Για το σχολικό έτος 2022-2023, για τις σχολικές κατηγορίες του Γυμνασίου και του Λυκείου, το 32,4% των παιδιών (Πίνακας 1), βρίσκεται κάτω από το κατώφλι, αναφορικά με τον δείκτη που καταγράφει τον εκφοβισμό που έχει δεχθεί από τους συμμαθητές του, σύμφωνα με έρευνα του Κωνσταντίνου Γιαννόπουλου και της Ειρήνης Λεριού η οποία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών ΚΕΠΕ .
Σύμφωνα με τον Πίνακα 1, o εκφοβισμός που μπορεί να δεχθεί ένας μαθητής από τους συμμαθητές του έχει σχέση με την περιφέρεια.
Ειδικότερα, υψηλότερα ποσοστά παιδιών κάτω από το κατώφλι στον δείκτη «Συμμαθητές – Εκφοβισμός» καταγράφονται στις περιφέρειες 10 (Πελοποννήσου), 1 (Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης), 3 (Δυτικής Μακεδονίας) και 4 (Ηπείρου) – 48,8%, 42,1%, 40,0% και 34,8%, αντίστοιχα.
Επίσης, σύμφωνα με τον Πίνακα 2, o εκφοβισμός που μπορεί να δεχθεί ένας μαθητής από τους συμμαθητές του συνδέεται με το φύλο .
Ειδικότερα, υψηλότερο ποσοστό κορι- τσιών (35,2%) καταγράφεται κάτω από το κατώφλι, συγκριτικά με το αντίστοιχο ποσοστό αγοριών, ενισχύοντας τον ισχυρισμό της ανισότητας των φύλων εις βάρος των κοριτσιών στη χώρα μας.
Επιπλέον, όπως απεικονίζεται στον Πίνακα 3, ο εκφοβισμός που μπορεί να δεχθεί ένας μαθητής από τους συμμαθητές του εξαρτάται από τη δομή της οικογένειας.
Πιο συγκεκριμένα, εξαιρετικά υψηλότερο ποσοστό παιδιών (40,5%), που διαβιούν σε μονογονεϊκή οικογένεια με μητέρα, βρίσκεται κάτω από το κατώφλι, συγκριτικά με τα αντίστοιχα ποσοστά παιδιών που διαβιούν σε οικογένεια με δύο γονείς ή που διαβιούν σε μονογονεϊκή οικογένεια με πατέρα (Διάγραμμα 2).
Επιπρόσθετα, στον Πίνακα 4, αποκαλύπτεται ότι ο εκ- φοβισμός που μπορεί να δεχθεί ένα παιδί από τους συμμαθητές του συσχετίζεται με τη σχολική του επίδοση.
Υψηλότερο ποσοστό παιδιών (37,7%) που αναφέρουν τη σχολική τους επίδοση ως μέτρια βρίσκεται κάτω από το κατώφλι, συγκριτικά με τα αντίστοιχα ποσοστά των παιδιών που αναφέρουν την επίδοση τους ως καλή ή ως μη καλή.
Όπως παρουσιάζεται στον Πίνακα 5, ο εκφοβισμός που μπορεί να δεχθεί ένα παιδί από τους συμμαθητές του εξαρτάται από την εθνικότητα .
Υψηλότερο ποσοστό παιδιών που έχουν άλλη, από την ελληνική, μητρική γλώσσα αναφέρουν πως αισθάνονται αυτή την περίοδο ότι τους εκφοβίζουν οι συμμαθητές τους, συγκριτικά με το ποσοστό παιδιών που αναφέρουν το ίδιο και έχουν μόνο την ελληνική ως μητρική γλώσσα.
Εμπειρικά ευρήματα για τη μάχη του σχολικού θεσμού ενάντια στον εκφοβισμό
Από την επεξεργασία των δεδομένων (μέσω του στατιστικού πακέτου SPSS), βάσει του μοντέλου, για το σχολικό έτος 2022-2023, προκύπτει για όλα τα παιδιά,, (Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου) ότι το 18,0% των παιδιών (Πίνακας 6) στο σύνολο της χώρας βρίσκεται κάτω από το κατώφλι, αναφορικά με το αν αισθάνονται ότι το σχολείο τους μαθαίνει να μην εκφοβίζουν τους άλλους συμμαθητές τους.
