Κουλτούρα αγωγής ή συστήματα εισαγωγής;

Του Ομ. Καθηγητή και πρώην Πρύτανη  Γιάννη Πανούση 

1. Εισ-αγωγικά

Το έχω γράψει και παλαιότερα σε ανάλογη συγκυρία.Ο εθνικός διάλογος για το σύστημα Εισαγωγής στα ΑΕΙ δεν πρέπει ν’αντιμετωπίζεται με επιφυλάξεις και αφορισμούς, με πολιτικά ή με συνδικαλιστικά κριτήρια. Ερωτήματα και προβληματισμοί σχετικά με τη σύνδεση (ιδεατή ή πραγματιστική) της εκπαίδευσης με την απασχόληση και την αγορά εργασίας έρχονται και παρέρχονται αφήνοντας πάντοτε μια αίσθηση αοριστίας ή υπεκφυγής .Σε κάθε περίπτωση ο διάλογος αυτός επειδή φαίνεται να μην εξαιρεί από τους προβληματισμούς και τις προτάσεις την –έστω μελλοντική– δυνατότητα λειτουργίας άρα και εγγραφής σε μη-κρατικά ΑΕΙ ανοίγει και πάλι τις πόρτες στις (φρούδες;) ελπίδες ή σε (νέα;) ιδεοληπτικά κονταροκτυπήματα.

Η πνευματική καλλιέργεια της Παιδείας δεν πρέπει πάντως να συγχέεται με τις τυπικές διαδικασίες της εκπαίδευσης Το ίδιο ισχύει και με την (εκ του πονηρού;) σύγχυση της διαδικασίας εισαγωγής στα ΑΕΙ και της ελεύθερης πρόσβασης σε όποιο ΑΕΙ επιθυμεί ο κάθε υποψήφιος να εγγραφεί

Η επίκληση της εποχής της γνώσης και η αναζήτηση (αξιόπιστων;) μηχανισμών αξιολόγησης των γνώσεων δεν αρκούν για να κρύψουν ενδογενή προβλήματα του εκπαιδευτικού συστήματος.

Ακόμα και οι ίσοι εκπαιδευτικοί όροι δεν αίρουν ως γνωστόν τις κοινωνικές και πολιτισμικές ανισότητες ούτε εγγυώνται ίδιας ποιότητας επαγγελματική αποκατάσταση.

2. Αυτο-περιορισμοί

Δεν αισθάνομαι τόσο ειδικός ώστε να ελέγξω ιδεολογικά ή παιδαγωγικά ή να συγκρίνω τα ισχύοντα στον πλανήτη συστήματα εισαγωγής στα ΑΕΙ Ούτε θέλω να εμπλακώ στις πρόσφατες ή στις παλαιότερες «συνταγές» ή ακόμα και στους ανακύψαντες καβγάδες.

Οι ανακυκλούμενες προτάσεις διεξόδου σπρώχνουν κάτω από το χαλί παθογένειες της εκπαίδευσης και των εκπαιδευτικών που αν δεν λυθούν πριν τη «Μεγάλη Μεταρρύθμιση» θα υποθηκεύσουν κάθε θετική προσπάθεια.

Το ισχύον σύστημα πρόσβασης στην Ανώτατη Εκπαίδευση χαρακτηρίζεται αντι-παιδαγωγικό διότι ακυρώνει την «παιδαγωγική»(;) λειτουργία του Λυκείου ή και διότι καλλιεργεί την αποστήθιση/ απομνημόνευση (ενώ η παπαγαλία του σχολείου τι ακριβώς καλλιεργεί;). Το πρόβλημα δεν είναι λοιπόν μόνον η αποσύνδεση των εισαγωγικών εξετάσεων από το Λύκειο αλλά και η αποσύνδεση του Λυκείου από τον «κακό εαυτό του».

Για να συμβεί όμως αυτό χρειάζεται προηγουμένως ν’ αυτοαξιολογηθεί και ν’ αξιολογηθεί από εξωτερικούς κριτές η υποχρεωτική εκπαίδευση (Δημοτικό – Γυμνάσιο) στο σύνολό της και ν’ αναδιαρθρωθεί πλήρως η λυκειακή εκπαίδευση

Κατά τη γνώμη μου δεν μπορεί ν’ αρχίσει καν η συζήτηση για το νέο σύστημα αν δεν έχει επεκταθεί η υποχρεωτική εκπαίδευση στα 12 χρόνια (ώστε να μπορούν «ν’ απλωθούν» τα προγράμματα σε περισσότερο χρόνο) και αν δεν έχουν περιορισθεί τόσο η σχολική διαρροή όσο και ο αναλφαβητισμός. Το ερώτημα δεν είναι πώς θα μπαίνουν οι υποψήφιοι στα ΑΕΙ αλλά ποιοι και πόσοι θα είναι οι (δυνάμει) υποψήφιοι.

