ΑΠΘ
Η πρόθεση του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων (ΥΠΑΙΘ) για σύνδεση του 20% της ετήσιας τακτικής χρηματοδότησης των πανεπιστημίων ΕΝΤΟΣ των ορίων του προϋπολογισμού, με την «αξιολόγηση» κάθε ιδρύματος σε μια λογική ανταγωνιστικότητας μεταξύ των ιδρυμάτων, είναι λάθος προσέγγιση και αποτελεί αντιακαδημαϊκή πρακτική. Τα πανεπιστήμια δεν είναι επιχειρήσεις.
Σύμφωνα με το σχέδιο νόμου, σε περίπτωση που ένα ΑΕΙ δεν επιτύχει τους δείκτες αξιολόγησης, τότε θα λάβει μόνο το 80% της προβλεπόμενης δημόσιας τακτικής χρηματοδότησης, ενώ το 20% αυτής θα κατανεμηθεί στα υπόλοιπα ΑΕΙ, προφανώς σε όσα έχουν επιτύχει τα κριτήρια της αξιολόγησης.
Με αυτή την προσέγγιση, το ΥΠΑΙΘ εισάγει στην τριτοβάθμια εκπαίδευση έναν ιδιότυπο κοινωνικό αυτοματισμό, πρωτόγνωρο για το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο. Η πρακτική αυτή όχι μόνο δε βελτιώνει την ποιότητα του επιστημονικού έργου, αλλά δημιουργεί ανταγωνισμό, αντιπαλότητα και καχυποψία μεταξύ των πανεπιστημίων οδηγώντας τα ιδρύματα σε εσωστρέφεια. Γιατί ένα πανεπιστήμιο να θελήσει να μοιραστεί τις καλές πρακτικές του με ένα άλλο ίδρυμα, όταν αυτές αποτελούν κριτήριο για το 20% της χρηματοδότησης του από την πολιτεία; Για τον ίδιο λόγο, γιατί ένα ΑΕΙ να θελήσει να ενθαρρύνει τους διδάσκοντες και τους ερευνητές του Ιδρύματος να συνεργαστούν και να ανταλλάξουν μεθόδους και τεχνικές με το προσωπικό ενός άλλου ΑΕΙ; Μάλλον θα τους αποθαρρύνει, αφού για το Ίδρυμα το επιστημονικό έργο του προσωπικού του αποτελεί «κεφάλαιο» που θα διασφαλίσει την οικονομική επιβίωση του ιδρύματος. Επίσης, είναι κάτι παραπάνω από σίγουρο ότι το ποσοστό της χρηματοδότησης που είναι συνδεμένο με την αξιολόγηση θα αυξάνεται κατά τους επόμενους προϋπολογισμούς. Επιπλέον, οι προϋπολογισμοί είναι ετήσιοι, δηλαδή αυτό σημαίνει ότι η αξιολόγηση θα γίνεται κάθε χρόνο; Πόσο εφικτό είναι αυτό;
Σύμφωνα με το σχέδιο νόμου, η τακτική χρηματοδότηση θα κατανέμεται στα ΑΕΙ με απόφαση υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων, που θα εκδίδεται ύστερα από πρόταση του Ανώτατου Συμβουλίου της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘ.Α.Α.Ε.). Δηλαδή η πολιτική ηγεσία του υπουργείου εκχωρεί σε μια ανεξάρτητη αρχή ένα μέρος του θεσμικού καθήκοντος που έχει η ίδια η ηγεσία του υπουργείου, να διασφαλίσει την απρόσκοπτη χρηματοδότηση των δημόσιων πανεπιστημίων. Με τον τρόπο αυτό το ΥΠΑΙΘ θα μπορεί να κρύβεται βολικά πίσω από την απόφαση του ΕΘ.Α.Α.Ε. για μείωση της τακτικής χρηματοδότησης των πανεπιστημίων κατά το δοκούν και σύμφωνα με κριτήρια αξιολόγησης που θέτει το ίδιο το ΥΠΑΙΘ.