Ήτοι, βρίσκονται κάτω από το κατώφλι του δείκτη «Σχολείο – Εκφοβισμός».
Σύμφωνα με τον Πίνακα 6, το αν αισθάνεται ένας μαθητής ότι το σχολείο τού μαθαίνει να μην εκφοβίζει τους συμμαθητές του έχει σχέση με την περιφέρεια.
Ειδικότερα, υψηλότερο ποσοστό παιδιών (31,0%) κάτω από το κατώφλι στον δείκτη «Σχολείο – Εκφοβισμός» καταγράφεται στην περιφέρεια 4 (Ηπείρου).
Επίσης, σύμφωνα με τον Πίνακα 7, το αν αισθάνεται ένας μαθητής ότι το σχολείο τού μαθαίνει να μην εκ- φοβίζει τους συμμαθητές του συνδέεται με τη σχολική κατηγορία .
Ειδικότερα, υψηλότερο ποσοστό παιδιών της σχολικής κατηγορίας του Λυκείου (29,7%) καταγράφεται κάτω από το κατώφλι, συγκριτικά με τα αντίστοιχα ποσοστά για το Γυμνάσιο και για το Δημοτικό.
Επιπρόσθετα, στον Πίνακα 8, αποκαλύπτεται το ότι αν αισθάνεται ένας μαθητής πως το σχολείο τού μαθαίνει να μην εκφοβίζει τους συμμαθητές του συσχετίζεται με τη σχολική του επίδοση.
Υψηλότερο ποσοστό παιδιών (50,7%) που αναφέρουν τη σχολική τους επίδοση ως μη καλή βρίσκεται κάτω από το κατώφλι, συγκριτικά με τα αντίστοιχα ποσοστά των παιδιών που αναφέρουν την επίδοση τους ως καλή ή ως μέτρια.
Επιπλέον, όπως απεικονίζεται στον Πίνακα 9, το αν αισθάνεται ένας μαθητής ότι το σχολείο τού μαθαίνει να μην εκφοβίζει τους συμμαθητές του εξαρτάται από τη δομή της οικογένειας.
Πιο συγκεκριμένα, υψηλότερο ποσοστό παιδιών (22,1%) που διαβιούν σε μονογονεϊκή οικογένεια με μητέρα βρίσκεται κάτω από το κατώφλι, συγκριτικά με τα αντίστοιχα ποσοστά παιδιών που δια- βιούν σε οικογένεια με δύο γονείς ή που διαβιούν σε μονογονεϊκή οικογένεια με πατέρα.
Συζήτηση – Πολιτικές
Από τα ποσοστά επάνω και κάτω από το κατώφλι στους διάφορους δείκτες του μοντέλου που καταρτίστηκε στην παρούσα έρευνα (Πίνακες 1-9), παρατηρούμε ότι ο σχολικός εκφοβισμός είναι φυλετικός, ενώ εκδηλώνεται περισσότερο σε κορίτσια και σε φτωχά παιδιά.
Επομένως, ο σχολικός εκφοβισμός έχει τρεις άξονες γύρω από τους οποίους περιστρέφεται: την εθνικότητα, το φύλο και την φτώχεια.
Αυτό το τρίπτυχο παρα- τηρούμε ότι διατρέχει όλα τα ευρήματα της παρούσας μελέτης που συσχετίζονται με τον εκφοβισμό.
Τα παιδιά που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να καταστούν θύματα εκφοβισμού από συμμαθητές τους είναι καταρχάς όσα έχουν μεταναστεύσει στην Ελλάδα από άλλες χώρες, τα κορίτσια και τα παιδιά που βιώνουν υλική στέρηση.
Ίσως ο ρατσισμός να συνδέεται μέσω κάποιου ακαθόριστου σχήματος με τον σχολικό εκφοβισμό.
Τα ευρήματα αυτά επιβεβαιώνονται βεβαίως και από έρευνες για τον σχολικό εκφοβισμό σε άλλες χώρες.
Ειδικότερα, όσον αφορά τη φτώχεια, σύμφωνα με τoν Tiliouine (2015) αποδεικνύεται, αναφορικά με την Αλγερία, ότι η θυματοποίηση από τον σχολικό εκφοβισμό είναι περισσότερο παρούσα μεταξύ των παιδιών που ανήκουν σε λιγότερο προνομιούχες οικογένειες.