Αν με κοινωνικούς ή πολιτισμικούς ή οικονομικούς ή γεωγραφικούς όρους περιορίζουμε πολύ αυτούς που θα μπορούσαν και θα ήθελαν να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους τότε δεν πρέπει ν’ αναφερόμαστε σε Γενικές Εισαγωγικές Εξετάσεις αλλά σε Ειδικές Αποπεμπτικές Κατηγορίες.

Δεύτερο κρίσιμο ζήτημα είναι το αδιάβλητο των όποιων εξετάσεων. Είτε το νέο σύστημα αναθέσει στους Καθηγητές του Λυκείου τη διεξαγωγή των σχετικών διαγωνισμών, είτε το αναθέσει στους Καθηγητές του Πανεπιστημιακού Τμήματος, είτε το αναλάβει Ανεξάρτητη Αρχή πρέπει σε κάθε περίπτωση να θωρακιστεί έτσι ώστε να μην υπάρχει η παραμικρή υποψία ή αμφιβολία (ιδίως σ’ ένα λαό που δεν εμπιστεύεται τίποτα και κανένα) ότι μπορεί να υπάρξουν «διαρροές». Ας μην ξεχνάμε ότι σ’ αυτή τη χώρα ο νεποτισμός, η ευνοιοκρατία και τα πελατειακά δίκτυα εξυπηρέτησης καλά κρατούν.

Τρίτο κρίσιμο ζήτημα είναι η αλλαγή του θεσμικού πλαισίου ΑΕΙ μετά βεβαίως από μια πρώτη αξιολόγηση του ισχύοντος. Βασική μεταρρύθμιση, προκειμένου η αλλαγή των Εισαγωγικών να «πατάξει» μια ακόμα στρέβλωση του πανεπιστημιακού συστήματος, δηλαδή τις αθρόες/ μαζικές κατατακτήριες εξετάσεις, είναι η εγγραφή του πρωτοετούς φοιτητή σε Σχολή και όχι σε Τμήμα.

Έτσι π.χ. ο επιτυχών στη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών θα επιλέγει το Τμήμα Κοινωνιολογίας,  Πολιτικής Επιστήμης, Επικοινωνίας & ΜΜΕ κ.λπ. μετά από το τέταρτο εξάμηνο αφού στα δύο πρώτα χρόνια το πρόγραμμα θάναι κοινό

Η εισαγωγή στα τμήματα προσχολικής εκπαίδευσης από την ηλικία 4-5 ετών η ολοκλήρωση της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης στα 11 χρόνια, η ολοκλήρωση του Γυμνασίου στα 13 χρόνια (διετής διάρκεια) και του Λυκείου στα 16 χρόνια (τριετής φοίτηση) θα επιτρέπει την είσοδο του νέου στην Ανώτατη Εκπαίδευση νωρίτερα (και λιγότερο «κουρασμένα»).

Όσον αφορά στον αριθμό (και περιεχόμενο) των μαθημάτων τόσο στην Πρωτοβάθμια όσο και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση αυτά πρέπει να μην υπερβαίνουν τα έξη (π.χ. Μαθηματικά/Τεχνολογίες – Γλώσσα/λογοτεχνία – Τέχνες/Πολιτισμός – Ιστορία/Γεωγραφία – Θεσμοί Δημοκρατίας – Ξένες Γλώσσες). Οι ενδιάμεσες εξετάσεις πρέπει να αφορούν τρία από τα παραπάνω μαθήματα συν δύο μαθήματα επιλογής (π.χ. Φυσική-Χημεία, Κοινωνιολογία-Οικονομικά, Αρχαιολογία-Φιλοσοφία κ.λπ.).