Η δημόσια τακτική χρηματοδότηση των πανεπιστημίων πρέπει να γίνεται αυτόματα και αδιαμεσολάβητα μεταξύ ΥΠΑΙΘ και Ιδρυμάτων, με βάση τις ανάγκες των Ιδρυμάτων με σκοπό αυτά να παρέχουν υψηλής ποιότητας εκπαιδευτικό και ερευνητικό έργο. Ναι, να υπάρχουν και ορθά κάποια αντικειμενικά, καθολικά αποδεκτά κριτήρια για τη χρηματοδότηση των λειτουργικών αναγκών των πανεπιστημίων που να αφορούν στο 100% της χρηματοδότησης, για παράδειγμα: συνολικός αριθμός εγγεγραμμένων φοιτητών, εκτιμώμενο ετήσιο κόστος σπουδών ανά φοιτητή, διάρκεια σπουδών, ποσοστό εργαστηριακών και θεωρητικών μαθημάτων, μέγεθος και γεωγραφική διασπορά του ιδρύματος στην ηπειρωτική ή νησιωτική Ελλάδα, μεγάλα και μικρά πανεπιστήμια, κεντρικά και περιφερειακά, παλαιότερα και νεότερα ιδρύματα, κι άλλα αντικειμενικά κριτήρια που επηρεάζουν τη λειτουργία των Ιδρυμάτων. Άλλωστε και τώρα υπάρχει σχετικός αλγόριθμος κριτηρίων για τη χρηματοδότηση των ΑΕΙ που ισχύει από το 2011. Σαφώς θα μπορούσε να επικαιροποιηθεί και να εμπλουτιστεί ο αλγόριθμος αυτός, μάλιστα να γίνει πιο γενναιόδωρος, με βάση όμως τις προτάσεις των Ιδρυμάτων.
Όταν τα Ιδρύματα δεν ξεκινούν από το ίδιο επίπεδο/αφετηρία, τότε η χρηματοδότηση που συνδέεται με «αξιολόγηση» και ανταγωνισμό θα μεγαλώσει και θα επιτείνει τις μεταξύ τους διαφορές. Θα δημιουργήσει πανεπιστήμια διαφορετικών ταχυτήτων. Επιπλέον, στον πυρήνα του ζητήματος, υπάρχει έντονη επιστημονική αντιπαράθεση και στέρεη επιχειρηματολογία μέσα στην ακαδημαϊκή κοινότητα, με ακαδημαϊκούς και όχι με «τεχνοκρατικούς/γραφειοκρατικούς» όρους, ως προς την εγκυρότητα, την αξιοπιστία, την αποδοχή και εν τέλει την χρησιμότητα τέτοιων κριτηρίων/δεικτών αξιολόγησης.
Σε κάθε περίπτωση, υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος για extra bonus επιβράβευσης στα πανεπιστήμια, όμως ΕΚΤΟΣ των ορίων του προϋπολογισμού για τις βασικές ανάγκες των Ιδρυμάτων, κι εάν βέβαια πρώτα διασφαλίσει η πολιτεία την απαραίτητη χρηματοδότηση για τη βασική λειτουργία των Ιδρυμάτων. Μάλιστα το όποιο επιπλέον ποσό χρηματοδότησης ΕΚΤΟΣ των ορίων του προϋπολογισμού του ΥΠΑΙΘ, να χορηγηθεί κατά αντίστροφο τρόπο. Δηλαδή να λάβουν την επιπλέον χρηματοδότηση τα «αδύναμα» πανεπιστήμια που δεν θα αξιολογηθούν ψηλά, έτσι ώστε αυτά να ενισχυθούν και να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για μια προς τα πάνω ακαδημαϊκή σύγκλιση, προσεγγίζοντας τα πιο «δυνατά» πανεπιστήμια, αναβαθμίζοντας συνολικά την τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Το διδακτικό ερευνητικό προσωπικό των πανεπιστημίων εργάζεται σκληρά τόσο για την ποσότητα όσο και για την ποιότητα του επιστημονικού του έργου, μέσα σε ένα στενό οικονομικό πλαίσιο που φαίνεται προκαθορισμένο. Όταν όλοι αναγνωρίζουν ότι υπάρχει υποχρηματοδότηση των πανεπιστημίων ακόμη και για τις βασικές λειτουργικές ανάγκες, είναι τουλάχιστον άκαιρο να συνδέεται η χρηματοδότηση με «αξιολόγηση» των Ιδρυμάτων. Άραγε ποια θα είναι η επόμενη «μεταρρύθμιση»; Μήπως η σύνδεση ενός ποσοστού του μισθού των μελών ΔΕΠ και λοιπών διδασκόντων με την αξιολόγηση του προσωπικού τους φακέλου από κάποια ανεξάρτητη και αδέκαστη Εθνική Αρχή;
Με τις παρούσες εξαγγελίες της κυβέρνησης, φαίνεται σα να θέλει η πολιτεία να αποσυρθεί από την υποχρέωση της να παράσχει χρηματοδότηση στα πανεπιστήμια και στη δημόσια τριτοβάθμια εκπαίδευση.
βέβαια δεν είναι διότι αν ήσαν το 90% θα ειχανε φάει σουτ.