Επίσης, σύμφωνα με τους Chen et al. (2021) αποκαλύπτεται ότι η παιδική αποστέρηση που παρουσιάζεται στις φτωχές οικογένειες του Χονγκ Κονγκ αυξάνει τον κίνδυνο για τη θυματοποίηση από τον σχολικό εκφοβισμό. Εξάλλου, σύμφωνα με τους Bradshaw et al. (2009), η υψηλή συγκέντρωση παιδικής φτώχειας αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για περισσότερο σχολικό εκφοβισμό. Ενώ, αναφορικά με την εθνικότητα, σύμφωνα με τους Fu, Land & Lamb (2013) διαπιστώνεται, μεταξύ άλλων, για τις ΗΠΑ ότι τα παιδιά άλλης εθνικότητας, όπως οι Αφροαμερικανοί, εμφανίζουν επίμονα υψηλότερες εντάσεις θυματοποίησης από τον σχολικό εκφοβισμό με την πάροδο του χρόνου.
Εμβαθύνοντας στην ανάλυση, αποκαλύπτεται ότι υψηλό κίνδυνο διατρέχουν επίσης τα παιδιά των μονογονεϊκών οικογενειών με μητέρα.
Εξαιτίας ίσως της κοινωνικής προκατάληψης ότι τα παιδιά που δε διαβιούν στο ίδιο σπίτι και με τον πατέρα τους είναι πιο απροστάτευτα, μοιάζουν πιο ευάλωτα και άρα πιο εύκολα θύματα στα μάτια των θυτών. Βεβαίως και αυτό το εύρημα επιβεβαιώνεται από τους Fu, Land & Lamb. (2013), όπου αποκαλύπτεται πως και τα παιδιά μονογονεϊκών νοικοκυριών εμφανίζουν επίμονα υψηλότερες εντάσεις θυματοποίησης από τον σχολικό εκφοβισμό με την πάροδο του χρόνου.
Το σημαντικότερο εύρημα αυτής της μελέτης, το οποίο κινητοποιεί τους αρμόδιους φορείς να δράσουν προς συγκεκριμένη κατεύθυνση για να αποτρέψουν ακόμα μια θυματοποίηση, είναι το συγκεκριμένο προφίλ παιδιών, το οποίο προκύπτει τόσο καθαρά και ολοκληρωτικά στην παρούσα έρευνα.
Ήτοι, όπως ήδη ελέχθη, τα παιδιά-θύματα ανήκουν σε μονογονεϊκές οικογένειες με μητέρα, ζουν σε σπίτια με κρύο και υγρασία, έχουν βιώσει παρατεταμένες διακοπές της ηλεκτροδότησης, στερούνται ποιοτικά και ποσοτικά την κατάλληλη διατροφή, δηλώνουν απογοητευμένα από τις προσπάθειες του σχολείου τους στην καλλιέργεια της ηθικής τους παιδείας, περνούν πολύ χρόνο σε οθόνες και χαρακτηρίζουν τη σχολική τους επίδοση ως μέτρια.
Αυτά τα χαρακτηριστικά των παιδιών που συνάδουν με την παιδική αποστέρηση που περιγράφεται στους Chen et al. (2021) είναι εξαιρετικά σημαντικά, καθότι βοηθούν τους αρμόδιους φορείς να τα εντοπίζουν πριν θυματοποιηθούν και να προλαμβάνουν μέσω κατάλληλων πολιτικών, με τέτοιον τρόπο, ώστε να αποτρέψουν τη θυματοποίησή τους στο μέλλον.
Οι οθόνες μοιάζουν να είναι το καταφύγιο των παιδιών που θυματοποιούνται.
Οι πολλές ώρες, που σπαταλούν στις οθόνες κατά τον ελεύθερο χρόνο τους τα παιδιά που έχουν δεχθεί σχολικό εκφοβισμό, επεξηγούνται επαρκώς από το γεγονός ότι ίσως τα παιδιά αυτά κλείνονται στον εαυτό τους, απομονώνονται και βρίσκουν διέξοδο στις οθόνες, με ό,τι αρνητικό αυτό συνεπάγεται για την ευρύτερη μη οικονομική τους ευημερία.