Τέλος σχετικά με τον τρόπο διδασκαλίας πιστεύω ότι για να είναι το μάθημα ενδιαφέρον πρέπει να συνδυάζεται με έρευνες, προσομοιώσεις, διαλέξεις, επισκέψεις, διαλόγους, αλληλοδιδασκαλία, κ.λπ. 

Οι μαθητές που συγκεντρώνουν «αξιόπιστη» βαθμολογία 13 και πάνω να μπορούν να γραφτούν σε όποια Σχολή (και όχι Τμήμα) ΑΕΙ υπάρχουν θέσεις. Όσοι έχουν πιάσει βαθμολογία 10-13 να μπορούν να γραφτούν σε Σχολές Τεχνολογικής κατεύθυνσης μέσα στα ΑΕΙ. Όσοι βαθμολογηθούν κάτω από τη βάση του 10 να έχουν άπειρες δυνατότητες και ευκαιρίες να βελτιώσουν τη βαθμολογία τους και να υπαχθούν στις παραπάνω ρυθμίσεις.

Πρέπει να προβλέπονται εναλλακτικοί δρόμοι πρόσβασης (σχολεία δεύτερης ευκαιρίας, τμήματα δια βίου εκπαίδευσης, μονάδες/credits από οποιεσδήποτε εκπαιδευτικές πηγές. Δεν πρέπει ποτέ να κλείνουν οριστικά οι πόρτες της Ανώτατης Εκπαίδευσης). Έτσι ξεπερνιέται και ο ρόλος των φροντιστηρίων.

Μολονότι κατά τη γνώμη μου ανάμεσα στο Πιστοποιητικό Αποφοίτησης από το Λύκειο και την εισαγωγή σε ΑΕΙ πρέπει να μεσολαβούν Εξετάσεις Εθνικού Ακαδημαϊκού Τύπου (την ευθύνη των οποίων θα έχει το Υπουργείο Παιδείας, η Ανεξάρτητη Αρχή, η Ακαδημία, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής πολιτικής κ.ά.) και μολονότι θεωρώ περισσότερο έγκυρο ο βαθμός πρόσβασης στο ΑΕΙ να συγκροτείται από τρεις επιμέρους αξιολογήσεις (Πιστοποιητικό Λυκείου + Εθνικό Ακαδημαϊκό Σύστημα + Μαθήματα βαρύτητας της Σχολής ΑΕΙ) δεν απορρίπτω το σύστημα των εισαγωγικών σ’ ένα επιστημονικό πεδίο.

Δεν πρέπει πάντως να αποκλείεται η θέσπιση σταθερών αντικειμενικών κριτηρίων διαφοροποίησης ανά Πανεπιστήμιο (Κεντρικό, Περιφερειακό) ή ανά Σχολή (Υγείας, Κοινωνικών Επιστημών), εγγραφής χωρίς εξετάσεις σε εξαιρετικές περιπτώσεις ή και οριζόντιες μετακινήσεις (από ΑΕΙ σε ΑΕΙ).

Ειδικά δε ως προς την Ανώτατη Εκπαίδευση εξακολουθώ να υποστηρίζω την άποψή μου ότι πρέπει να θεσμοθετήσουμε το συνολικό ίδρυμα της Περιφέρειας (στο οποίο θα ενταχθούν διαφοροποιημένα ως προς τους στόχους τα Τμήματα, ΑΕΙ, τα ΚΕΚ, τα ΙΕΚ, τα Ερευνητικά Κέντρα κ.λπ.)

3. Επι-μύθιο

Το ζητούμενο δεν είναι να μπαινοβγαίνουν στις αίθουσες αδιάφοροι μαθητές/ σπουδαστές/ φοιτητές. Ούτε να καλλιεργούμε το greek dream του πανεπιστημιακού πτυχίου εν είδει «τίτλου ευγενείας»

Το κρίσιμο ζήτημα είναι οι μη-ενσωματωμένοι μαθητές (αποκλεισμένοι) αλλά και οι ενσωματωμένοι μη-ικανοποιημένοι, επικριτικοί ή και πολέμιοι να θεωρούν την είσοδο στο Πανεπιστήμιο ως σημαντικό στάδιο επιστημονικής και πνευματικής καλλιέργειας και όχι ως τυπική προϋπόθεση διορισμού ή επαγγελματικής αποκατάστασης.

Όμως αυτές οι αντιλήψεις προϋποθέτουν αλλαγή κουλτούρας και όχι αλλαγή «συστημάτων».