Μέσω της γεωγραφικής κατανομής του φαινομένου, διαπιστώνεται σαφώς ότι οι λήπτες αποφάσεων πολιτικής θα πρέπει, εκτός από το συγκεκριμένο προφίλ παιδιών που προαναφέρθηκε, να λάβουν υπόψη τους και τη χωρική διάσταση του φαινομένου. Μόνο έτσι θα καταρτιστούν καλές και αποτελεσματικές πολιτικές, στο πλαίσιο της μάχης κατά του σχολικού εκφοβισμού.
Η Πολλαπλή, Παραγοντική Ανάλυση Αντιστοιχιών επιβεβαιώνει μέσω των αποτελεσμάτων της ότι το μοντέλο που κατασκευάστηκε για την καταγραφή του φαινομένου του εκφοβισμού στη χώρα μας είναι πολύ ισχυρό και, συνακόλουθα, το πιο κατάλληλο. Ήτοι, επαληθεύεται η ορθότητα του θεωρητικού και μεθοδολογικού πλαισίου, αλλά και του ευρύτερου, αναλυτικότερου πλαισίου ανάλυσης της παρούσας μελέτης. Ειδικότερα, προκύπτει ισχυρή στατιστική σημαντικότητα στις μεταβλητές, ενώ το παραγοντικό μοντέλο που υιοθετήθηκε έχει τέσσερις κύριους άξονες, που εξηγούν το 37,5% της ολικής αδράνειας.
Για την αντιμετώπιση του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού θα πρέπει να συνεργαστούν λήπτες αποφάσεων πολιτικής από διαφορετικά μετερίζια, καθότι, όπως έγινε φανερό, ο σχολικός εκφοβισμός αποτελεί ένα πολυδιάστατο φαινόμενο.
Ο συντονισμός αυτής της συνεργασίας θα πρέπει να υλοποιηθεί σε εθνικό επίπεδο, ενώ οι δράσεις να εξειδικευτούν στο κάθε διαφορετικό τοπικό επίπεδο. Καθώς ο σχολικός εκφοβισμός συσχετίζεται με τη φτώχεια (και την οικονομική και τη μη οικονομική), επιλέγοντας πολιτικές για την αντιμετώπισή της, ουσιαστικά εξαλείφεται και ο σχολικός εκφοβισμός.
Άλλες πολιτικές θα πρέπει να στοχεύουν στην ενημέρωση των μαθητών και στην εκπαίδευση εκείνη που θα τους καταστήσει ωραίους εσωτερικά ανθρώπους. Ειδικότερα, το να μην ασκεί ένα παιδί εκφοβισμό είναι κάτι που διδάσκεται, όπως ακριβώς διδάσκεται σε ευρύτερο πλαίσιο η ηθική παιδεία.
Μέσω της έξεως, δηλαδή μέσω της συνεχούς εξάσκησης σε καλές πράξεις, τελικά οι καλές πράξεις καταλήγουν να γίνονται δεύτερη φύση ενός παιδιού, δηλαδή συνήθεια/εθισμός/έθος, ακριβώς όπως μέσω της έξεως, δηλαδή μέσω των διαρκών ασκήσεων, ένα παιδί μαθαίνει να επιλύει για παράδειγμα ένα συγκεκριμένο αριθμητικό πρόβλημα.
Επομένως, τροποποιώντας τα σχολικά προγράμματα σπουδών, έτσι ώστε οι μαθητές να διδάσκονται λιγότερες δεξιότητες και περισσότερα που να αφορούν την ηθική τους παιδεία, χτίζονται τα γερά θεμέλια για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού (Tasopoulos and Leriou, 2014).
Συμπερασματικά, ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα διαχρονικό φαινόμενο με πολλές και διαφορετικές διαστάσεις, ενώ τα θύματα είναι τα φτωχά και εν γένει τα ευάλωτα παιδιά. Όπως προκύπτει, το φαινόμενο θα πρέπει να καταγράφεται σε τακτική, διαχρονική βάση προκειμένου να αξιολογείται η ένταση ή η απο- κλιμάκωσή του, αλλά και η αποτελεσματικότητα των δράσεων για την αντιμετώπισή του και να συγκρίνονται διαχρονικά τα δεδομένα.
Μόνο με αυστηρές ποινές λύνεται το θέμα ....ΤΕΛΟΣ. Και παλιά υπήρχε φτώχεια αλλά όχι σχολικοί εκφοβισμοί